SOSYOLOJİ I - Deneme Sınavı - 10

Parsons’a göre, yalıtılmış çekirdek aile, modern sanayi toplumunun tipik aile biçimidir. Bu aile biçimi yapısal olarak yalıtılmıştır çünkü artık geniş akrabalık ilişkilerinin bir parçası değildir. Akrabalarla kurulan ilişki, zorunluluk değil gönüllülük temelinde gelişmektedir.Doğru cevap D'dir.

Michael Young ve Peter Willmott, Parsons’ın aile ve sanayileşme ilişkisine yönelik yaklaşımını eleştiren sosyal bilimcilerdendir. Young ve Willmott’a göre, geniş aileden çekirdek aile yapısına dönüşüm, dört aşamalı bir süreç sonrasında gerçekleşmiştir. Bu dört aşama şöyle açıklanır:
1. Sanayi öncesi aşamada ağırlıklı olarak tarımsal üretim yapan toplumlarda aile bir üretim birimidir ve aile üyeleri birlikte çalışmaktadır. 2. Sanayi Devrimi’yle başlayan ve 20. yüzyıla kadar süren ikinci aşamada sanayileşmeyle birlikte malların üretiminin fabrikalara aktarılması ile ekonomik kurumlar aileden ayrılmış, aile üretim birimi olmaktan çıkmış ve işçi ailesi niteliği kazanmıştır. Bu dönemde yoksulluğun ortaya çıkardığı sorunlarla baş edebilmek için aileler akrabalık ilişkilerini sürdürmektedirler. 3. 20. yüzyılın ortalarından itibaren ailelerin akrabalık ilişkileri zayıflamaya, eşler arasındaki bağlar ise güçlenmeye başlamıştır. İstihdam imkânlarında ve ücretlerdeki artışlar; ailelerin yaşam düzeylerinin yükselmesi, kadınların iş gücü piyasasına katılması, ailelerin akrabalara olan ihtiyaçlarının azalmasına yol açmıştır. Aile ve çalışma yaşamında, kadın işi ve erkek işi ayrımı görülmektedir. 4. Bu aşamada, gelecekte yaygın olarak görülecek aile tipine yer verilmiştir. Bu aile tipinde kadınlar daha çok annelik ve ev kadınlığı rol ve sorumluluklarıyla ev merkezli bir konumda tanımlanırken erkekler iş merkezli olarak tanımlanan konumlarını sürdürmektedirler. (Ecevit, 1993: 8-9).Doğru cevap C'dir.

Friedrich Engels’in 1884 yılında yayımlanan Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni adlı kitabı, Marksist bakış açısı ile aile üzerine yapılmış en erken çalışma olarak kabul edilmektedir. Bu çalışmasında Engels, ailenin kökeni ve zaman içindeki evrimini araştırmıştır. Engels, tek eşli çekirdek ailenin, özel mülkiyetin ortaya çıkmasıyla birlikte geliştiğini ileri sürmektedir. Tek eşli çekirdek aile, özellikle üretim araçlarının özel mülkiyeti ve devletin ortaya çıkmasıyla birlikte gelişmiştir. Devlet, özel mülkiyetin korunması için yasaları kurumsallaştırmış ve tek eşli evlilik kurallarını yürürlüğe koymuştur. Bu evlilik biçimi ve aile, erkeklerin sahip olduğu özel mülkiyetin, varislerine miras yoluyla geçmesi ve bu mirasçıların meşruiyetinin kesinliğinin sağlanması için geliştirilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Aile üyeleri arasında uyum ve denge her zaman söz konusu değildir, tersine çatışma ve huzursuzluklar olağan ve yaygındır. Feminist kuramcılara göre aile içindeki güç ilişkileri, aile bireylerinin çıkarlarının çoğu zaman ortak olmaması anlamına gelmektedir. Bu nedenle ailenin homojen bir çalışma birimi olarak ele alınması kadınların ve çocukların, erkeklerin çıkarlarıyla çatışan durumlarını yok sayarak erkeğin çıkarlarını bütün ailenin çıkarları gibi göstermektedir.Doğru cevap E'dir.

Ataerkillik; iktisadi, siyasi, dinî, toplumsal ve kültürel kurumların erkeklerin denetiminde olduğu bir sistemdir. Erkeğin kadın üzerindeki egemenliği ile belirlenen güç ilişkilerini içerir.Doğru cevap B'dir.

