SOSYAL PSİKOLOJİ II

Bu teoriye göre davranışa yönelik niyet tutum, öznel norm ve algılanan davranışsal kontrol tarafından belirlenir.

Değişme Evreleri Modeline göre bireylerin yaşam tarzı değişiklikleri yapmaya giriştiklerinde takip ettikleri beş evreden ilki ön düşünme evresidir.

Yirminci yüzyılda başta Batı ülkelerinde olmak üzere biyotıbbi modelin değerini sorgulamaya yol açan iki büyük değişim yaşandı. İlki, insanları etkileyen ve ölüme yol açan hastalık ve rahatsızlıklarda çok büyük değişim gerçekleşmesidir. 1900’lerin başında insanlar akut hastalıklardan (pnömoni, türberküloz, grip gibi) hasta olup ölürlerken yüzyıl boyunca yaşam süresi dramatik bir biçimde arttı ve insanlar akut değil kronik hastalıklardan (kalp hastalıkları, kanser, diyabet gibi) rahatsız olmaya ve bu nedenlerle ölmeye başladılar. Yirminci yüzyılda yaşanan büyük değişimin ikincisi sağlığın tanımına ilişkindir. Sağlık öncekinden çok daha geniş bir biçimde tanımlanır hâle geldi. 1948’de Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından sağlık “sadece hastalık ve güçsüzlüğün yokluğu değil, fiziksel ve sosyal açıdan tam bir iyilik hâli” olarak tanımlanmıştır.

Klinik temelli sağlık psikolojisi daha çok araştırmaya dayalı bir alandır ve sağlık hizmetleri sistemi içinde çalışır. Klinik temelli bilgi hastalarla yapılan çok geniş ve çeşitli klinik çalışmaya uygulanır. Sağlık psikolojisi içindeki en gelişmiş ve en ana akım (psikolojiye hâkim olan bilgi ve pratikler) yaklaşımdır. Bu yüzden de sağlık, hastalık ve sağlık hizmetlerinde psikolojik perspektifin değerini göstermede başarılı olan bir alandır. Ayrıca sağlık psikolojisi alanında en güçlü profesyonelleşmenin (Batı ülkelerinde) görüldüğü yaklaşımdır.

Kamu temelli sağlık psikolojisi tek tek hastalarla ve tedavileriyle çok daha az ilgilenir. Daha çok belirli bir nüfus (popülasyon) düzeyinde sağlığın teşvikine ve önleme çalışmalarına odaklanmıştır. Bu yaklaşımın çok daha geniş bir perspektifi vardır. Sağlık insanların yaşamlarının sosyal, ekonomik ve politik yanlarının bir sonucu olarak görülür. Bir popülasyonda bir hastalığın görülme sıklığını düşürmek için tek yol önleme çalışmaları olduğu için bu yaklaşım buna odaklanır.

Bu modelde bireylerin herhangi bir yaşam tarzı değişikliği yapmaya giriştiklerinde beş evreden geçtikleri ileri sürülür. Örneğin sigarayı bırakmak için bir bireyin şu beş evreyi takip etmesi beklenir:
Ön düşünme: Kişi sigara içmesiyle ilgilenmez ve sigarayı bırakmaya niyeti yoktur.
Düşünme: Kişi belirsiz bir biçimde sigarayı bırakmayı düşünür fakat böyle bir
değişim kararı almamış ve bunun nasıl olacağını düşünmemiştir.
Hazırlık: Kişi sigarayı bırakmaya niyetlenir ve bunu nasıl başarabileceğini
planlamaya başlar.
Eylem: Kişi gerçekte sigarayı bırakmaya çalışır.
Sürdürme: Kişi altı ay boyunca sigarasız yaşamıştır ve tekrar başlamayı önlemeye çalışır.

Bu teoriye göre insanlar kendilerini şimdi ya da gelecekte gerçekçi bir biçimde davranmakta özgür olan kişiler olarak görürler. Tepkisellik teorisi, insanların eylem özgürlükleriney önelik bir tehdit hissinin onları özgürlüklerine sahip çıkacak bir güdüsel duruma soktuğunu ileri sürer. Bu da tehdit edilmiş özgürlüğü kişi için daha değerli hâle getirir. Örneğin sigarayı yasaklamak, içmekten keyif alındığı için değil tam da yasaklandığı için sigarayı daha cazip hâle getirebilir.

Biyotıbbi model monoist değil düalisttir. Düalist olduğu için bireyin sosyal ve psikolojik yanlarını ihmal eder. Doğru cevap C'dir.

Akut hastalıklar görece kısa süren hastalıklardır (pnömoni, tüberküloz, grip gibi). Kronik hastalıklar ise süregiden ve genellikle geriye döndürülemeyen hastalıklardır. Kalp hastalıkları, kanser, inme ve diyabet gibi kronik hastalıklar çoklu nedenli hastalıklardır ve bunların ortaya çıkmasında psikolojik, davranışsal ve sosyal faktörler rol oynar. Bunlar yaşam tarzı hastalıkları olarak bilinir ve diyet, egzersiz ve sigara gibi günlük davranışlar bu kronik hastalıklar açısından insanları risk altına sokar. Doğru cevap D'dir.

Örneğin hastanelerin ve diğer sağlık kurumlarının hastaları nasıl etkilediğini irdelemek, sağlık profesyonelleriyle olan iletişimin ilaçların düzenli kullanımı ve diğer tedavi programlarına uymayı nasıl etkilediğini araştırmak, sağlık hizmetleri sistemini ve sağlık politikalarını geliştirmek ile ilgilidir. Doğru cevap E'dir.

Klinik temelli sağlık psikolojisi daha çok araştırmaya dayalı bir alandır ve sağlık hizmetleri sistemi içinde çalışır. Klinik temelli bilgi hastalarla yapılan çok geniş ve çeşitli klinik çalışmaya uygulanır. Sağlık psikolojisi içindeki en gelişmiş ve en ana akım (psikolojiye hâkim olan bilgi ve pratikler) yaklaşımdır. Bu yüzden de sağlık, hastalık ve sağlık hizmetlerinde psikolojik perspektifin değerini göstermede başarılı olan bir alandır. Ayrıca, sağlık psikolojisi alanında en güçlü profesyonelleşmenin (Batı ülkelerinde) görüldüğü yaklaşımdır. Doğru cevap E'dir.

Yirminci yüzyılda geleneksel biyotıbbi yaklaşımdan ortaya çıkmış olan sağlık teşvikinin önemli bir parçası hastalıkların önlenmesidir. Sağlık teşviki yaklaşımında hastalıkların önlenmesinin iki temel yolu vardır. Birincil koruma hastalıkların gelişmesini önleyecek sağlıklı yaşam tarzlarının teşvikidir. İkincil koruma hastalıkların olabildiğince erken teşhis ve tedavi edilmesidir. Bu durumda düzenli mamografi yapılmasının önerilmesi ikinci korumaya ilişkin bir ifadedir. Doğru cevap D'dir.