SOSYOLOJİ I

Sosyolojiyi, diğer sosyal bilimlerden ayıran bazı belirleyici özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür:

Sosyoloji insan eylemlerini geniş çaplı olu- şumların ögeleri olarak görür.

Geniş çaplı bu oluşumlar karşılıklı bir ba- ğımlılık ilişkisi içinde bulunan insanların rastlantısal olmayan birliktelikleri şeklinde görülmektedir.

Sosyoloji, insanların gündelik yaşamındakibireysel deneyimlerinin toplumsal olanla ilişkisini gösterir.

Sosyolojik bulgular için hammadde sağ- layan bütün deneyimler, sosyolojik bilgiyi oluşturan hemen her şey, sıradan insanların günlük hayatlarında yaşadıkları şeylerdir. İnsanlar, günlük yaşamın tekdüze, rutin doğası içinde, olup bitenlerin anlamı üze- rinde düşünmeye ve bireysel olanla toplum- sal olanın ilişkisini görmeye fırsat bulamaz. Sosyologlar, kişisel hayat hikâyemizi, başka insanlarla paylaştığımız tarih ile nasıl örül- düğünü bize gösterirler.

Sosyoloji, bildik olanı bilmedikleştirir.

Gündelik işler, sürekli tekrarlandığında bil- dik hale gelir ve bildik şeyler kendi kendi- lerini açıklayarak belirli bir soru ve şüphe oluşturmaz, dikkat çekmez. İnsanlar “her şey her zamanki gibi” dedikleri sürece so- rulacak soru bulunamaz. Sosyoloji ise bil- dik hale gelen, ‘doğal’ olarak kabul edilen şeyleri bulmacalara dönüştürür, bildik olanı bilmedikleştirir.

Sosyolojinin yaşamımızda bize nasıl yardımcı olacağı temel olarak üç alanda ele alınmıştır:

1) Kültürel farklılıkların bilincine varma: Sos- yoloji, toplumları farklı bakış açılarıyla gö- rebilmemize imkân sağlar. İnsanların farklı yaşam biçimlerini anlamak, onların sorun- ları hakkında duyarlı bir anlayış geliştirme- mize yardımcı olabilir.

2) Politikaların etkilerini değerlendirme: Top- lumsal araştırmalar, belirli konular ve so- runlarda uygulanan politikaların sonuçla- rının değerlendirilmesinde önemli yararlar sağlar.

3) Kendi kendimizi aydınlatma: Sosyoloji in- sanların kendilerini daha iyi anlayabilmesi- ni, davranışları hakkında bilgi sahibi olması- nı ve böylece geleceğini şekillendirmek için daha fazla imkâna sahip olmasını sağlar.

Toplumsal yapı, yaşamımızdaki toplumsal bağlamların olay ya da eylemlerin rastlantısal bir şekilde bir araya gelmesiyle oluşmadığını, bunların belirli yollardan yapılaşmış ya da kalıplaşmış oldukları olgusunu ifade eder.

Aydınlanma, 18. yüzyılda Avrupa’da ortaya çı- kan birbirine bağlı felsefi, bilimsel ve toplumsal alanlarda oluşan bir düşünce hareketidir. İnsanlık tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilmek- tedir. Fransa’da başlayan ve daha sonra diğer Av- rupa devletlerine yayılan Aydınlanma düşüncesi, Hıristiyanlığın hâkimiyetindeki geleneksel dünya görüşü temelinde kökleşmiş olan anlayışa karşı gelişen bir harekettir.

Akıl kavramı Aydınlanma’nın en önemli ayırt edici unsuru olarak tanımlanmaktadır. Bu neden- le, Aydınlanma dönemi aynı zamanda Akıl Çağıolarak da bilinmektedir. Doğa, insan ve toplum hakkında yeni bir dünya görüşü ortaya koyan Aydınlanma düşünürleri arasında, Baron de Montesquieu, Voltaire, David Hume, Thomas Hobbes, Adam Ferguson ve J.J. Rousseau, önemli isimler olmuşlardır.

Bilimsel Devrim’in Newton’un evrensel yerçekimi yasasını keşfetmesiyle başladığı kabul edilmektedir. Doğa anlayışı değişmiş, Tanrı tarafından yöne- tilen bir doğa anlayışından belli yasalara göre işleyen ve kendini düzenleyen bir mekanizma olarak doğa düşüncesine geçilmiştir.

Bilimsel Devrim ile bilginin gözlem, deney ve akıl yoluyla elde edilmesini ifade eden bilimsel yöntem geliştirilmiştir. Aydınlanma düşünürleri, dini otoriteye dayalı geliştirilen ve yerleşen bilgi biçimlerini reddederek bilimsel yöntemlerle elde edilen bilgi biçimini kabul etmişler ve bilimsel yöntemin yaşamın her alanına uygulanabileceğine inanmışlardır.

Comte, toplumların tarihsel ilerleme sürecinde insanın, dünyayı anlamaya yönelik çaba- sının “üç hâl yasası” olarak tanımlanan 3 aşamadan geçtiğini ileri sürer:

1. Teolojik aşama: Dinsel ve doğaüstü güçle- rin, toplumsal olayların nedeni olarak gö- rüldüğü bir dönemdir.

2. Metafizik aşama: Bu aşamada, insan düşün- cesine soyut kavramların ve ideal biçimlerin egemen olduğu görülür.

3. Pozitivist (bilimsel) aşama: İnsanlar, olaylar ve bu olaylar arasındaki ilişkiler hakkında bilgi edinmek ve onları açıklamak için toplumsal ve doğal dünyayı yöneten yasaları bulmayı amaçlamaktadır.

