SOSYAL SORUNLAR

Barınma sorunu sanayi devrimiyle birlikte İngiltere’de başlayan bir sorundur.

Türkiye’de barınma sorunu sanayinin gelişmesinden II. Dünya savaşından sonra 1950 yıllarında başlamıştır.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin barınma hakkına yer vermesi, barınma sorununun uluslararası düzeyde farkına varıldığını göstermektedir. Devletler üzerinde bir yaptırım yetkisi yoktur. O dönemde her devlette barınma sorunu yoktur. Daha çok sanayileşmiş ülkelerin sorunudur.

Barınma sorunu daha çok alt ve kısmen orta sosyo-ekonomik seviyedeki ve barınma için gerekli maddi olanakları olmayan yoksul kesimin sorunu olmaktadır. Dolayısıyla yoksulluk barınma sorunuyla yakından ilişkilidir.

Vergi teşvikleri devletin konut yapıcı firmalara yaptığı bir kolaylaştırma çalışmasıdır. Yoksul kişiler doğrudan konut erişebilirliğini artırmak için çeşitli kira yardımı, vergi indirimi, gelir desteği ve kredi destekleri sağlamaktadır.

Ankara’nın başkent olmasını takip eden dönemde,  kamu binalarının yeni başkentte inşa edilmesi ile kamu çalışanlarının kentte sayısının artması, bu dönemde hükûmeti memur konutu inşasına sevk etmiştir. Doğru cevap Ankara’dır.

1950 sonrası dönem kırsaldan kente göç nedeniyle gecekondulaşmanın çok olduğu bir dönem olmuştur.  Bu dönemde yap sat uygulaması geliştirilmiş, kat mülkiyeti kanunun çıkarılması temel konut politikaları arasındadır.

1923 yılında çıkarılan “Mübadele, İmar ve İskân Kanunu” ana vatana gelecek Türklerin konut sorununun çözümü amaçlamıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

2002 sonrası dönemde  5393 sayılı Belediye Kanunu’yla, belediyelere; konut, sanayi ve ticaret alanı ihtiyacını karşılamak amacıyla belediyelere imarlı ve alt yapılı arsalar üretmek; konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu amaçlarla arazi satın almak, diğer kamu kuruluşları ile işbirliği yapmak ve konut üretmek amacıyla işletme kurabilme yetkisi verilmiştir.

TOKİ sosyal konut uygulamalarını, dar ve alt gelir grubuna yönelik olarak üretilen konutlar, yoksul gelir grubuna yönelik konutlar, kentsel dönüşüm konutları, afet konutları ve tarım köy konutları şeklinde hayata geçirmektedir.

Gelişmiş, az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde farklı seviye ve görünümlerde olmak üzere barınma sorununun nedenlerini;
• doğal nüfus artışı,
• hızlı kentleşme ve kırdan kente akan göçler,
• konutların ekonomik ömrünü tamamlaması,
• mevcut gecekonduların yenilenmesi veya ortadan kaldırılması,
• doğal afetler,
• gelir dağılımı adaletsizlikleri
• yoksulluk
• işsizlik ve
• kentlerdeki rantabl alanların çoğalması oluşturmaktadır.

Sosyal konut alanında bilinen ilk büyük uygulama Londra’nın “Bethnal Green” bölgesinde yapılmıştır. Bethnal Green sosyal konutları, yaklaşık 6000 kişinin kötü koşullar altında yasadığı barınakların yerine yapılmıştır

Cumhuriyet tarihi boyunca büyüyen barınma ihtiyacına yönelik olarak merkezî ve yerel yönetimlerin yürüttükleri politikaların dönemselleştirilmesinde siyasi konjonktür ne kadar belirleyici gibi görülse de asıl belirleyici olan sosyo-ekonomik yapı ve kentleşmenin bizzat kendisidir. Bu bakımdan erişilebilir sosyal konutlara ilişkin olarak Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar yürütülen politikalar dört dönemde incelenebilir. Bunlar;
• 1923-1950 yılları arasındaki dönem: ulus devlet anlayışı ve memur merkezli konut politikaları,
• 1950-1980 arası, savaş sonrası planlı dönem,
• 1980-2002 yılları arası liberal dönem ve
• 2002 sonrası dönemdir.

1950-1980 Arası: Savaş Sonrası Planlı dönemdeki barınma sorunlarının ve gecekondulaşma eğiliminin temelinde;
• Marjinal işlerde ya da hizmet sektöründe çalışan yeni kentli emekçi kesimin gelir düzeyinin, sendikalı sanayi işçisinin reel gelirinin gerisinde kalması,
• Devletin, barınma gereksinmesinin karşılanmasını bireylerin kendi girişimlerine bırakması,
• Emeğin yeniden üretilmesi maliyetinin azaltılıp genel ücretler düzeyinin düşük tutulmasının, sermaye sınıflarının çıkarları ile uyumlu olması,
• İş güvencesi olmayan yeni kentlilerin, kırsal bağlarını toplumsal bir güvence olarak korumayı tercih etmeleri (Çoban, 2012, 84) gibi sebepler yatmaktadır.

1963-1983 yıllarını kapsayan dört adet beş yıllık kalkınma planında, kentlerde artan barınma sorununun çözümüne ve yoksullara yönelik sosyal konut üretimine ilişkin olarak;
• lüks konut yapımının azaltılması ve sosyal konut inşasına ağırlık verilmesi,
• düşük kiralı halk konutlarının üretilmesi,
• kira paylarının dar gelirli ailelerin imkânlarını zorlayıcı etkisinin azaltılması,
• gecekondu bölgelerinde kentsel ve sosyal altyapı tesislerinin geliştirilmesi ve gecekondu yapılarının standartlarının yükseltilmesi gibi hedef ve politikalar belirlenmiştir.

Gerçek anlamda ihtiyaç sahiplerinin TOKİ’nin ürettiği sosyal konutlardan yararlanabilmeleri için aranan şartlardan başlıcaları;
• Toplu Konut İdaresinden konut satın almamış olması ve Toplu Konut İdaresinden konut kredisi kullanmamış olması,
• Kendisine eşine ve/veya velayeti altındaki çocuklara ait tapuda kayıtlı kat irtifaklı/kat mülkiyetli bağımsız bir bölümünün veya müstakil bir konutunun olmaması,
• Azami aylık gelir sınırını aşmaması,
• Bir hane halkı adına yalnızca bir adet başvuru yapması gibi şartlardır.

Hollanda’da 1901 yılında yürürlüğe giren Konut Kanunu (Housing Act), sosyal konut politikalarının yasal temelini oluşturmaktadır.

Hollanda’daki Konut Kanunu’na göre sosyal konut kooperatifleri, konut sektöründe 6 çeşit faaliyetten sorumlu tutulmuşlardır. Bunlar (Regout, 2016, 2);
• Kanun’larla kriterleri belirlenen hedef kitleye konut üretmek,
• Konut kalitesini Kanun’la belirtilen standartlarda tutmak,
• Üretilen yaşam alanlarında ve konutlarda sosyal bütünlüğü sağlayacak tedbirler almak,
• Kiralık sosyal konut üretirken ve yönetirken finansal sürekliliği sağlamak,
• Kiralık sosyal konutlarda insan onuruna yakışır şekilde yaşamayı garanti etmek ve
• Sosyal konutların bakımını yapmaktır

Sosyal konut geleneğinin güçlü olduğu Avusturya’da ise konut piyasası diğer Avrupa ülkelerine göre daha istikrarlı yapıdadır.

Sosyal konut alanında ilk yasal düzenleme ise 1889 yılında Belçika’da yapılmıştır