SOSYOLOJİ I - Deneme Sınavı - 5

En basit tanımıyla devlet belli bir coğrafi alan üzerinde zor kullanma tekeline sahip olduğunu iddia eden bir örgütlenmedir. İlerleyen sayfalarda devletlerin nasıl ortaya çıktıkları, kendilerini nasıl meşrulaştırmaya çalıştıkları, modern dönem devletleri ile geleneksel toplumlarda devletlerin yeri ve işlevlerinin nasıl farklılaştığı üzerinde durulmaktadır.

Araştırmalarını çalışma ve emek üzerine sürdürmekte olan sosyal bilimci John W. Budd’un tanımı bize yardımcı olacaktır. Budd çalışmayı “ekonomik veya sembolik değeri olan ve sadece zevk için üstlenilmeyen fiziksel ve zihinsel çaba içeren, amaçlı insan aktivitesi” olarak tanımlamaktadır. Bu tanım, çalışmanın ekonomik karakterinin yanı sıra, zevk ve sembolik değer ifadelerinin içeriğini oluşturan psikolojik, kültürel ve toplumsal yanları üzerine de düşünmemize imkân vermesi bakımından önemlidir

İktidar, bir kimsenin bir başkasına normalde yapmayacağı bir şeyi yaptırabilme gücünü ifade eder.

Hukuki bir kavram olan egemenlik, ülke sınırları içinde herkesi bağlayan kararlar alabilen en üstün gücün devlet olduğunu ifade eder.

Modern devlet ilk kez Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Ateşli silahların keşfi, üretim artışı, ulaşım ve ticaret alanındaki gelişmeler, modern devletin Avrupa’da ortaya çıkışını tetikleyen başlıca unsurlardandır.

Demokrasi, yöneticilerin serbest seçimlerle iktidara geldikleri, siyasi iktidarın sınırlarının belli, insan hak ve hürriyetlerin korunaklı olduğu bir siyasi rejimdir.

Vatandaşlık, kişi ile devlet arasında karşılıklı hak ve yükümlülükler ifade eden bir ilişkidir. Kişi, vatandaşı olduğu devlete vergi ödemek ve o devletin yasalarına uymakla mükelleftir. Bunun karşılığında ise, devlet hem o kişinin hayat, hürriyet ve mülkiyet haklarını koruyacak hem de belli kamu hizmetlerini sağlayacaktır.

Medya, çağdaş toplumlarda temel iletişim kanallarından biridir. Toplumsal taleplerin siyasal alana taşınmasında, orada temsil edilmesinde medya hayati bir rol oynar. Medyanın diğer iletişim kanallarından farklılığı bu kanallarla taşınan bilgi ve sembolik içeriğin kaydedilmesi, depolanabilmesi ve diğerlerine kaydedilmiş (fixed) biçimde zaman ve uzamda aktarılabilmesidir. Medya bu yönüyle gündelik hayatta gerçekleşen yüz yüze iletişim biçimlerinden farklılaşır (Thompson 2001:173-4). Yayıncılık ve elektronik iletişim sektöründeki gelişmelerle giderek güçlenen ve çeşitlenen medyanın gelişimi, siyasal süreçler üzerinde de radikal değişiklikleri tetiklemiştir.

Batı teolojisiyle Antik Yunan-Roma felsefesine uzanan bir lanet olarak çalışma anlayışı, çalışmayıİnsan yaşamı ya da sosyal düzenin devamı için gerekli olan kesin bir yük olarak görmektedir.

Sosyolojinin genel karakteristik özelliğini belki de en iyi ifade eden Amerikalı sosyolog C. Wright Mills olmuştur. Mills’in, Türkçeye “sosyolojik düşün”, “sosyolojik tahayyül” gibi farklı biçimlerde de çevrilmiş olan ancak bizim burada sosyolojik imgelem olarak kullanacağımız kavramı, sosyolojinin çalışma bağlamında özgün katkısının da zemini olarak görülebilir.

