SOSYAL PSİKOLOJİ II

tıbbi modelini takip ettiğimiz rahatlıkla söylenebilir.
Antik Yunan sağlık ve hastalığı’nın kötü ruhların bedeni istila etmesi değil de
vücut fonksiyonları temelinde gören ilk uygarlıktır. Bu uygarlıkta zihin ve beden
aynı birimin parçaları olarak görülüyordu ve onlara göre bunlar birlikte çalışıyordu.

Bu eleştirileri şöyle sıralamak mümkündür. Biyotıbbi model:
1. İndirgemecidir. Bu yüzden sağlığın içerdiği diğer faktörlerin karmaşıklığını göz ardı eder.
2. Mekaniktir. Bu yüzden her hastalığın birincil bir biyolojik nedeni olduğunu
varsayar.
3. Düalisttir. Bu yüzden bireyin sosyal ve psikolojik yanlarını ihmal eder.
4. Empiristtir (görgülcüdür). Bu yüzden hastalıkların biyolojik nedenlerinin
nesnel olarak saptanabileceğini varsayar.
5. Hastalık odaklıdır. Bu yüzden sağlığı değil hastalığı vurgular.
6. Müdahalecidir. Bu yüzden aşırı biçimde müdahale eder

1900’lerin başında insanlar akut hastalıklardan (pnömoni, türberküloz, grip gibi) hasta olup ölürlerken yüzyıl boyunca yaşam süresi dramatik bir biçimde arttı ve insanlar akut değil kronik hastalıklardan (kalp hastalıkları, kanser, diyabet gibi) rahatsız olmaya ve bu nedenlerle ölmeye başladılar. Kronik hastalıklar yavaş gelişen ve tedavi edilmekten çok kontrol altına alınabilen hastalıklardır. Aslında insanların yaşam sürelerinin artmasının ve enfeksiyon hastalıklarının azalmasının ilaçların bulunup enfeksiyonların tedavi edilebilmesi nedeniyle gerçekleştiğine yaygın bir biçimde inanılsa da ilaç ve aşıların bulunmasından daha önce enfeksiyon hastalıklarında düşüş görülmüştü.

Bu tanım, temelde fiziksel sağlıkla ilgili dört geniş alanda sağlık psikolojisine bir rol biçer. Bu dört alana ilişkin sağlık psikolojisinin rolü şöyle anlaşılabilir:
1. Sağlığı sürdürmek ve teşvik etmek: Örneğin sağlığın ne olduğunu ve insanlar için ne anlama geldiğini anlamak, fiziksel sağlığın yararı için insanların yaşam tarzlarını değiştirmesine yardım etmek, sağlığa zararlı davranışları (örneğin yağlı beslenme, yeterince egzersiz yapmama) değiştirmek, sigarayı bırakma kampanyaları planlamak vb.
2. Hastalığı önlemek ve tedavi etmek: Örneğin düzenli mamografi (kadınlarda meme kanseri riski için çekilen meme grafisi) gibi tarama işlemlerinin yapılıp yapılmadığını araştırmak, insanların fiziksel belirtileri nasıl anlamlandırdıkları ve bunlar hakkında ne yaptıklarını araştırmak, kronik hastalıklara uyum sağlamalarına yardımcı olmak
3. Hastalığın nedenlerini çalışmak: Örneğin negatif duygular gibi psikolojik
faktörlerin spesifik bir hastalığın etiyolojisinde (kökeninde ya da nedeninde) herhangi bir rol oynayıp oynamadığını sorgulamak
4. Sağlık hizmetleri sistemini ve sağlık politikalarını geliştirmek (iyileştirmek): Örneğin hastanelerin ve diğer sağlık kurumlarının hastaları nasıl etkilediğini irdelemek, sağlık profesyonelleriyle olan iletişimin ilaçların düzenli kullanımı ve diğer tedavi programlarına uymayı nasıl etkilediğini araştırmak

Topluluk Temelli Sağlık Psikolojisi
Kamu temelli sağlık psikolojisi gibi, topluluk temelli sağlık psikolojisi de sağlığı sosyal, ekonomik ve politik bağlamın bir sonucu olarak görür. Ayrıca bireysel tanı ve tedaviden çok genel düzeyde sağlığın teşviki ve hastalık önleme çalışmalarıyla ilgilenir. Bu yaklaşımda topluluk ve gruplara  odaklanılır. Onlarla birlikte çalışılarak hastalıklarla savaşmak, sağlığı teşvik etmek ve sosyal değişmenin gerçekleşebilmesi için bu grupları güçlendirmek amaçlanır.

Yaşam tarzı terimi pek çok farklı bağlamda kullanılmakta ve genellikle yaşam
koşullarını ifade etmektedir. Sosyal bilimlerde bu terim geleneksel olarak zenginliğin, statü ve gücün toplumsal dağılımına ve bunların bireylerin öznelliğini nasıl etkilediğine işaret eder. Yine de bu terim fazlasıyla geniş ve belirsizdir. Sağlık
bağlamında bu terim bireysel sağlıkla ilişkilendirilir ve sağlığın teşviki, koruyucu
tıp ve sağlık araştırmaları alanlarında yaygın bir biçimde kullanılır. Bu ünitede de
fiziksel sağlıkla ilişkili olabilecek birtakım spesifik davranışlar ve yaşam biçimleri
konusundaki fikri ifade etmek için kullanılmıştır.

Örneğin bireyler sigara içmekle akciğer kanseri arasında bir bağlantı algılıyorlarsa (durum-sonuç beklentisi), sigarayı bıraktıklarında akciğer kanseri olma olasılıklarını azalttıklarına inanırlarsa (eylem-sonuç beklentisi) ve sigarayı bırakmak için gereken beceri ve iradeye sahip olduklarını hissederlerse (yeterlik beklentisi) sigarayı bırakmaya daha fazla çabalayacaklardır.

Bu modelde bireylerin herhangi bir yaşam tarzı değişikliği yapmaya giriştiklerinde beş evreden geçtikleri ileri sürülür.
Örneğin sigarayı bırakmak için bir bireyin şu beş evreyi takip etmesi beklenir:
Ön düşünme: Kişi sigara içmesiyle ilgilenmez ve sigarayı bırakmaya niyeti yoktur.
Düşünme: Kişi belirsiz bir biçimde sigarayı bırakmayı düşünür fakat böyle bir değişim kararı almamış ve bunun nasıl olacağını düşünmemiştir.
Hazırlık: Kişi sigarayı bırakmaya niyetlenir ve bunu nasıl başarabileceğini planlamaya başlar.
Eylem: Kişi gerçekte sigarayı bırakmaya çalışır.
Sürdürme: Kişi altı ay boyunca sigarasız yaşamıştır ve tekrar başlamayı önlemeye çalışır.

Bu müdahaleler temelde bireyi odak noktasına koymuştur. Bireye odaklandığı için de kişiye ait, içsel olan faktörleri dikkate alır; kişilik, öğrenme, sosyalleşme, duygusal faktörler, kişisel amaçlar, algısal ve bilişsel faktörler gibi.

Yirminci yüzyılda geleneksel biyotıbbi yaklaşımdan ortaya çıkmış olan sağlık teşvikinin önemli bir parçası hastalıkların önlenmesidir. Sağlık teşviki yaklaşımında hastalıkların önlenmesinin iki temel yolu vardır. Birincil koruma hastalıkların gelişmesini önleyecek sağlıklı yaşam tarzlarının teşvikidir. İkincil koruma hastalıkların olabildiğince erken teşhis ve tedavi edilmesidir.