SOSYAL PSİKOLOJİ II

Toplumsal cinsiyet kavramı 1970’lerin başında sosyal bilimlerde kullanılmaya başlanmıştır.

Günümüzde en yaygın olan toplumsal cinsiyet modeli  yetiştirilmenin bir sonucu olarak toplumsal cinsiyet kavramı

Toplumsal cinsiyet kalıpyargıları dört bileşenli bir sosyal/zihinsel temsil olarak görülebilir: Fiziksel kalıpyargılar, kişilik özelliklerine ait kalıpyargılar, rol kalıpyargıları ve mesleklere bağlı kalıpyargılar.

Fiziksel Görünüme Ait Kalıpyargılar: Fiziksel görünüm, toplumsal cinsiyet kalıpyargılarının diğer bileşenlerini de etkileyen neredeyse en önemli parçasıdır. Araştırmalar kadın ve erkeklere ait fiziksel görünüm kalıpyargılarının kullanılarak diğer kalıpyargı bileşenlerinin de güçlü bir biçimde harekete geçirildiğini göstermiştir. Yani eğer kadın fiziksel görünüm açısından “kadınsı” kalıpyargısal özelliklere sahipse o kadının “kadınsı” kişilik özelliklerine, “kadınsı” cinsiyet rollerine ve “kadınsı” bir mesleğe de sahip olduğu düşünülmektedir. Fiziksel görünüm açısından “kadınsılık” “zarafet”, “incelik” “yumuşaklık” gibi kalıpyargısal özelliklerle betimlenmektedir.

Toplumsal Cinsiyete Ait Kişilik Özellikleriyle İlişkili Kalıpyargılar: Bu konudaki araştırmalar, çok sayıda kişilik özelliğinden oluşan bir listede hangi özelliklerin daha çok kadınları, hangi özelliklerin daha çok erkekleri betimlediğinin katılımcılar tarafından seçilmesiyle gerçekleştirilmektedir. Bu araştırmalarda, erkekler genelde “bağımsız”, “aktif ”, “öz güvenli”, “baskın”, “hırslı”, “duygularını belli etmeyen” gibi özelliklerle betimlenmişlerdir. Bunun tersine kadınlar “sıcak”, “nazik”, “anlayışlı”, “şefkatli”, “duygusal”, “duyarlı” gibi özelliklerle betimlenmişlerdir.

Düşmanca cinsiyetçilik ve korumacı cinsiyetçilik. Her iki cinsiyetçilik de somut olarak üç alanla ilişkilidir: Himayecilik (paternalizm), toplumsal cinsiyet rol ve kalıpyargılarında farklılaşma ve heteroseksüellik.

Düşmanca cinsiyetçilik biçimi için şu örnekler verilebilir: “Kadınlar erkekler üzerinde kontrol sağlayarak güç kazanma hevesindeler”, “Feministler gerçekte kadınların erkeklerden daha fazla güce sahip olmalarını istemektedir”. Korumacı
cinsiyetçilik için de şu örnekler verilebilir: “Erkekler yanlarında kadınlar olmadığı zaman eksiktirler”, “Kadınlar erkekler tarafından el üstünde tutulmalı ve korunmalıdır”

Korumacı cinsiyetçilik, genellikle kadınlar açısından cinsiyetçilik olarak görülmediği için daha tehlikeli olduğu söylenebilir. Genellikle sevgi, koruma, kıskançlık gibi popüler kültürde romantizmle ilişkilendirilen davranış biçimleri gerçekte kadınları kendi rızalarıyla erkeklerin denetimine sokan mekanizmalardır. Erkeklerin kadını koruyan, ona kol kanat geren tutumları kadınlar tarafından genellikle çok olumlu karşılanır. Ama bu tür tutumlar, aynı zamanda kadını romantik bir ilişkide güzçsüzleştiren, erkek karşısında kadını edilgenleştiren, zayıf bir konuma yerleştiren sonuçlar üretir. Korumacı cinsiyetçiliğin kendini en çok gösterdiği davranış biçimleri romantik ilişkilerde kıskançlıkla ilgili olanlardır.

Toplumsal Cinsiyet Merceği: Tüm toplumsal yapı, ilişki ve pratiklerde toplumsal cinsiyet temelli eşitsizlikleri görmemizi sağlayan bir bakış açısıdır.

Androjen: Biyolojik olarak er ve dişilerin, biyolojilerine bakılmaksızın her ikisininde de hem kadınsı hem erkeksi özellikleri barındırmasıdır.

