SOSYAL SORUNLAR

2985 sayılı Toplu Konut Yasası ile konut kredisi veren kurum ve kuruluşları bünyesine alan ve genel bütçeden bağımsız olan Toplu Konut Fonu 1980 sonrasında kurulmuştur.

1958 yılında İmar ve İskan Bakanlığı kurulmuş, 1961 Anayasası’nda da kabul edilmiştir.

Hollanda, Avusturya ve İngiltere Avrupa’da toplam konut stoku içerisinde en fazla sosyal konuta sahip ülkelerdir.

Kiralık sosyal konutlarda işçi sınıfına öncelik tanımak, Avusturya’daki belediyeler tarafından sunulan kiralık sosyal konutlardır.

İngiltere’de yerel otoriteler, belli bir bölgede iki yıldan az yaşayanlar, yerel yönetim tarafından kabul edilemez davranışlardan dolayı suçlu olduğuna inanılanlar, önceki kiracılık şartlarını ihlal edenler ve göç kontrollerine tabi tutulanlar ise kiralık sosyal konut başvurularında yerel otoritelerce değerlendirme dışında tutulur.

A ve D seçenekleri Hollanda, C seçeneği Avusturya, E seçeneği İngiltere’nin yaptıkları uygulamalardandır. TOKİ’nin ürettiği üç tip sosyal konut uygulamasından bahsedilebilir; Birinci uygulama düşük kiralı lojmanlar aracılığı ile memur ve işçilerin konut gereksinimlerinin karşılanmasıdır. İkinci uygulama TOKİ’nin tek basına yürüttüğü, uzun vadeli ve yıllık memur zammına endeksli ödeme koşulları olan “mortgage” benzeri bir modelle ürettiği sosyal konutlardır. Bu model diğer gelişmekte olan ülkelerde de yaygın olarak uygulanmaktadır. Üçüncü uygulama ise TOKİ-Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü (SYGM) işbirliği ile toplumun en yoksul ve konut sahibi olmayan kesimine yönelik olarak üretilen yoksul konutlarıdır.

1982 Anayasası’nda barınma ihtiyacı hem kentsel, hem çevresel bir bağlama ve hem de bir plan çerçevesine oturtulmuştur.

Konut sorununun çözümünü kredi destekleri sağlayarak toplu konut üretiminin arttırılmasını sağlamak Devlet Planlama Teşkilatı’nın kalkınma planlarından biridir.

Gelişmiş, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde farklı seviye ve görünümlerde olmak üzere barınma sorununun nedenlerini;

Sosyal konut; gelirleri içinde insanca yaşanabilir bir konutta barınma olanağı bulamayan, Sosyal konut kavramına ilişkin olarak birbirinden farklı çok sayıda tanım bulunabilir. 196 Barınma Sorunu ve Sosyal Konutlar ekonomik açıdan yoksun hane halklarının barınma gereksinmelerinin, kiralık ya da mülk konutlarla karşılamasıdır.

King (2006) kamu fonlarının aktif olarak kullanıldığı; fiyatların ya da kiraların
belirlenmesinde kar motifinin baskın olmadığı; miktarının kalitesinin ve sunum biçiminin belirlenmesinde siyasi karar mekanizmalarının önemli etkiye sahip olduğu konut olarak tanımlamıştır.

Sosyal konut alanında bilinen ilk büyük uygulama Londra’nın “Bethnal Green” bölgesinde yapılmıştır. Bethnal Green sosyal konutları, yaklaşık 6000 kişinin kötü koşullar altında yasadığı barınakların yerine yapılmıştır.

Sosyal konutlar bizzat devlet tarafından yapılabileceği gibi devlet teşvikiyle özel sektör tarafından da yapılabilir. Gelişmiş ülkelerdeki sosyal konut uygulamalarında ortak yönler bulunmakla beraber, her bir ülkede aynı şekilde geçerli olan standart bir sosyal konut uygulaması ve politikası söz konusu değildir. Ayrıca, sosyal konutların hedef kitlesi de ülkeden ülkeye değişiklik gösterebilmektedir. Bazı ülkelerde toplumun yalnızca en yoksul kesimi bu konutlardan yararlanabilirken bazı ülkelerde düşük ücretli kesimler, bazı ülkelerde ise orta gelir düzeyine sahip kesimler sosyal konutlardan yararlanabilmektedir.

Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar yürütülen politikalar dört dönemde incelenebilir. Bunlar;

2008 yılında yaşanan küresel ekonomik kriz sonrası AK Parti hükûmeti, krizin etkilerini en aza indirmek için inşaat sektörünü teşvik edici uygulamalara ağırlık vermiştir. Bu amaca yönelik olarak da TOKİ geniş yetkilerle donatılmıştır. Merkezî yönetim toplu konut üretimini üstlenmiş, kentleşme ve yaşam kalitesinin artırılması hedeflerine ulaşmak amacıyla kurumsal ve yasal düzenlemeleri birbiri ardına gerçekleştirmiştir. Böylece toplu konut ve kentsel dönüşüm projelerinin önünü açmıştır. Buradan hareketle doğru yanıt 2002 sonrası dönemdir.

Alt ve yoksul gelir grubuna yönelik olarak üretilen konutlara ihtiyaç sahibi kişilerin başvurabilmeleri birtakım ön şartlara tabi tutulmuştur. Gerçek anlamda ihtiyaç sahiplerinin TOKİ’nin ürettiği sosyal konutlardan yararlanabilmeleri için aranan şartlardan başlıcaları;  Toplu Konut İdaresinden konut satın almamış lması ve Toplu Konut İdaresinden konut kredisi kullanmamış olması,  Kendisine eşine ve/veya velayeti altındaki çocuklara ait tapuda kayıtlı kat irtifaklı/kat mülkiyetli bağımsız bir bölümünün veya müstakil bir konutunun lmaması,  Azami aylık gelir sınırını aşmaması,  Bir hane halkı adına yalnızca bir adet başvuru yapması gibi şartlardır. Ancak tüm TOKİ konutlarısadece alt gelir grubunun başvurusuna  ait değildir.

Hollanda’daki Konut Kanunu’na göre sosyal konut kooperatifleri, konut sektöründe 6 çeşit faaliyetten sorumlu tutulmuşlardır. Bunlar (Regout, 2016, 2);

İngiltere’de erişilebilir konutlarla, kiralık sosyal konutlar aynı şeyi ifade etmemektedir. Erişilebilir konut uygulaması ile kiralık sosyal konutların yanı sıra ev sahipliğine de olanak sağlanmaktadır. Yani kiralık sosyal konutlar, erişilebilir kiralık konutlardan ve sosyal konutlardan oluşurken erişilebilir konutlar, bunların yanı sıra, özel kiralı konutları ve erişilebilir konut mülkiyetini de kapsamaktadır

1984 yılında yürürlüğe giren, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu TOKİ’nin ortaya çıkış sürecini başlatmıştır. Nitekim Bu Kanunu’ndan hemen sonra 1990 yılında, 412 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile (TOKİ) Toplu Konut İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. TOKİ’nin kuruluş amaçlarından en önemlileri, konut üretiminde yaşanan piyasa başarısızlıkları ve konut üretim süreçlerindeki verimsizliklerdir.