SOSYOLOJİ I

Çalışmayı “ekonomik veya sembolik değeri olan ve sadece zevk için üstlenilmeyen fiziksel ve zihinsel çaba içeren, amaçlı insan aktivitesi” olarak tanımlayan sosyal bilimci John W. Budd'dır. Bu tanım, çalışmanın ekonomik karakterinin yanı sıra, zevk ve sembolik değer ifadelerinin içeriğini oluşturan psikolojik, kültürel ve toplumsal yanları üzerine de düşünmemize imkân vermesi bakımından önemlidir.

Ücret karşılığı çalışmanın yaygınlaşması, işçi işveren ilişkisinin başat ilişki olduğu işgücü piyasalarının da oluşumu anlamına gelmiştir. Arz ve talebin karşılaştığı ve belirli bir ücretin oluştuğu toplumsal örgütlenmeye işgücü piyasası adı verilir.

Sosyolojinin kurucu isimleri arasında sayılan Durkheim, sanayileşmeyle birlikte artan işbölümü ve uzmanlaşmayı modern toplumun ortaya çıkışında temel unsur olarak görmüştür. Sanayi öncesi toplumlarda toplumsal işbölümü basit ve küçük ölçekli bir karakterdeydi. Bu bağlamda, Durkheim sanayileşmeyle birlikte makineler başta olmak üzere teknolojinin yoğun kullanımıyla giderek karmaşıklaşan ve büyük ölçekli bir hal alan toplumsal işbölümünü mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçiş olarak kavramsallaştırmıştır. Durkhem’a göre modern toplumların karakteristik özelliği olan organik dayanışma, sanayi öncesi toplumlardaki mekanik dayanışmadan farklı olarak, insanların yaşamsal ihtiyaçlarını giderebilmeleri için birbirlerine olan karşılıklı bağımlılıklarının artması anlamına geliyordu.

Taylor’un bilimsel yönetim anlayışının temel unsurları şu şekilde sıralanmaktadır:
• Bir işi yapmak için “en iyi tek” yolu bulmak amacıyla zaman ve yöntem araştırmasını kullanın. En iyi yöntem günlük üretimi en yüksek ortalama düzeye çıkaran yöntem anlayışıdır.
• İşçiler, her iki el hareketlerini anında doğal olarak yapabilir hale gelmelidir.
• İşi en iyi biçimde ve en hızlı bir biçimde yapabilmesi için işçiyi özendirin. Bu amaçla bütün aletlerin yerleri sabit ve tanımlanmış olmalıdır.
• İşçiye verilen ücret ile onun performansı arasında yakın ilişki olmalıdır. İşçi standart üretim düzeyine eriştiği zaman günlük ücret dışında belli bir ek prim verilerek motive edilmelidir.

Fordizm, İkinciDünya Savaşı sonrasından 1970’lerin sonlarına kadar uzanan bir dönemin adı olarak kullanılmıştır. Bu dönemin temel özelliği olan ve yalnızca çalışma ilişkilerine değil, eğitimden devlet yönetimine uzanan birçok farklı alanda toplumsal ilişkilerin şekillenmesine damgasını vurmuş kitlesel üretimin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

Dahrendorf gibi sanayi toplumu savunucuları sanayi toplumlarının içerisinde barındırdığı zenginlik ve güç eşitsizliklerinin farkındadırlar ve bu anlamıyla sanayi toplumunun eşitlikçi olduğunu da iddia etmemektedirler. Ancak, özellikle eğitim sayesinde kazanıldığını iddia ettikleri fırsat eşitliği temelinde bu eşitsizliklerin dengelendiğini ve sınıfsal ayrışmaların toplumu yıkıcı bir unsur teşkil etmediğini düşünmeleri bakımından Marx’ın öngörülerine karşı çıkmışlardır.

Sanayi toplumu savunucuları, sanayi toplumlarının içerisinde barındırdığı zenginlik ve güç eşitsizliklerinin farkındadırlar ve Marx’ın ücretli emek bağlamında iki sınıflı kutuplaşma ve sınıf çatışması vurgusunu kabul ettiklerini söylemek mümkündür.  Ancak, özellikle eğitim sayesinde kazanıldığını iddia ettikleri fırsat eşitliği temelinde bu eşitsizliklerin dengelendiğini ve sınıfsal ayrışmaların toplumu yıkıcı bir unsur teşkil etmediğini düşünmeleri bakımından Marx’ın öngörülerine karşı çıkmışlardır. Marksist düşünürler sanayileşme sürecinin bizatihi kendisini kapitalizmin bir sonucu olarak görmüşlerdir. Bu temelde, kapitalist toplumun yarattığı toplumsal eşitsizlikler ve toplumsal kutuplaşmanın, sanayileşmenin gelişmesi ve olgunlaşmasıyla çözülemeyeceğini; ‘gerçek’ bir tarihsel ilerlemeden, eşit ve adil bir toplumun oluşumundan bahsedilebilmesi için kapitalizmin ortadan kaldırılması gerektiğini ifade etmişlerdir. Sanayi toplumu kavramı, bu çatışmanın liberal demokratik devletlerin oluşumu ve sınıf çatışmasının kurumsallaşması ile aşıldığını savunmaktadır.

iş bölümü ve küreselleşme süreçleri, gelişmiş ülkeler için çalışmanın çoğunlukla hizmet, finans ve teknoloji geliştirme gibi alanlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Bu durum bir yandan yeni çalışma biçimleri ve imkânları anlamına gelirken, sanayinin ucuz emek temelinde başka coğrafyalara kayması da birçok insan için de işsizlik anlamına gelmiştir. Bu süreç, gelişmekte olan veya azgelişmiş olarak adlandırılan ülkeler açısından ise, yeni uluslararası iş bölümü ucuz emek temeli üzerine kurulduğundan, kötü çalışma koşulları, işçi haklarında gerilemeler ve düşük gelirler anlamına gelmiştir. Bu anlamıyla son dönemlerde çalışanların, çalışma durumunun geleceğine yönelik ve iş yerindeki rollerine ilişkin güvencesizlik hissiyatı, giderek artan işsizlik ve küresel iş göçü gibi konuların sosyologların da üzerinde durduğu önemli konular olarak öne çıktığını söylemek mümkündür.

