SOSYOLOJİ I

Sanayi toplumu kavramını, kapitalizm kavramı ile karşıtlık içerisinde kullanan ve sanayi toplumu anlayışını en gelişkin biçimiyle ifade edenlerden birisi Alman ve İngiliz sosyolog Ralf Dahrendorf olmuştur. Sanayileşme kavramını, “fabrikalarda veya diğer işletmelerde malların makineleşmiş üretimi ile” ilişkilendiren Dahrendorf, sanayi toplumunu da basitçe “sanayileşmenin, hâkim ekonomik örgütlenme biçimi” olduğu toplumlar olarak tanımlamıştır.

Çalışma ve iş yaşamında son otuz yıla damgasını vuran değişimlerin analizinde öne çıkan temel vurgular şunlardır:

Sanayi-Sonrası Toplumun Gelişi (The Coming of Post-Industrial Society) isimli çalışmasıyla yaygınlaştıran Daniell Bell gelmektedir. Bell’e göre sanayi sonrası toplumların temel özelliği güç, iktidar ve toplumsal hareketliliğin artık sanayi toplumlarında olduğu gibi mülkiyet etrafında değil bilgi etrafında şekilleniyor olmasıdır.

Sosyolojik düşüncenin temel eğilimi, “bilinen şeylerin sınırlarından kurtulmak”, yani bir konu üzerine ilk bakışta görünür olan bilgilerin, kalıp düşüncelerin, peşin hükümlerin, ön yargıların ötesine geçmek yönündedir.

Çalışma gelir getirici bir faaliyet de olmayabilir. Örneğin, herhangi bir ücret almadan, gönüllü olarak bir sivil toplum kuruluşunda, dernekte veya vakıfta çalışıyor olabilirsiniz. Ya da ileride detaylı bir şekilde ele alacağımız kadınların çalışma hayatı ile ilişkisinde olduğu gibi, çoğunlukla kadınların işi olarak görülen temizlik, yemek yapma, çocuk ve yaşlı bakımı gibi ev içerisinde gerçekleştirilen işler karşılığında kadınlara herhangi bir ücret ödenmez.

Sosyolojik analiz, doğa kanunu gibi görünen toplumsal ilişki ve olguların tarihsel ve kültürel olduğunu göstererek bir yandan bizleri kalıp düşüncelerimizden ve sabit fikirlerimizden özgürleştirirken diğer yandan da ele aldığımız konu üzerine düşünürken bizleri ölçülü olmaya, yani içi boş genellemeler yapmaktan kaçınmaya davet eder

Etnosantrizm, basitçe ifade edecek olursak, “diğerlerini yargılamak için kendi toplumunun ve kültürünün bakış açısını ölçü olarak alan düşüncedir”

Sanayi Devrimi’ni, Fransız Devrimi ile birlikte ele alarak 1789-1848 arasını “Devrim Çağı” olarak adlandıran tarihçi Eric Hobsbawm’ın (2008: 9) bu süreçte ortaya çıktığını belirttiği sözcüklere dair sunduğu liste oldukça çarpıcıdır: ‘Endüstri’, ‘sanayici’, ‘fabrika’, ‘orta sınıf’, ‘çalışan sınıf’, ‘kapitalizm’, ‘sosyalizm’, ‘aristokrasi’, ‘demiryolu’, ‘liberal’, ‘muhafazakâr’, ‘milliyet’, ‘bilim adamı’, ‘mühendis’, ‘proletarya’, (ekonomik) ‘bunalım’, ‘faydacı’, ‘istatistik’, ‘toplumbilim’, ‘gazetecilik’, ‘ideoloji’, ‘grev’, ‘yoksulluk’. İnsanlık tarihi açısından oldukça yeni olan bu sözcükler olmadan bugün bir konu üzerine düşünmek ve konuşmak nerdeyse imkânsızdır.

Ücretli çalışmanın yaygın biçim olarak tarih sahnesine çıkışı üzerine tartışmalar, özellikle 17. ve 18. yüzyıla damgasını vuran sömürgecilik, tarımda kapitalizmin gelişmesi sonucu bağımsız köylülerin topraklarına el konulma süreçleri ve kadın emeğinin ücretli emeğin takviyesi olarak ev-içi alanla sınırlandırılması gibi tarihsel süreçler üzerinde yoğunlaşmaktadır.

