SOSYAL SORUNLAR

Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) göre yaşlılık 65 yaşından itibaren başlamaktadır.

Yaşlı toplum tanımı, toplam nüfusun içinde 65 yaşından büyük kişilerin oranı %7’yi aşmış toplumları sınıflamak için kullanılmaktadır. 

Çok yaşlı toplum, toplam nüfusun içinde 65 yaşından büyük kişilerin oranı %10’u aşmış toplumlardır. 

Yaşlanma hızı, bir toplumda yaşlı nüfusunun iki katına çıkması için geçen süreye bakılarak belirlenir. Örneğin, Fransa’da yaşlı nüfusun oranının %7’den %14’e yükselmesi için geçen süre 115 yıl, İsveç’te 85 yıl ve Avustralya’da ise 73 yıl sürmüştür (WHO, 2015). Güncel tahminlere göre, Türkiye ise bu süreyi 15 yıl içinde tamamlayacaktır (Arun, 2013). Bu bakımdan değerlendirildiğinde, Türkiye dünyanın en hızlı yaşlanan toplumlarından birisidir. 

Doğumda beklenen yaşam süresi, bir kişinin doğumdan itibaren yaşayacağı öngörülen ortalama yaşam süresidir. Son 50 yıl içinde insanların ortalama yaşam süresi hızla artış göstermiştir. Ortalama yaşam süresi dünya genelinde hızla artmaya devam etmektedir. Gelişmiş ülkelerdeki ortalama yaşam süresi, gelişmemiş ülkelerden daha yüksektir. Bilhassa, sağlık alanında yaşanan teknolojik gelişmeler ve iyileşmeler, güvenli gıdaya ulaşım, halk sağlığındaki iyileşmeler, kentsel alanlarda hijyenin sağlanması, çevre kirliliğinin önlenmesi, kazalara ve felaketlere karşı tedbirlerin alınmış olması ortalama yaşam süresini uzatan etkenlerdir. Yine de ortalama yaşam süresi kültüre ve toplumsal gruplara göre farklılık göstermektedir. Avrupa genelinde ortalama yaşam süresi 80,6 yıldır. Bu süre erkeklerde 77,9, kadınlarda ise ortalama 83,3 yıl olarak hesaplanmaktadır (TÜİK, 2017). Türkiye’de ise doğumda beklenen ortalama yaşam süresi 78 yıldır. Erkekler için 75,3 yıl ve kadınlar için ise 80,7 yıl olarak hesaplanmıştır. Rakamlardan da anlaşılacağı üzere, kadınlar erkeklerden daha uzun ömürlüdür. 

Geri çekilme kuramı, yaşlanma sürecinin doğal bir parçası olarak yaşlıların toplum-dan geri çekileceklerini kabul eder. 

Yaşlılık çalışmalarında, kuramsal yaklaşımların gelişme döneminde sıkça ele alınan bir başka kuramsal öneri başarılı yaşlanma yaklaşımıdır. Başarılı yaşlanma köklerini aktivite kuramından alır. Yaşlılık döneminde aktif kalmak başarılı yaşlanmanın anahtar unsurudur (Rowe ve Kahn, 1998). 

Aktivite kuramı, geri çekilme kuramına yöneltilmiş en önemli eleştirilerden birisini oluşturur. Aktivite kuramı, orta yaş döneminde aktif kalmanın önemine vurgu yaparken, bunun yaşlılık döneminde de sürdürülmesi gerektiğini ileri sürer. Bu hâliyle aktivite kuramı, geri çekilmenin tersine, bireysellik ve bağımsızlık gibi Amerikan değerleriyle uyumludur. Nitekim bu kuramsal yaklaşım kıdemli yurttaş merkezlerinin yetişkin yaşamına girmesinde önemli rol oynamıştır. Günümüzde Türkiye’de de 60 ya da 65 yaş üzerindeki insanlara, yaşlı demekten kaçınanlar, kıdemli yurttaş tanımlamasını kullanmaktadırlar. Her iki kuramsal yaklaşım da sonraki 30 yıl süresince çalışmalarda temel yaklaşımlar olarak ele alınıp, birbiriyle kıyaslanarak değerlendirilmiştir. Aktivite kuramı, 1990’lı yıllarda ortaya atılacak olan başarılı yaşlanma yaklaşımının da öncüsü sayılmaktadır (Settersten ve Angel, 2011). 

Yaşam döngüsü perspektifi üç kritik öneriyi ileri sürer: a) gelişimsel değişimler ve yaşlanma kesintisiz ilerleyen bir süreçtir; b) değişimler, sosyal, psikolojik ve biyolojik faktörlerin etkileşimiyle gerçekleşir; c) yaşlanma sürecinde yaşam boyu devam eden gelişim çok etkilidir 

İkincil veri analizinde araştırmacı başka bir kurum tarafından toplanmış verilerin istatistiki analizlerini gerçekleştirir. 

