SOSYOLOJİ I

Mücadele sürecinde herkesin uyması gereken ortak kurallar olmazsa, güçlü olanın güçsüzü ezdiği bir kaos ve kargaşa hali söz konusu olur. İngiliz düşünür Thomas Hobbes “insan insanın kurdudur” diyerek bu durumu anlatmak istemiştir.

İktidar, bir kimsenin bir başkasına normalde yapmayacağı bir şeyi yaptırabilme gücünü ifade eder.

Ulus, Benedict Anderson’un deyimiyle, “hayali bir cemaat”tir. Kendilerinin bir ulusa mensup olduğunu söyleyen kişiler, kökleri eskiye giden ve birebir tanımaları mümkün olmayacak kadar fazla kişiden oluşan çok daha büyük bir topluluğun parçası olarak kendilerini hissederler.

İtalyan düşünür Makyavel (1469-1527) siyasette sonuç almanın diğer bir deyişle –başarının- önemini vurgular. Herhangi bir siyasi aktör başarılı olursa bu başarıyı elde ederken yaptıkları ve yapmadıkları unutulacaktır. Siyasal hayattaki temel değerlendirme ölçütü dini ya da ahlaki ilkelere uygun davranmış olmak değil sonuç elde etmektir.

İlk siyasi partiler 1820’lerde ABD’de ortaya çıkmıştır. 1840’ların sonunda Belçika ve İsviçre, 1850’lerden itibaren ise, Birleşik Krallık Liberal partisi yine dünyanın ilk modern siyasi partilerindendir.

Baskı gruplarının belli bir fikri/düşünceyi ideali yaymaktan ziyade üyelerinin maddi menfaatlerine yönelik çaba gösterdiğinin de altı çizilmelidir. Keza, baskı gruplarının, sivil toplum kuruluşlarına nazaran daha bürokratik/hiyerarşik bir yapıya sahip olma ihtimalleri yüksektir. Sivil toplum kuruluşlarındaki idealizm dozunun daha yüksek olduğu söylenmiş, gönüllülük olgusunun baskı gruplarından ziyade sivil toplum kuruluşlarına has olduğu ifade edilmiştir.

Sosyal medya bireyler arasındaki karşılıklı etkileşim ve diyaloga, geleneksel medyanın hiç yapamadığı kadar izin verir. Sosyal medya merkeziyetçilikten uzaktır, yereldir, daha az hiyerarşiktir, tek bir merkezden kontrol edilmesi zordur.

Demokratik rejimlerde medyanın siyasi iktidarın kötüye kullanılması ihtimaline karşı bir denge ve kontrol unsuru olabileceği düşünülür. Medya yasama, yürütme ve yargıdan sonra dördüncü güç olarak da nitelendirilir.

Siyasetin ilgilendiği günlük kolektif kararların başında kimlerden ne kadar vergi alınacağı, bu vergilerin ne kadarının yol, su, elektrik gibi altyapı hizmetlerine ne kadarının sosyal harcamalara ne kadarının eğitime ve ne kadarının da savunmaya harcanacağı, eğitimin içeriğinin ne olacağı, kamu yatırımlarında önceliğin hangi alanlara ve hangi bölgelere verileceği gelir.

Hâkim parti sisteminde hür ve serbest seçimlere rağmen seçimleri ağırlıklı olarak aynı parti seçim kazanır ve hükümeti kurar. Japonya’da Liberal Demokrat Parti (1955-1993), İsveç’te Sosyal Demokratik İşçi Partisi (1950-1991) hâkim parti sisteminin örneklerindendir. İngiltere, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri iki partili sisteme sahiptir.

Siyaset çatışmayı ortadan kaldırmayı değil, kontrol altında tutmayı, düzenlemeyi, diğer bir ifade ile onu ehlileştirmeyi amaçlar.

"Savaş, siyasetin farklı araçlarla devam ettirilmesidir." ifadesi Carl Von Clausewitz'e aittir.

Başta Max Weber olmak üzere Marksist olmayan birçok fikir adamı tarafından geliştirilmiş ve Weberyan diyebileceğimiz devlet anlayışında, devlet, belli fonksiyonları yerine getirmek için karmaşık gelişmeler neticesinde ortaya çıkmış hakim sınıfın baskı aracı olmaya indirgenemeyecek bir mekanizmadır. Devletin ortaya çıkışı sadece sınıflar arası mücadeleye indirgenemez, savaşlar ve teknolojik gelişmeler en az sınıf mücadeleleri kadar önemlidir. Devlet, şiddet kullanımını tekeline almaya çalışan bir aygıttır, ancak bunu sadece bir sınıfın egemenliğini sürdürmesi için yapmaz. Devlet toplumsal düzeni korur, kapitalist üretim ilişkilerine dayalı toplumsal düzende ise bazı sınıf ve gruplar, diğerlerinden daha fazla ayrıcalığa sahiptir. Bu anlamda devlet eşitsizlikleri de korumuş olur, ancak bunu kabul etmek demek devletin sadece bir sınıfın hizmetinde olduğunu kabul anlamına gelmez.

Hukuki bir kavram olan egemenlik, ülke sınırları içinde herkesi bağlayan kararlar alabilen en üstün gücün devlet olduğunu ifade eder.