Sosyolojinin yanı sıra genel olarak sosyal bilimlerin gelişim sürecine damgasını vuran ve toplumların oluşumu, yeniden üretimi ve değişiminde üretimin, yani çalışma ve emeğin rolüne ilişkin bu tartışma, toplumsal sınıf kavramı etrafında şekillenmiştir.

Taylorizm, verimlilik temelinde emek sürecinin rasyonelleştirilmesidir.

Fordizm, “standart malların, dikey biçimde örgütlenmiş şirketler tarafından” kitlesel olarak üretildiği sistemdir

Sanayileşme sürecinin toplumsal sonuçlarına dair sosyolojinin klasik döneminde yürütülen tartışmaları, toplumsal cinsiyet, toplumsal sınıf, iş bölümü, uzmanlaşma, çalışmanın rasyonelleşmesi, teknolojinin iş yaşamımıza etkileri gibi konular odağında ana hatları ile özetlemeye çalıştık.

Bir Meta; Satılabilir ekonomik değere sahip olan üretken çabanın soyut bir miktarıdır.

Kişisel Tatmin;(Tercihen) bireysel ihtiyaçları tatmin eden fiziksel ve psikolojik bir işleyiştir.

Mesleki Vatandaşlık;Belirli hakları olan bir toplumun mensupları tarafından takip edilen bir aktivitedir.

Özgürlük;Doğadan ya da başka insanlardan bağımsız olma durumuna erişmenin ve insan yaratıcılığının ifadesinin bir yoludur.

Çalışma deyince aklımıza ilk gelen tanım şu şekilde ifade edilebilir: Kamu veya özel bir kuruluşta, yani ev dışında belirli bir mekânda ve belirli saatler aralığında resmi olarak gerçekleştirdiğimiz gelir getirici faaliyetler içerisinde olmak.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Çalışma deyince aklımıza ilk gelen tanım şu şekilde ifade edilebilir: Kamu veya özel bir kuruluşta, yani ev dışında belirli bir mekânda ve belirli saatler aralığında resmi olarak gerçekleştirdiğimiz gelir getirici faaliyetler içerisinde olmak.

Dikkat edecek olursanız, ilk tanımımızın üç temel öğesi var: Çalışmanın ev dışında belirli bir mekânda ve belirli saatler aralığında yapılıyor olması; çalışmanın resmi, kayıt altında olması ve son olarak çalışmanın gelir getirici bir faaliyet olması.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Sosyolojik analiz, doğa kanunu gibi görünen toplumsal ilişki ve olguların tarihsel ve kültürel olduğunu göstererek bir yandan bizleri kalıp düşüncelerimizden ve sabit fikirlerimizden özgürleştirirken diğer yandan da ele aldığımız konu üzerine düşünürken bizleri ölçülü olmaya, yani içi boş genellemeler yapmaktan kaçınmaya davet eder'

Sosyolojinin bu genel karakteristik özelliğini en iyi şekilde ifade eden Amerikalı sosyolog C. Wright Mills (1916-1962) olmuştur.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Mills’in kavramını detaylandırmaya çalışan Giddens, sosyolojik imgelemin içeriğini oluşturan üç temel unsur olduğunu belirtmektedir: Tarihî duyarlılık, antropolojik duyarlılık ve eleştirel duyarlılık.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Batı toplumlarında ortaya çıkmış “bir meta olarak çalışma” anlayışının diğer toplumların da takip etmesi gereken tek geçerli ve doğru anlayış olduğunu iddia eden başta Modernleşme Okulu olmak üzere çeşitli kuramlar ortaya atılmıştır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Sosyolojinin temel tartışma alanlarını oluşturan toplumsal sınıf, toplumsal cinsiyet, yaş, ırk ve etnik kimlik kategorileri çalışma ilişkisinin analizi bakımından da önemlidir. Sosyolojinin önemli katkılarından birisi de kullandığı bu kavram ve kategorilerin aracılığıyla, çalışmanın ekonomik karakterinin ötesinde toplumsal, kültürel ve siyasal yanlarını da ele almamıza imkân vermesidir. 

Doğru cevap E seçeneğidir.