SOSYAL SORUNLAR - Deneme Sınavı - 3

İlk yayınlandığı yıl olan 1990 yılından bu yana
insani gelişme raporlarının sırasıyla odaklandıkları konu
başlıklarında I – II – III seçenekleri yer almaktadır.

Amartya Sen, Rein’in sözlerine eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşır. Yoksulluğu mücadele edilmesi gereken bir sorun olarak tanımlarken, Rein’in yoksulların tecrübe ettikleri sefalet ve yoksunluğu temel almak yerine, onların yoksulluklarını yoksul olmayanlara zarar veren bir olgu olarak ele aldığı için sorunlu olduğunu belirtir.

“Hak eden yoksul” kavramı, yoksullaşmama olanağına sahip olamama, yoksulluğu ortadan kaldıracak potansiyeli bulamama durumu ile ortaya çıkmıştır.

Yoksullaşma yaşlılar, çocuklar, engelliler ve hasta, bakıma muhtaç bireylerin elinde olmayan bir durumdur. Bu durum yetişkinler için geçerli değildir.

Henry Mayhew’in, 1840 ve 1860 yılları arasında Londra’nın gecekondu bölgelerinde yaptığı araştırmalar sonrasında ifade ettiği görüşler yoksulluğa dönük genetikçi açıklamaların ilk örneklerinden birisi olarak görülebilir.

“Sınıf-altı”, kronik veya yapısal bir şekilde geçerli sınıf ilişkileri yapısının tümüyle dışında kalınması durumudur.

Yoksulluğun bireyin kendisinden kaynaklanan bir sorun olarak ortaya çıktığını savunan bakış açısının bu iddiasını sürdürdüğü ikinci bir hat ise bireyi yoksulluğa iten karakteristik özelliklerin yoksul bireyin sahip olduğu/edindiği kültürel özellikler ile ilgili olduğu yönündeki bakış açısıdır. Bu bakış açısının sıklıkla işaret ettiği iki kavram bulunmaktadır. Bunlar, sınıf-altı kavramı ve yardım bağımlılığı kavramıdır.

Ayrımcılık, sosyal dışlama, ırkçılık ve ötekileştirme gibi etkenler bireyin kontrolü dışında iken, tembellik bireysel bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu durum, yoksulluğun bireyin kendisinden kaynaklanan etkenlerle yoksulluğun açıklanamayacağını göstermek açısından önemlidir. Nitekim, bu alanda yapılmış kimi çalışmalar bireylerin yoksullaşmasında yapısal değişkenlerin bireysel değişkenlerden daha etkili olduğunu ortaya koymaktadır.

Yapısal yoksulluk yaklaşımı, isminden de anlaşılacağı üzere yoksulluğu, bireysel bir sebebe bağlamamakta, aksine toplumsal, iktisadi, kültürel pek çok değişkenin bilesimi olan yapısal bir mesele olarak ele almaktadır.

Aile-çocuk işgücü tuzağı, cehalet tuzağı, elverişsiz koşullar tuzağı ve çalışma tuzağı Smith’in “yoksulluk tuzakları” arasında gösterilirken “eşitsizlik tuzağı” şeklin bir sınıflandırmaya gidilmemiştir.

Amartya Kumar Sen, Poverty and Famines - An Essay on Entitlement and Deprivation (1982) isimli eserinde yoksulluğun en şiddetli yansımalarından biri olan kıtlık sorununu ve bu sorunun arka planını oluşturan ekonomi politikalarını çeşitli açılardan tartış. Sen, bu tartışmasının ikinci bölümüne, Martin Rein’in su sözlerini hatırlatarak başlar: ‘‘Hiçbir insanın, yasadığı toplumu gücendirecek ya da ona zarar verecek kadar yoksullaşmasına izin verilmemeli’’.

Sen’e göre Rein, yoksulların yoksulluğunu ortadan kaldırmayı, yoksul olmayanların refahının artırılmasının bir aracı olarak görmekte ve bu bakış açısıyla da yoksulları ve tecrübe ettikleri sefaleti araçsallaştırmaktadır.

Mayhew, dönemin Londrası’nda birçok insanın sadece düzensiz/sürekliliği olmayan işler bulabildiğini ve bu durumun onların yoksulluktan kaçmalarına olanak vermediğini belirtmektedir. Düzenli bir işte çalışmayan her iki kitlenin arasındaki farkı ise biyolojik özellikler üzerinden tarif ederek, ikinci gruba yerleştirdiği kitleyi ‘‘ahlaksızlık, cahillik ve barbarlık alışkanlıkları etrafında örülmüş yoksulluk kültürüne’’ sahip bir ırk olarak tarif eder.

Amerikalı siyaset bilimci Charles A. Murray’ın Losing Ground: American Social Policy 1950-1980 (1984) isimli eseriyle popülerlik kazanan sınıf-altı vurgusu, yoksulluğu bu bireylerin patolojik bir özelliği olarak tanımlamaktadır.

İnsanların tembel ve cahil oldukları için yoksul olduklarını iddiasının kolaycı bir iddia olduğunu belirten Macionis ve Plummer (a.g.e.),
Smith’in yoksulluğun yapısal kaynakları olarak ifade
ettiği ‘‘yoksulluk tuzakları’’nın bazıları nı şöyle sıralar:
Aile-Çocuk İş Gücü Tuzağı , Cehalet Tuzağı, Çalışma
Tuzağı , Elverişsiz Koşullar Tuzağı, Borç Esareti Tuzağı,
Bilgisizlik Tuzağı, Sağlıksızlık ve Besinsizlik Tuzağı,
Düşük Becerili Olma Tuzağı, Yüksek Doğum Oranı
Tuzağı.

Yoksulluğun hesaplanmasında ve de
değerlendirilmesinde sosyal ve ekonomik bağlamın
özgünlügüne dikkati çeken ve bu anlamıyla onun göreli
bir olgu olduğuna ilişkin vurguyu sistematik bir
kavramsal ve analitik çerçeve içinde ortaya ilk kez
koyan bilim insanının İngiliz sosyolog Peter Townsend
(1928 - 2009) olduğunu belirtmek yanlış olmayacaktır.

Göreli yoksulluk anlayışının genel tanımının
en önemli eseri olarak kabul edilen Poverty in United
Kingdom (1979) isimli çalışmasında Townsend şu
şekilde yapmaktadır: ‘‘Bireyler, aileler ve gruplar ait
oldukları toplumun geleneksel ya da çoğunlukça teşvik
edilen ve onaylanan tüketim alışkanlıklarına,
aktivitelerine, yaşam koşullarına ve imkânlarına
katılmaları için gerekli olan kaynaklardan mahrum
olduklarında yoksul olarak işaret edilebilirler’’

Kişisel çeşitlilikler (toplumsal cinsiyet, yaş,
engellilik durumu, vs.) Fiziksel çevredeki çeşitlilikler
(iklim, topografik çeşitlilikler, vs.) Sosyal iklimdeki
çeşitlilikler (suç ve şiddetin var olup olmaması, bireyler
arası ilişkilerin doğası, vs.) İlişkisel çeşitlilikler
(toplumda kurulu davranış kalıpları, gelenekler, vs.)
Aile içi kaynak dağılımı (aile içinde kaynak dağılımını
belirleyen kurallar, normlar, vs.)

Lister’e göre yoksulluğa dönük olarak geliştirilen bu bakış açısı yoksulları ötekileştirmekte ve yoksulluğun onlar için kaçınılmaz olduğu fikrini dayatarak yoksulluklarından kurtulmalarının da önünü kapatmaktadır.