SOSYOLOJİ I

Sosyoloji, toplumsal dünyayı, dolayısıyla toplumsal ilişkileri anlama ve açıklama amacını taşıyan bir sosyal bilimdir. Sosyoloji, toplumsal ilişkileri anlama ve açıklama amacı taşır ve süregelen genel nitelikli eylemler üzerinde yoğunlaşır. Bir araştırma nesnesi olarak ‘toplum’, sosyoloji ve diğer sosyal bilimler tarafından paylaşılmaktadır. Sosyoloji, diğer bilimlerden farklı olarak toplumun son iki veya üç yüzyıldaki endüstriyel dönüşümlerin etkisiyle ortaya çıkmış olan toplum biçimleriyle daha fazla ilgilenir.

C. Wright Mills, Sosyolojik İmgelem (Sociological Imagination, 1959) adlı eserinde, bireyin yaşamı ve toplumun tarihinin, ancak her ikisinin birden ele alınmasıyla anlaşılabileceğini ileri sürmektedir. Bu bağlamda sosyolojik imgelem, toplumun yapısının aynı zamanda bireylerin yaşamı olarak çalışabilmesini ifade eder. Sosyolojik imgelem, toplumun tarihini ve bireylerin yaşamının ancak bir arada ele alınarak anlaşılabileceğini ileri sürer.

Toplumsal yapı, yaşamımızdaki toplumsal bağlamların olay ya da eylemlerin rastlantısal bir şekilde bir araya gelmesiyle oluşmadığını, bunların belirli yollardan yapılaşmış ya da kalıplaşmış oldukları olgusunu ifade eder.

Sosyolojik düşüncenin bir bilim dalı olarak gelişmesi insan davranışı ve toplumun, nesnel ve sistematik olarak incelenmesinin kökleri 18. yüzyıla uzanmaktadır. Aydınlanma düşüncesi ile şekillenen bu dönemdeki temel gelişmelerden biri, dünyayı anlamak için bilimin kullanılması olmuştur. Dünyayı anlamaya yönelik bakış açılarında ve anlayışlarda kökten bir değişiklik yapan bilimsel bir yaklaşım ortaya çıkmıştır. O zamana kadar kabul gören geleneksel ve dine dayalı açıklamalar yerini, birbiri ardına değişik alanlarda bilgiye ulaşmak için gösterilen akılcı ve eleştirel çabalara bırakmıştır. Avrupa tarihinde 15. yüzyılın ortalarındaki Rönesans hareketi, 16. yüzyıldaki Reformasyon ve 17. yüzyılın ortalarından itibaren belirginleşen Kartezyen felsefesi, Aydınlanma düşüncesinin oluşumunu etkilemiştir. Aydınlanma düşüncesi, 18. yüzyılda Batı Avrupa’da egemen olan, geleneğe ve dini sistemlere dayalı dünya görüşüne karşı akıl ve bilime dayalı yeni bir düşünce sistemidir.

Bilimsel Devrim’in Newton’un evrensel yerçekimi yasasını keşfetmesiyle başladığı kabul edilmektedir. Doğa anlayışı değişmiş, Tanrı tarafından yönetilen bir doğa anlayışından belli yasalara göre işleyen ve kendini düzenleyen bir mekanizma olarak doğa düşüncesine geçilmiştir (Jeanniere, 1994: 17). Bilimsel Devrim ile bilginin gözlem, deney ve akıl yoluyla elde edilmesini ifade eden bilimsel yöntem geliştirilmiştir. Aydınlanma düşünürleri, dini otoriteye dayalı geliştirilen ve yerleşen bilgi biçimlerini reddederek bilimsel yöntemlerle elde edilen bilgi biçimini kabul etmişler ve bilimsel yöntemin yaşamın her alanına uygulanabileceğine inanmışlardır. Aynı zamanda, bilim, rasyonel amaçlarla ilişkili olan geleceğin toplumsal değerlerinin temeli olarak görülmüştür.

18. yüzyıl sonlarında İngiltere’de başlayan ve 19. yüzyılda bütün Batı Avrupa ve Amerika’ya yayılan Endüstri Devrimi, insanlık tarihinde ilk defa toplumların üretim güçlerinin değişimini gerçekleştirmiştir. Buhar ve elektrik gibi güç kaynaklarının kullanılmasıyla birlikte kömür, demir-çelik ve tekstil endüstrileri hızla gelişmiş, üretim teknolojisi makineleşmiş ve seri üretime dayalı fabrika sistemi üretime geçilmiştir. Bu gelişmeler aynı zamanda ekonomik ve toplumsal yapıda geniş çaplı dönüşümlere yol açmıştır. Bu dönüşümlerden en önemlisi köylerden kentlere kitlesel bir göçün başlamasıyla iş gücünün kırsal alandan, sürekli büyüyen endüstri sektörüne geçmesi olmuştur. Böylece toprağa dayalı üretim yapan insanların büyük bir bölümü, kentlerde fabrikalarda ve madenlerde çalışan işçilere dönüşmüşler ve kentler hızlı bir şekilde büyümeye başlamıştır. Bu süreçte, üretimin örgütlenmesi ve denetlenmesine ilişkin yeni yöntemler de geliştirilmiştir. Yeni çalışma koşulları üretim seviyesini artırırken ağır çalışma koşulları, düşük ücret ve yüksek miktarda üretimin gerektirdiği yoğun fiziksel ve zihinsel çaba, işçiler açısından ciddi sorunlara neden olmuştur.