Çifte yük, ücret karşılığında ev dışında çalışan kadınların ev işlerinden birincil derecede sorumlu olmaya devam etmesini anlatan kavramdır. Hem evde hem işte çalışan kadınların çifte mesai yapmalarına atıfta bulunur.Doğru cevap D'dir.

Allison Jaggar’a göre modern anneliğin getirdiği toplumsal ilişkiler bağlamında anne ile çocuk arasındaki karşılıklı bağımlılığın aşırı bir düzeyde olması, annenin çocuğunu tam bir insan olarak algılamasını imkânsız kılmaktadır (1983: 188). Bireyselliğe verilen önemin daha zayıf, ‘terbiye etme’ tutumunun ise daha güçlü olduğu Batı dışı toplumlarda, anne ve çocuğun karşılıklı bağımlılık ilişkisinden hayat boyu kurtulamayacakları öngörülebilir.Doğru cevap B'dir.

Sözel şiddet; Aşağılayıcı sözler söylemek, zaafları ile alay etmek, aşırı genellemeler yapmak, suçlamak, küfür etmek, küçük düşürmek, hakaret etmek, yüksek sesle bağırmak, eşi (kadını) çelişki içinde bırakmak, eşin (kadının) öz güvenini yitirmesine neden olmak.

Ekonomik şiddet; Evin masraflarını karşılamamak; aile bireylerine gerekli olan harçlığı vermemek; eşin (özellikle) kadının çalışmasına izin vermemek; çalışan eşin (kadının) elinden parasını almak; paranın ve mal/mülkün kontrolünü elinde bulundurmak; paranın nereye harcandığını kontrol etmek ve benzeri.

Cinsel şiddet; Eşin (özellikle kadının) istemediği cinsel ilişkiye zorlamak; tecavüz etmek; eşin kabul edemeyeceği şekilde, cinsel içerikli imalar yapmak; çimdiklemek ve benzeri.

Psikolojik şiddet; Eş ile (kadınla) doğrudan iletişimi reddetmek, surat asmak; eşin (kadının) görüş ve düşüncelerini açıklamasını engellemek; zaafları ile alay etmek; duygusal sömürü yapmak; eşin (kadının) kendisine olan güvenini, saygısını yitirmesine yol açmak; eşin (kadının) hareket özgürlüğünü kısıtlamak; ailesiyle veya arkadaşları ile görüşmesine izin vermemek ve benzeri.

Sosyal şiddet; Eşi (kadını) başkaları önünde sürekli küçük düşürmek, zaafları ile alay etmek, eşin (kadının) davranışlarını kontrol etmek; başkalarının önünde devamlı eleştirmek; evden çıkmasına izin vermemek; sosyal ilişkilerini kısıtlayarak yalnız/desteksiz bırakmak; aşırı kontrol etmek; katı kurallar ve sınırlar koyarak baskı kurmak ve benzeri.

Doğru cevap C'dir.

Birinci Aşama: Şiddet uygulayan gerilim yaratır, kıskançlık gösterir, küçük şeylerden kavga çıkarır, kadının tüm yaşamını kontrol etmeye çalışır, psikolojik şiddet uygular.
İkinci Aşama: Erkek öfkesini kontrol etmez, fiziksel şiddet uygulanır ve şiddeti uyguladıktan hemen sonra bahaneler sunmaya başlar.
Üçüncü Aşama: Şiddet uygulayan erkek, pişmanlığını dile getirir, özür diler, değişeceğine ilişkin sözler verir, hediyeler alır, durumun “normale” dönmesi için ilgili, sevecen ve yapıcı bir tutum sergiler, ta ki tekrar gerilim artma aşamasına, yani en başa dönene kadar.

Doğru cevap E'dir.

Aile içi çocuklara yönelik şiddet eylemlerinin gizlen- mesi, bu konuda bilgiye ulaşmayı zorlaştırmaktadır. Çocuğa uygulanan şiddet, aile içinde veya aynı çatı al- tında yaşayan anne-baba ya da diğer aile bireyleri tara- fından ihmal, dayak, duy- gusal ve cinsel istismar, en- sest, reddetme, aşağılama, yalnız bırakma gibi farklı şekillerde görülmektedir.

Aile, yeni doğan çocuğun toplumsallaşma sürecine girdiği ilk kurumdur. Aile vasıtasıyla çocuk içinde yaşadığı toplumunda geçerli olan sözlü ve sözsüz iletişim yollarını öğrenir. Ayrıca toplumun kültürü içselleştirilir.