Mills’in kavramını detaylandırmaya çalışan Giddens, sosyolojik imgelemin içeriğini oluşturan üç temel unsur olduğunu belirtmektedir:

Çalışmanın, sanayi ve kapitalizme geçişle birlikte edindiği yeni biçimin bu unsurları: Ev-işyeri ayrışması ve toplumsal cinsiyet; ücretli emek ve toplumsal sınıf; teknoloji, işbölümü ve uzmanlaşma ve son olarak emek süreci, Taylorizm ve Fordizm.

Weber’in bireylerin çalışmayla girdikleri ilişki ve toplumsal sonuçları bağlamında karamsar sonuçlar çıkardığı çalışmanın rasyonelleşmesi sürecinin en uç örneğini Frederick Winslow Taylor’un ismiyle anılan Taylorizm’de görmek mümkündür. Taylor’un bilimsel yönetim adını verdiği çalışma anlayışı esas olarak işçilerin çalışmanın rasyonelleşmesine karşı gösterdikleri direnci aşmaya yönelik arayışların ürünü olmuştur.

Sanayi toplumu kavramını, kapitalizm kavramı ile karşıtlık içerisinde kullanan ve sanayi toplumu anlayışını en gelişkin biçimiyle ifade edenlerden birisi Alman ve İngiliz sosyolog Ralf Dahrendorf olmuştur. Sanayileşme kavramını, “fabrikalarda veya diğer işletmelerde malların makineleşmiş üretimi ile” ilişkilendiren Dahrendorf, sanayi toplumunu da basitçe “sanayileşmenin, hâkim ekonomik örgütlenme biçimi” olduğu toplumlar olarak tanımlamıştır.

Sanayi-Sonrası Toplumun Gelişi (The Coming of Post-Industrial Society) isimli çalışmasıyla yaygınlaştıran Daniell Bell gelmektedir. Bell’e göre sanayi sonrası toplumların temel özelliği güç, iktidar ve toplumsal hareketliliğin artık sanayi toplumlarında olduğu gibi mülkiyet etrafında değil bilgi etrafında şekilleniyor olmasıdır.

Sosyalist ideolojinin krizi, refah devleti uygulamalarının eskisi gibi sürdürülemeyeceği anlamına gelen dünya ekonomik sistemindeki değişimler, partiler arasındaki ideolojik ve siyasi farklılıkların azalmasını gündeme getirmiş bu da parti bağlılıklarını zayıflatan bir diğer etken olmuştur.

Medya yasama, yürütme ve yargıdan sonra dördüncü güç olarak da nitelendirilir. Medya, iktidarların bilinmesinin istemedikleri hak ihlallerini gündeme taşıma
potansiyeline sahiptir. Medyanın çoğu zaman demokratik değerleri içselleştirme seviyesinin yüksek olmaması, iktidarlarla kurdukları özel ilişkiler ve medyanın kendi içinde şeffaf olmaktan uzak olması, bu rolün yerine getirilmesini güçleştiren
faktörler arasında sayılmaktadır.

Sosyolojik düşüncenin temel eğilimi, “bilinen şeylerin sınırlarından kurtulmak”, yani bir konu üzerine ilk bakışta görünür olan bilgilerin, kalıp düşüncelerin, peşin hükümlerin, ön yargıların ötesine geçmek yönündedir.

Çalışma gelir getirici bir faaliyet de olmayabilir. Örneğin, herhangi bir ücret almadan, gönüllü olarak bir sivil toplum kuruluşunda, dernekte veya vakıfta çalışıyor olabilirsiniz. Ya da ileride detaylı bir şekilde ele alacağımız kadınların çalışma hayatı ile ilişkisinde olduğu gibi, çoğunlukla kadınların işi olarak görülen temizlik, yemek yapma, çocuk ve yaşlı bakımı gibi ev içerisinde gerçekleştirilen işler karşılığında kadınlara herhangi bir ücret ödenmez.

Sosyolojik analiz, doğa kanunu gibi görünen toplumsal ilişki ve olguların tarihsel ve kültürel olduğunu göstererek bir yandan bizleri kalıp düşüncelerimizden ve sabit fikirlerimizden özgürleştirirken diğer yandan da ele aldığımız konu üzerine düşünürken bizleri ölçülü olmaya, yani içi boş genellemeler yapmaktan kaçınmaya davet eder