Sosyolojinin klasik kurucuları Durkheim, Marx ve Weber, modern toplumları oluşturan değişimin, geleceği nasıl şekillendireceğini anlamaya ve açıklamaya çalışmışlardır. Weber, modern çağın ağırlıklı olarak etkin bir biçimde rasyonelleşme ve bürokrasi tarafından şekilleneceğine ve geleneksel eylemlerin daha az önemli olacağına inanmıştır. Marx ve Durkheim ise bilimsel ve rasyonalist düşünceye daha az vurgu yapmışlar, fakat her ikisi de toplumun ilerlemeci olarak gelişiyor olması üzerine güçlü bir inanca sahip olmuşlardır.

Saint Simon (1760-1825), Fransız Devrimi’nin geleceğin toplumunun oluşması için bir zemin hazırladığını belirtmiştir. Yeni toplumsal düzeni öngörebilmek amacıyla yaptığı kuramsal çalışmalarında, gelecekteki topluma “sanayi devleti” adını vererek ilk kez sanayi toplumu kavramını Saint Simon kullanmıştır. Sanayi toplumunun temelini işbirliği ve uzlaşmanın oluşturacağını ileri sürer. Toplum bilimini nitelemek amacıyla ‘sosyal psikoloji’ ve ‘sosyal fizik’ terimlerini bulan Saint Simon, toplumu bir bütün olarak ele almış ve sağlıklı bir toplumun, birbiriyle işlevsel bir uyum içinde işleyen ekonomik ve politik sistemlerle, bilimsel ve pozitif ilkeler üzerinde örgütlenmesi gerektiğini belirtmiştir. Saint Simon’a göre toplumsal olgular, doğa bilimlerinde kullanılan bilimsel tekniklerle incelenmelidir.

Fonksiyonalist bakış açısı, toplumun çeşitli parçalardan oluştuğunu ve bu parçaların birbirleriyle ilişki içinde bulunduğunu belirtir. Toplumun parçalarının hepsi birlikte, bütün bir toplumsal sistemi meydana getirmekte ve bu sistemde parçaların bütünle olan işlevsel ilişkisi büyük önem taşımaktadır. Fonksiyonalistler, toplumun temel parçalarının, diğer bir deyişle toplumun aile, ekonomi, eğitim ve siyaset gibi kurumlarının oluşturduğu toplumsal yapının nasıl işlediğini analiz ederler. Bu analiz sürecinde, aile, eğitim ya da din gibi toplumun herhangi bir parçasını anlamak için bu parçanın bir bütün olarak toplumla ilişkisine bakılması gerektiğini ileri sürmektedirler. Başka bir ifadeyle, toplumsal sistemi oluşturan bir parçayı, onun sistemin sürekliliğine ve korunmasına yönelik yaptığı katkı aracılığıyla incelemektedirler. Fonsiyonalist kuram, 19. yüzyılda Avrupa’da gelişmeye başlamıştır. Bu dönem fonksiyonalistler arasında Fransız sosyolog Emile Durkheim en etkili isim olarak kabul edilmektedir. Daha sonra 20. yüzyılda Amerikan sosyologlar tarafından benimsenen fonksiyonalist bakış açısı, 1940’lı ve 1950’li yıllarda özellikle Amerikan sosyolojisine egemen olmuştur.

Toplumsal olguları anlamak için onun belirli özelliklerini anlamak gerekir. Weber, geliştirdiği ideal tip biçimleriyle, toplumsal olguların ayırt edici özelliklerini vurgulamıştır. Sosyal Bilimler Metodolojisi (1909) adlı kitabında ideal tipleri, somut kültürel olguların, karşılıklı bağımlılıkları, nedensel koşulları ve anlamları bakımından ortaya çıkarılma biçimleri olarak tanımlar. Ahlaki bir bakış açısı içermeyen ideal tipler, analiz araçları olarak sadece yol gösterici nitelikte değer taşır. Weber’in ideal tipleri, toplumsal olguların anlaşılması ve açıklanması amacıyla karşılaştırmalar yapılmasını sağlayan analitik kurgulardır.