Ateşli silahların keşfi, üretim artışı, ulaşım ve ticaret alanındaki gelişmeler, Avrupa’da modern devletin ortaya çıkışını tetikleyen başlıca unsurlardandır. Birçok Avrupa ülkesinde kapitalizmin gelişimi ile modern devletin gelişimi birbirine paralel ilerlemiştir. Kapitalizmin yarattığı üretim artışı, üretimle uğraşmayan bir silahlı güç ve bürokrasinin ortaya çıkmasını kolaylaştırmıştır. Milliyetçiliğin gelişimi de hem kapitalizmin hem de modern devletin oluşumunda benzer bir rol oynamıştır. Milliyetçilik aynı dili konuşan, benzer alışkanlıklara sahip, birbirini kolayca anlayabilecek insanlar yaratmış bu da kapitalizmin gelişiminde hayati önem taşıyan homojen bir iç pazarın ortaya çıkışını kolaylaştırmıştır. Sömürgecilik ise Avrupa dışındaki coğrafyalarda devletlerin ortaya çıkışında etkili olan bir faktördür. Avrupalıların siyasi sömürgesi olan birçok Afrika, Ortadoğu ve Asya ülkesinde devlet yapıları Avrupalıların ihtiyaçları doğrultusunda oluşturulmuş ancak 1950’lerle gelen siyasi bağımsızlık mücadelesinin kazanılmasından sonra, eski devleti dönüştürmek siyasal gündemin esasını teşkil etmiştir.

İtalyan düşünür Makyavel (1469-1527) siyasette sonuç almanın diğer bir deyişle başarının önemini vurgular. Herhangi bir siyasi aktör başarılı olursa bu başarıyı elde ederken yaptıkları ve yapmadıkları unutulacaktır. Siyasal hayattaki temel değerlendirme ölçütü dini ya da ahlaki ilkelere uygun davranmış olmak değil sonuç elde etmektir. Varlığını devam ettirmek için her şeyi yapan diğer biyolojik organizmalar gibi, devletler de ayakta kalmak için her şeyi yapabilirler, buna hükümet aklı denir. Bu da siyasi otoritenin her yaptığının mutlaka bir toplumsal bağlantısı (tabii ki toplumsal sonucu olacaktır) olmak zorunda olmadığını gösterir.

Siyasal partilerin ortaya çıkışı, hükümdarların danışmak için düzenli olmayan aralıklarla topladıkları parlamentolarda, çıkar ve ideoloji yakınlaşması temelinde ortaya çıkan gruplaşmalarla bağlantılıdır. Oy hakkının genişlemesi ile beraber, bu gruplar nasıl oy alabileceklerini düşünmüşler ve az ya da çok ortak bir platform ile bir araya gelinirse oy alınabileceğini hesaplamışlardır. İlk siyasi partiler 1820’lerde ABD’de ortaya çıkmıştır. 1840’ların sonunda Belçika ve İsviçre, 1850’lerden itibaren ise, Birleşik Krallık Liberal partisi yine dünyanın ilk modern siyasi partilerindendir.

Liberal demokrasilerde partilerin birbirleriyle etkileşimini ifade eden parti sistemleri de farklılıklar gösterir. Hâkim parti sisteminde hür ve serbest seçimlere rağmen seçimleri ağırlıklı olarak aynı parti seçim kazanır ve hükümeti kurar. Japonya’da Liberal Demokrat Parti (1955-1993), İsveç’te Sosyal Demokratik İşçi Partisi (1950-1991) hâkim parti sisteminin örneklerindendir. İki partili sistem, seçimlerin iki parti arasında geçtiği ve bir partinin iktidarının diğerinin muhalefette olması anlamına geldiği sistemlerdir. Kazanan ve kaybedenler bellidir. İngiltere, Almanya ve Amerika Birleşik Devletleri iki partili sisteme sahiptir. Ilımlı çok parti sisteminde, genellikle hiçbir parti tek başına hükümet kuracak kadar oy alamaz, hükümet kurabilmek için koalisyonlar zorunluluk haline gelir. Koalisyon iki ya da üç parti tarafından kurulabilir. Eğer iktidara gelebilmek için üç ya da daha fazla partinin işbirliği yapması şart ise aşırı çok partili sistem söz konusudur.

Yeni toplumsal hareketler, siyasi parti ya da baskı gruplarının hiyerarşik yapısından uzak, gönüllü katılımı esas alan ve genellikle hayat kalitesi ve yaşam tarzı ile ilgili meseleleri öne çıkaran hareketlerdir. 1960’larda belirginleşen yeni toplumsal hareketler, kimilerince endüstri sonrası toplumuna uygun düşen, sınıf mücadelesini öne çıkaran, eski siyasetten farklı olan yeni siyasetin öncüleri olarak alkışlanmışlar, ancak bu iyimserlik uzun sürmemiştir. Bu hareketler ya klasik baskı grubuna dönüştüler ya da sessizce yok oldular. 2000’li yıllardan itibaren sosyal medyanın gelişimi, yeni toplumsal hareketlere yeni bir ivme kazandırmış gibi görünüyor. Özellikle kapitalizm ve küreselleşme karşıtı hareketler, sosyal medyanın sağladığı olanaklarla yeni bir hayatiyet kazandılar.

Alman siyaset bilimci Otto Kircheimer tarafından ortaya atılmış olan "hepsini yakala" partileri, belirli bir toplumsal kesime hitap etmeyi ve kısmen net bir ideolojiyi yaymaya çalışan ve uzun dönemde iktidar olmayı amaçlayan partilerden farklı olarak, çok daha belirsiz ve esnek bir ideolojiye sahip olup, tüm toplumsal kesimlere hitap etmeyi amaçlayan partileri ifade etmek için kullanılır.