Sosyolojinin tam ve bilimsel bir disiplin olarak kabul edilmesi için uğraşan Durkheim, Sosyolojik Yöntemin Kuralları (1895) adlı kitabında, toplumla ilgili bir araştırmada kullanılacak yöntemi açıklaya- rak, pozitivizmin ana hatlarını oluşturmuştur.

Fonksiyonalist kuramın bazı temel özellikleri kısaca şu şekilde sıralanabilir:

Toplumlar birer bütün olarak birbirleriyleilişkili parçalardan meydana gelen sistem- lerdir. Her parçanın anlamı, sistem içindeki işlevi ve bütünle olan ilişkisi bakımından ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle toplum, birbirine bağımlı ve sistemin bütünleşmesi- ne katkıda bulunan parçalardan oluşan bir sistemdir.

Sistem kavramı, fonksiyonalist bakış açı- sının merkezinde yer almaktadır. Sistemi oluşturan parçaların bütünle olan işlevsel ilişkisi, fonksiyonalizmi diğer yaklaşımlar- dan ayıran bir özellik olarak kabul edilir.

Toplumsal sistemi oluşturan parçaların herbiri, sistemin ihtiyaçlarını karşılayan özel işlevleri yerine getirdikleri için vazgeçilmez bir öneme sahiptir.

Toplumsal sistemin tüm parçalarının bü- tünleşmesi, ‘kusursuz’ bir şekilde gerçekle- şemez. Toplumsal sistemler, çeşitli kurumlar arasında uyumlu bir denge kurma eğilimi göstermektedir. Ancak “kötü bütünleşme” unsurlarına her zaman rastlanabileceği için toplumsal denetim mekanizmaları bu an- lamda önem taşır.

Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin varlığını sür- dürmesini açıklayan en önemli kuramlardan biri Sylvia Walby’nin ataerkillik kuramıdır. Walby’e (1990) göre ataerkillik, erkeklerin kadınları sömür- düğü, baskı uygulayıp egemen olduğu toplumsal yapılar ve uygulamalar sistemidir. Bu bağlamda ev içi işler, ücretli emek, devlet, din, kültür, erkek şiddeti ve cinsellik, ataerkilliğin temel alanlarıdır.

Sosyolojik imgelem, toplumun tarihini ve bireylerin yaşamının ancak bir arada ele alınarak anlaşılabileceğini ileri sürer.

Günümüzdeki endüstriyel toplumları çözümlemek amacıyla başvurulan sosyolojik imgelem, yakın geçmişi, “yitirilen dünyayı” yeniden kurmaya dönük bir çaba olarak ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda imgelemi kullanma çabası, tarih bilincini gerektirir.

Aydınlanma düşünürleri akıl ve bilimin değeri, dinin eleştirisi, ifade ve düşünce özgürlüğü, bireyin önemi ve toplumsal ilerleme fikirlerini geliştirmişler ve Aydınlanma düşüncesinin temel ilkeleri üzerinde uzlaşmışlardır. Bu konular hakkındaki metinleri içeren bir yayın girişimi olarak Ansiklopedi (Encyclopedie) adlı çalışma, Avrupa’da yaygınlık kazanmıştır.

Aydınlanma düşünürlerinin fikirleriyle temelleri oluşturulan Fransız Devrimi, eşitlik, özgürlük, güçlerin ayrılığı, hoşgörü gibi Aydınlanma’nın ilkelerini uygulamaya koymuştur.

Sosyolojinin kurucuları olarak kabul edilen Saint Simon ve Comte’un çalışmalarının temelini, Aydınlanma’nın akılcılığına dayanan pozitivizm oluşturmakta ve yazıları, toplumsal bir kuram olarak Fransız ve Endüstri devrimleri sonrası Avrupa’da oluşan modern toplum hakkında incelemeleri içermektedir.

Durkheim, “toplumsal gruplarla güçlü bir biçimde bütünleşen, istek ve hedefleri, toplumsal normlar tarafından düzenlenen insanların, intihara kalkışma olasılıklarının daha düşük” olduğunu belirtmiştir.Toplumsal bütünleşme ile toplumsal düzene bağlı olarak intiharları, egoist (bencil), altruist (özgeci), anomik ve fatalist (kaderci) intiharlar olmak üzere dört gruba ayırmıştır.

Weber’e göre sosyolojinin görevi, toplumsal yapıları oluşturan eylemlerin gerisindeki anlamları anlamak olmalıdır

Rasyonalizmin bir yönü olan bilimsel bilgi, yasal-akılcı otoritenin önemli bir unsurudur. Weber’e göre insanlar, boş inan, din, töre ve uzun süredir var olan alışkanlıklarına dayanan geleneksel inançlardan uzaklaşmakta, bunun yerine giderek etkinlik ve gelecekteki so nuçları dikkate alan akılcı, araççı hesaplamalara girişmektedir.

Feminist kuramın 18. yüzyıl Aydınlanma döneminde ortaya çıkan ilk aşamasında feministler, klasik liberalizmin eşitliği belirleyen temel ilkesi olarak ‘bireysel özgürlük’ öğretisi ile ilgilenmişlerdir.

20. yüzyılın ilk yarısına kadar görülen kadınların bu taleplerine yönelik mücadeleleri, feminizmin kökenlerini ve feminist kuramın ilk aşamasını oluşturmaktadır. Bu nedenle 1960’ların sonlarına doğru ortaya çıkan hareket, ikinci dalga feminizm olarak tanımlanmaktadır.