Kol emeğine dayalı “mavi yakalı” imalat işçilerinin yerlerini kol gücü yerine daha ziyade “kafa emeği” gerektiren “beyaz yakalı” hizmet sektörü çalışanlarına bırakması ile yaşana  bu geçiş bazı düşünürler tarafından sanayi toplumundan sanayi sonrası topluma geçiş olarak görülmüştür. Bu düşünürlerin başında ise sanayi sonrası toplum kavramını Sanayi-Sonrası Toplumun Gelişi isimli çalışmasıyla yaygınlaştıran Daniell Bell gelmektedir. Bell’e göre sanayi sonrası toplumların temel özelliği güç, iktidar ve toplumsal hareketliliğin artık sanayi toplumlarında olduğu gibi mülkiyet etrafında değil bilgi etrafında şekilleniyor olmasıdır. Daniel Bell başta olmak üzere sanayi sonrası toplum tezinin savunucularına göre, “gelişmiş toplumlar olgunlaştıkça hizmetler kesimindeki işlere ve özellikle de enformasyon [bilgi] teknolojilerine” yatırım yapmaya başlamışlardır. Diğer bir ifadeyle, bu toplumlar “kömür, demir, çelik ve imalat gibi eski tarz sanayilerden” uzaklaşarak “üst düzey eğitim almış işgücüne gereksinim duyan sektörlere” ağırlık vermeye başlamışlardır.

Evde yapılan ücretli işlere örnek hane tabanlı ziraat, aile işletmesi ve hane tabanlı götürü işi (eve iş verme [putting out] veya küçük ev sanayi sistemi) iken evde yapılan ve karşılığında ücret alınmayan işlere örnek geçimlik ziraat, ev işleri ve yaşlı ve çocuk bakımıdır. Doğru cevap C'dir.

Budd çalışmayı “ekonomik veya sembolik değeri olan ve sadece zevk için üstlenilmeyen fiziksel ve zihinsel çaba içeren, amaçlı insan aktivitesi” olarak tanımlamaktadır. Bu tanım, çalışmanın ekonomik karakterinin yanı sıra, zevk ve sembolik değer ifadelerinin içeriğini oluşturan psikolojik, kültürel ve toplumsal yanları üzerine de düşünmemize imkân vermesi bakımından önemlidir. Doğru cevap B'dir.

Budd'a göre bir meta olarak çalışmanın tanımı satılabilir ekonomik değere sahip olan üretken çabanın soyut miktarıdır. Entelektüel temellerinde ise kapitalizm, sanayileşme ve iktisat bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Kökleri Batı teolojisiyle Antik Yunan-Roma felsefesine uzanan bir lanet olarak çalışma anlayışı, çalışmayı insan hayatının ve toplumsal düzenin idamesi ve sürekliliği için zorunlu bir “yük” olarak görmektedir. Doğru cevap D'dir.

Budd'a göre başkalarına bakma olarak çalışma anlayışı başkalarıyla birlikte olmak ve onların hayatta kalmalarını sağlamak için gerekli fiziksel, bilişsel ve duygusal çabayı kapsar. Entelektüel temellerinde ise kadın hakları ve feminizm yer alır. Doğru cevap D'dir.

Sanayileşme kavramıyla esas olarak, tarım ve el sanatlarının hâkim olduğu kırsal bir toplum yapısın- dan büyük ölçekli fabrika üretiminin hâkim olduğu kentli toplum yapısına geçiş kastedilmektedir. Doğru cevap C'dir.

Weber’in kullandığı rasyonelleşme kavramı, modern toplumlarda görülen sonuçlara ve hesaplamaya dayalı düşünme ve eyleme biçimlerini ifade etmektedir. Örneğin Weber’e göre toplumsal işbölümünün artması, sanayi öncesi toplumlarda görmediğimiz bir biçimde çalış- manın hesaplama ve tasarımın konusu olmasının, yani rasyonelleşmesinin bir gösterisidir. Başka bir ifadeyle, çalışmanın rasyonelleşmesi, yapılan işin daha da etkili ve verimli hale gelebilmesi amacıyla çalışma sürecinin her bir yönünün gelenekten, örften veya ahlaktan bağımsızlaştırılarak parçalanması ve tasarlanması olarak da görülebilir. Doğru cevap B'dir.

Fordizm kavramı İkinci Dünya Savaşı’ndan 1970’lerin sonlarına uzanan bir sürecin toplumsal özelliklerini tanımlamak için kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Ev dışında ücretli çalışma türleri: Ücretli ve maaşlı işler, geçici çalışma ve kendi hesabına çalışma
Ev dışında ücretsiz çalışma türleri: Gönüllülük, amme hizmeti ve kölelik

Bir lanet olarak çalışma: İnsan yaşamı ya da sosyal düzenin devamı için
gerekli olan kesin bir yüktür.

Entelektüel temeli ise Batı ilahiyatı, Antik Yunan ve Roma Felsefesine dayanır.

Sosyolojik imgelemin içeriğini oluşturan üç temel unsur olduğu belirtilmektedir: Tarihî duyarlılık, antropolojik duyarlılık ve eleştirel duyarlılık