Arkadaş gruplarında çocuk kendi yaş grubu içinde eşitleriyle ilişkiye geçer. Aile içi ilişkilerden farklı olarak paylaşma, sorunlarla başa çıkma, karşı cinsle ilişkiler gibi toplumsal yaşamın önemli davranış kalıplarını arkadaş gruplarında öğrenir.

Okul, resmi ve örgütlü bir kurum olarak bilgi ve beceri kazandırmanın yanı sıra aile dışında çocuğa toplumsal sorumluluklarını öğretir. Örneğin çocuk, kendini kontrol etmeyi, dakik olmayı, rekabet etmeyi okulda öğrenir.

Yetişkin olarak çalıştığımız işyeri, dünya görüşümüz ve paylaştığımız değerler açısından büyük önem taşır. İşyerinde toplumsallaşmaya, örgütlü toplumsallaşma da denir. Çalıştığımız işyerinin örgüt kültürünün öğrenilmesi ve benimsenmesi, işyerindeki başarımızı da etkiler.

Dünya görüşümüzü, tutum ve davranışlarımızı etkileyen diğer bir toplumsallaşma aracı medyadır. Kitle iletişim araçları olan radyo, televizyon ve internet vasıtasıyla sos- yal medya; ihtiyaçlarımızı, beklentilerimizi, dünyaya bakışımızı ve değerlerimizi şekillendirmektedir.

Bu anlamda aile var olan belli bir biçimdeki cinsiyet rollerinin ve ilişkilerinin sonucu ortaya çıkan toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklerin yeniden üretildiği ve geliştirildiği alanın maddi çerçevesini oluşturur. Öğrenilen bu rol ve davranışlar, toplumsallaşmanın aracı olan okul, işyeri, kitle iletişim araçları/medya gibi diğer kurumlar tarafından da pekiştirilerek devam eder.

Freud’a göre, toplumsal davranış, kişiliği oluşturan id, ego ve superego sistemlerinin etkileşimi sonucunda gelişir.

Mead’e göre benlik, birey tarafından toplumsal bir grubun tutumlarının içselleştirilmesidir.

Günümüzde testlerle ölçülebilen zekânın yanı sıra duygusal zekâ olarak adlandırılan ve insanların duygularını nasıl kullandıklarına, kendilerini denetleme güçlerine gönderme yapan bir zekâ türünden de bahsedilmektedir. Çocukların başarı düzeylerinde testle ölçülebilen zekânın yanı sıra entelektüel kapasitesini kullanmasına da imkân sağlayan duygusal zekânın büyük önemi bulunmaktadır. Zekâ düzeyleri yüksek olmakla birlikte insanlar özel yaşamlarında son derece başarısız olabilirler. Duygusal zekâ ise büyük ölçüde öğrenilen zekâdır.

Amerikan eğitim sisteminden yola çıkarak Bowles ve Gintis gizli müfredatın gelecekteki işgücünü şekillendirme yollarını şu şekilde açıklamaktadır:

1. İtaatkâr, eleştirmeyen ve pasif işgücünün yaratılmasında notlandırma sisteminin büyük önemi vardır. Yaratıcı, saldırgan ve bağımsız olan öğrenciler daha düşük not alırken, bağımlı, sakin ve öne çıkmayan öğrenciler yüksek not almaktadır. Böylece eğitim sistemi hayal gücü olmayan, kolaylıkla yönetilebilen, sorgulamayan işgücü yetiştirmektedir.

Gizli müfredat, işyerindeki hiyerarşik yapının kabulünü kolaylaştırır. Okulda hiyerarşinin otorite ve kontrol ilkeleri öğretmenlerin emir vermesi, öğrencilerin itaat etmesi, öğrencilerin çalışacakları konular ve nasıl öğrenecekleri ile ilgili olarak çok az kontrol sahibi olmaları öğrencileri işyeri ilişkilerine hazırlamaktadır. İşyerinde de sorun çıkarmayan, otoriteye ve yöneticilere boyun eğen işçiler haline gelmektedir.

Okul öğrencileri, işyeri de işçileri dış ödüllerle motive eder. Hem okulda hem de işyerinde çalışmaktan elde edilen tatmin çok düşük düzeyde olduğundan okuldaki dış ödül daha iyi ücretli işlerde istihdam edilebilecek niteliklere sahip olmak, işyerindeki ödül ise ücret artışıdır.

Öğrenciler okulda gün boyu aralarında çok az bağlantı olan matematikten tarihe, yabancı dilden fen bilimleri dersleri arasında gidip gelirler. Bu parçalılık işyerinde üretimdeki parçalılıkla benzerlik gösterir. İşyerinde de üretim sürecinde fazlı işler, farklı mekânlarda uzmanlaşmış kişiler tarafından yapılır. Bölünmüş işgücü aynı zamanda kontrol edilmesi ve yönlendirilmesi en kolay olan işgücüdür.