Türkiye günümüz itibarıyla yaşlı bir toplumdur. Toplumsal yaşlanmayı belirleyen üç faktör göze çarpar: hızla düşen doğum oranları, azalan ölüm oranları ve göç dinamikleri. Doğum oranının azalması refah düzeyiyle ilişkilidir. Bir toplumun refah düzeyi yükseldikçe doğum oranları düşmektedir. Doğum oranlarının düştüğü ülkeler aynı zamanda hızla yaşlanmaktadırlar. Ölüm oranı toplumsal yaşlanmanın bir başka önemli faktörüdür. Sadece yaşlılar içinde değil, her yaş grubunda ölüm oranlarının düşmesi doğumda beklenen yaşam süresini artırmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Göç, toplumsal yaşlanmanın önemli bir başka belirleyicisidir. Kırdan kente, gelişmekte olan bölgelerden/ülkelerden gelişmiş bölgelere/ülkelere doğru gerçekleşen göçler sonucunda nüfus yapısı değişmektedir. Örneğin, Türkiye’de 1950’li yıllarda her 10 kişiden 8’i kırsal alanlarda yaşarken, günümüzde her 10 kişiden 8’i kentlerde yaşamaktadır. Bu göç sürecinde iki önemli etki ortaya çıkmıştır: İlki genç nüfusun kente, gelişmiş bölgelere/ülkelere doğru hareketliliği neticesinde geride, kırsal alanlarda daha fazla yaşlılar kalmıştır. İkincisi refah düzeyi yüksek bölgelerde, ülkelerde ya da kentlerde sağlık, eğitim ve güvenlik hizmetlerine yaygın erişim, insanların daha uzun yaşamasına yol açmış, doğumda beklenen yaşam süresini yükselmiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlanmanın ne olduğu en sık sorulan sorulardan birisidir. İlk başta, biyolojik açıdan değerlendirilerek, doğumla başlayıp ölümle biten bir süreç olarak ele alınmaktadır. Saçların beyazlaması, cildin kırışması, fiziksel ve zihinsel işlevlerin yitirilmesi gibi biyolojik açıdan yaşanan kayıp ve yıkımlarla açıklanmaya çalışılmaktadır. Oysa yaşlanma basitçe biyolojik olarak tanımlanamayacak kadar bireye özgü, yaşamın birçok açıdan değişimine işaret eden, çok katmanlı, benzersiz bir süreçtir. Her ne kadar Batı kültüründe geleneksel olarak biyolojik kayıplarla ilerleyen bir süreç olarak tanınsa da kültüre özgü bir anlamı vardır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Demografik dönüşüm, toplumların doğum ve ölüm oranlarının yüksek olduğu aşamadan daha düşük olduğu aşamalara doğru geçiş yapması olarak tanımlanabilir. Fransız Devrimi’yle başlayarak Avrupa nüfusu, yüksek düzeyde doğum oranlarının ve yüksek düzeydeki ölüm oranlarının azalmasıyla değişmeye başlamıştır. Doğum ve ölüm oranlarının azalması, nüfusun büyüklüğünü ve yapısını etkilemiş, Avrupa genç nüfusun oranın azalması ve yaşlı nüfusun oranının artışını eş zamanlı olarak yaşamıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kuram, toplumsal yaşama ilişkin bilgileri düzenli biçimde oluşturan birbiriyle bağlantılı fikirler sistemidir. Kuram ve araştırma birbirinden ayrı düşünülemez. Yaşlanma ve yaşlılık çalışmalarında, sosyal gerçekliği kavrayışçı biçimde anlayabilmek, açıklayabilmek ve aktarabilmek için sağlam kuramsal perspektife dayanan araştırmalar gereklidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlılık çalışmalarının bu erken döneminde, araştırmalar yaşlılara odaklanmış, emeklilik ve dulluk gibi yaşamın ilerleyen dönemindeki dönüşümler birer sorun olarak ele alınmıştır. Kısa dönemli etkileri ölçmeye yönelik yapılan çalışmalarda, yaşam memnuniyeti ve mutluluk gibi konular da değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu dönemde, 1970’lerin sonuna doğru, modernleşme yaklaşımının ortaya çıktığı görülmektedir. Modernleşme yaklaşımında, teknolojik gelişmelerin, kentleşmenin ve eğitim düzeyindeki artışın, bireyin yaşam süresini, toplumsal hareketliliği, medeni durum değişimlerini nasıl etkilediği ele alınmaktadır. Bu yaklaşımda, modernleşmenin makro düzeydeki etkilerinin yaşlıların statüsünü de değiştirdiğine vurgu yapılmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Gelişme Dönemi: 1980 Sonrası Kuramsal Yaklaşımlar;
Bu dönemde özellikle sosyologların politik ekonomi perspektifine yoğunlaşan ilgisi, yaşam döngüsü perspektifinin kuramsal alt yapısının şekillenmesi ve başarılı yaşlanma yaklaşımının yaşlılık çalışmalarında daha sıkça kendine yer bulması üzerinde belirleyici olmaktadır. Nitekim bu dönemde ortaya çıkan önemli kuramsal önerilerden birisi politik ekonomi yaklaşımıdır. Politik ekonomi yaklaşımının oluşmasına katkı veren araştırmacılar, 20. Yüzyılda sıkça dile getirilen yaşlı bağımlılığının aslında sosyal olarak inşa edilmiş bir durum olduğuna işaret etmektedirler. Onlara göre, yoksulluk, hatalı bir biçimde, yaşlanma sürecinin kaçınılmaz bir sonucu olarak kabul edilmektedir. O nedenle yaşlıların yoksulluğa uyum sağlaması beklenir. Politik ekonomi yaklaşımına göre; gerontoloji kuramları, örneğin yoksulluğun sosyo-politik sonuçlarına odaklanmaktan ziyade yaşlılığın ve yaşlanmanın bir sorun olduğunu ileri sürer. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlı nüfusunun oranı %7’yi aşmış ülkeler “yaşlı bir toplum” ve %10’u aşmış ülkeler ise “çok yaşlı bir toplum” olarak sınıflanır. Türkiye’nin genç bir nüfusu olduğuna ilişkin tespitler bilimsel bulgulara dayanmamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) güncel verilerine göre Türkiye yaşlı bir toplum olarak sınıflandırılmaktadır. Türkiye’de nüfus içinde 65 yaş ve üzeri insanların oranı %8’i aşmıştır. Her geçen gün yaşlıların oranı artış göstermektedir. Bununla birlikte Türkiye hızla yaşlanmaya devam etmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.