Toplumsal inşacı olarak adlandırılan bu yaklaşım toplumsal cinsiyetin doğal bir olgu olduğunu kesinlikle reddeder. Yani toplumsal cinsiyet güneşin doğudan doğması, batıdan batması gibi doğal bir olgu değil; belirli tarihsel ve kültürel koşullarda inşa edilen ya da kurgulanan bir olgudur. Bu yaklaşım biyolojik özcülüğe de kültürel özcülüğe de karşıdır. Toplumsal cinsiyetin içsel psikolojik ya da biyolojik süreçlerin bir ürünü olduğu fikrini kabul etmez.

Kalıpyargılar ya hep ya hiç meselesi değildir. Çünkü: 1. Zorlamadıkça insanlar kadınlar ve erkeklerin birbirlerinin tam zıddı olduğunu söylemezler. Daha çok kadın ve erkeklerin ortalama olarak farklı olduğunu söylerler ve dolayısıyla iki toplumsal cinsiyet arasındaki benzerliğe de yer bırakırlar. 2. Bir sosyal gruptaki insanların birçoğu ya da ezici çoğunluğu belirli bir kalıpyargıya sahip olsa da aynı kalıpyargıya inanmayan başkaları olabilir. Ayrıca aynı kültür içinde yaşadığımız için kadın ve erkeklere ait kalıpyargıların bilgisine sahip olabiliriz ama bu, onlara inandığımız anlamına gelmez. 3. İnsanlar söz konusu bir sosyal gruba ait kalıpyargıları belirli bir zamanda kullanabilirler ya da kullanmayabilirler. Bu sosyal bağlama bağlıdır. Tipik olarak birisiyle ilk tanıştığımızda, bizim için yabancı olan biri hakkında ilk izlenim edinmek için kalıpyargılara daha sık başvururuz

Doğal olarak toplumsal cinsiyet modeli, toplumsal olarak edindiğimizi kabul ettiğimiz “kadınsı” ve “erkeksi” özellik veya davranışların biyolojiden kaynaklandığını öne sürmektedir. Bu modele göre, örneğin kadınların ağlamasının “normal” karşılanması, erkeklerin ağlamasının “normal olmaması” biyoloji (genital organlar, cinsiyet hormonları, cinsiyet genleri, evrim) ile açıklanmaktadır.

Toplumsal bir kurgu olarak toplumsal cinsiyet kavramı  evrimsel ve nörolojik açıklamalarını içerir.

Toplumsal cinsiyete ait dinin yaşama etkileriyle ilişkili kalıpyargıları dört bileşen arasında yer almaz.

Araştırmalar kadın ve erkeklere ait fiziksel görünüm kalıpyargılarının kullanılarak diğer kalıpyargı bileşenlerinin de güçlü bir biçimde harekete geçirildiğini göstermiştir. Yani eğer kadın fiziksel görünüm açısından “kadınsı” kalıpyargısal özelliklere sahipse o kadının “kadınsı” kişilik özelliklerine, “kadınsı” cinsiyet rollerine ve “kadınsı” bir mesleğe de sahip olduğu düşünülmektedir. Fiziksel görünüm açısından “kadınsılık” “zarafet”, “incelik” “yumuşaklık” gibi kalıpyargısal özelliklerle betimlenmektedir.

Toplumsal cinsiyete ait kişilik özellikleriyle ilişkili kalıpyargılar konusundaki araştırmalar, çok sayıda kişilik özelliğinden oluşan bir listede hangi özelliklerin daha çok kadınları, hangi özelliklerin daha çok erkekleri betimlediğinin katılımcılar tarafından seçilmesiyle gerçekleştirilmektedir. Bu araştırmalarda, erkekler genelde “bağımsız”, “aktif ”, “öz güvenli”, “baskın”, “hırslı”, “duygularını belli etmeyen” gibi özelliklerle betimlenmişlerdir.

Sosyal psikolojide cinsiyetçiliğin bir çalışma alanı olarak ortaya çıkışı ABD’de
1970’lerdeki kadın hareketi/feminist hareketinin doğrudan bir sonucudur.

Sosyal psikolojide ilk cinsiyetçilik çalışmaları herhangi bir spesifik teoriden hareket eden değil, daha çok çeşitli bağlamlarda kadına karşı ayrımcılığın varlığını gösteren çalışmalardı.

Düşmanca Cinsiyetçilik: Geleneksel kadın rollerinin dışına çıkan kadınlara karşı
gösterilen olumsuz tutum ve davranışlardır.