Etkileşimci yaklaşım diğer yaklaşımlar gibi insan davranışlarının bireyin kontrolü dışındaki güçler tarafından yönlendirildiğini ve belirlendiğini kabul etmezler. İnsan davranışlarını açıklayabilmek için insanların öznel durumlarının ve dış uyarıcılara yükledikleri anlamların dikkate alınması gerektiğini savunurlar.

Etkileşimci yaklaşımın eğitim çalışmalarındaki temel kavramlarından ilki benlik kavramıdır. Benlik, diğer kişilerle etkileşim sonucu üretilir. Bir öğrencinin benlik kavramı diğer öğrencilerle ve öğretmenleriyle olan etkileşimiyle şekillenir.

Etkileşimcilerin kullandığı ikinci önemli kavram toplumsal rollerdir. Okulda öğrencilerin ve öğ- retmenlerin toplumsal rolleri açık ve net olmakla birlikte, etkileşimcilere göre bu roller sabit ve değişmez değildir.

Etkileşimciler tarafından kullanılan diğer bir kavram tipleştirmedir. Öğretmenlerin öğrencile- rinin davranışlarını anlamak için kullandıkları bir yoldur. Hargreaves, Hester ve Mellor’un ça- lışmasında öğretmenlerin okulun ilk yılında öğrencilerini tanımak için geliştirdikleri tipleştirme stratejisini incelemiştir.

Illich ‘okulsuzlaştırılmış toplum’ çalışmasıyla, okulda verilen eğitimin birey açısından olumsuz yönlerini inceler ve okulda verilen eğitimin nasıl olması gerektiği konusu üzerinde durur.

Gizli müfredat, ders içerikleri ve sınavlar dışında kalan, okulda uygulanan ritüel ve kurallarla kapitalist ideolojinin ihtiyacı olan işgücü biçiminin yaratılmasıdır.

Etkileşimci yaklaşımın eğitim çalışmalarındaki temel kavramlarından ilki benlik kavramıdır. Benlik, diğer kişilerle etkileşim sonucu üretilir. Bir öğrencinin benlik kavramı diğer öğrencilerle ve öğretmenleriyle olan etkileşimiyle şekillenir. Örneğin, sesinin güzel olduğuna inanan öğrenciler, çevresindekiler uzaklaşsa da kendilerini buldukları her fırsatta şarkı söylemek zorunda hissedeceklerdir. Akademik yeterlilik söz konusu olduğunda da aynı durum geçerli olacaktır.

Etkileşimcilerin kullandığı ikinci önemli kavram toplumsal rollerdir. Okulda öğrencilerin ve öğ- retmenlerin toplumsal rolleri açık ve net olmakla birlikte, etkileşimcilere göre bu roller sabit ve değişmez değildir. Öğretmenler ideal bir öğretmenin ya da öğrenci rolünün nasıl olması gerektiği konu- sunda fikir ayrılığı yaşayabilirler.

Etkileşimciler tarafından kullanılan diğer bir kavram tipleştirmedir. Öğretmenlerin öğrencile- rinin davranışlarını anlamak için kullandıkları bir yoldur. Hargreaves, Hester ve Mellor’un ça- lışmasında öğretmenlerin okulun ilk yılında öğ- rencilerini tanımak için geliştirdikleri tipleştirme stratejisini incelemiştir.

Mead’in toplumsal etkileşim kuramında ise çocuk, toplumsallaşma sürecinde role bürünmeyi ve rolün gereklerini yerine getirmeyi önce taklit, sonra oyun ve en son grup oyunu aşamalarında öğrenir. Toplumsallaşma, bizleri baş- kalarının beklentilerini kabul etme ve bunlara göre davranışla- rımızı ayarlamayı öğrenme süreci olarak tanımlanır.

Her biri sosyolojik düşüncenin gelişmesi açısından temel önemde olan yukarıdaki olaylar arasında, toprağa dayalı üretim yapan insanların, kentlerde, fabrikalarda ve madenlerde çalışan işçilere dönüşmesini ifade eden süreç "Endüstri Devrimi"dir. Söz konusu tarihsel süreç, 18. yüzyıl sonlarında İngiltere'de başlamış; 19. yüzyılda Batı Avrupa ve Amerika'ya yayılmıştır. Doğru cevap B'dir.