C. Wright Mills, Sosyolojik İmgelem (1959) adlı eserinde, bireyin yaşamı ve toplumun tarihinin, ancak her ikisinin birden ele alınmasıyla anlaşılabileceğini ileri sürmektedir. Bu bağlamda sosyolojik imgelem, top- lumun yapısının aynı zamanda bireylerin yaşamı olarak çalışabilmesini ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Aydınlanma, 18. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan birbirine bağlı felsefi, bilimsel ve toplumsal alanlarda oluşan bir düşünce hareketidir. Doğru cevap C'dir.

Fransa’da başlayan ve daha sonra diğer Avrupa devletlerine yayılan Aydınlanma düşüncesi, Hıristiyanlığın hâkimiyetindeki geleneksel dünya görüşü temelinde kökleşmiş olan anlayışa karşı gelişen bir harekettir. Dünyayı anlama yolu olarak batıl inanç ve doğaüstü inancını reddeden Aydınlanma düşüncesi, insan, toplum ve doğa hakkında yeni bir düşünce çerçevesinin yaratılmasını ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Aydınlanma düşüncesi, cehaletin yerine bilimsel bilginin sınırsız insani ilerlemenin yolunu açacağını savunmuştur. Bu anlamda rasyonel düşünce, toplumsal hayat üzerindeki egemen geleneğin, dinsel sistemlerin otoritesini sorgulamış, bu otoritenin geliştirdiği kurumlara karşı yeni bir düşünce biçimini ileri sürmüştür. Toplumsal düzen fikrinin, metafizik sisteme göre değil, akla ve gözlem ile üretilen verilere dayanan bir süreç içinde açıklanabileceğini savunmuştur. Rasyonel düşünce, doğanın düzeni, doğa kanunları ve insan doğasını içeren doğa kavramını temel almış ve bireyi, toplumsal hayata katılmakla birlikte doğanın düzenine ait olarak kabul etmişti. Akıl kavramı Aydınlanma’nın en önemli ayırt edici unsuru olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle, Aydınlanma dönemi aynı zamanda Akıl Çağı olarak da bilinmektedir. Doğru cevap C'dir

Bilimsel Devrim’in Newton’un evrensel yerçekimi yasasını keşfetmesiyle başladığı kabul edilmektedir. Doğa anlayışı değişmiş, Tanrı tarafından yönetilen bir doğa anlayışından belli yasalara göre işleyen ve kendini düzenleyen bir mekanizma olarak doğa düşüncesine geçilmiştir. Bilimsel Devrim ile bilginin gözlem, deney ve akıl yoluyla elde edilmesini ifade eden bilimsel yöntem geliştirilmiştir. Aydınlanma düşünürleri, dini otoriteye dayalı geliştirilen ve yerleşen bilgi biçimlerini reddederek bilimsel yöntemlerle elde edilen bilgi biçimini kabul etmişler ve bilimsel yöntemin yaşamın her alanına uygulanabileceğine inanmışlardır. Aynı zamanda, bilim, rasyonel amaçlarla ilişkili olan geleceğin toplumsal değerlerinin temeli olarak görülmüştür. Doğru cevap B'dir.

18. yüzyıl sonlarında İngiltere’de başlayan ve 19. yüzyılda bütün Batı Avrupa ve Amerika’ya yayılan Endüstri Devrimi, insanlık tarihinde ilk defa toplumların üretim güçlerinin değişimini gerçekleştirmiştir. Doğru cevap E'dir.

Geleneksel Avrupa toplumları büyük oranda kır- sal alanda yaşayan, tarımsal üretim yapan, otoriter ve dini toplumlar olarak tanımlanır. Politik açıdan modern toplumlar ise, yeni yönetim biçimi olarak, ulus-devlet ile onun egemenlik ve meşruluk anlayışının görüldüğü toplumlar olmuşlardır. Doğru cevap E'dir.

Comte, toplumların tarihsel ilerleme sürecinde insanın, dünyayı anlamaya yönelik çabasının “üç hâl yasası” olarak tanımlanan 3 aşamadan geçtiğini ileri sürer. Doğru cevap B'dir.

Durkheim, toplumun “sancılı bir krizle ya da ani geçişlerle sarsıldığı zaman” meydana gelen durumu, anomi kavramıyla ile açıklamaktadır. Anomi, toplumda kolektif bilincin, ortak değer ve inançların zayıflamakta olduğu ve bireylerin genel olarak kabul edilen davranış normlarından bağımsız biçimde davrandıkları durumu ifade eder. Doğru cevap D'dir.

Fonksiyonalizm ve Marksizm gibi yaklaşımlar toplumu, toplumsal yapılar açısından çözümlemeye çalışmış ve bireylerin, içinde yaşadıkları toplumun yapısı tarafından şekillendiğini ileri sürmüştür. Sembolik etkileşimcilik ise, toplumu bütünsel olarak ele alan yaklaşımların sosyolojik çözümlemede ihmal ettiği insan davranışının, öznel ve yorumlayıcı yönlerine önem vererek, onları ön plana çıkarmaya çalışmıştır. Doğru cevap E'dir.