Sağlık Psikolojisi

Beden ve zihnin (ya da ruhun ya da zihinsel süreçlerin) temelde tek bir öz olduğuna ve altlarında yatan tek bir gerçekliğin parçaları olduğuna ilişkin felsefi görüştür.

Beden ve zihnin (ya da ruhun ya da zihinsel süreçlerin) çok temel bir biçimde farklı özler olduğuna ilişkin felsefi görüştür.

1. Bedeni zihnin psikolojik ve sosyal süreçlerinden ayırır.
2. Bütün hastalıkların ve fiziksel rahatsızlıkların yaralanma, biyokimyasal
dengesizlikler, bakteriyel ve viral enfeksiyonlar vb. gibi nedenlerden kaynaklanan fiziksel durumun bozulmasıyla açıklanabileceğini iddia eder.
3. Sağlığın doğası biyokimyasal ya da fizikseldir.

1. İndirgemecidir. Bu yüzden sağlığın içerdiği diğer faktörlerin karmaşıklığını göz ardı eder.
2. Mekaniktir. Bu yüzden her hastalığın birincil bir biyolojik nedeni olduğunu
varsayar.
3. Düalisttir. Bu yüzden bireyin sosyal ve psikolojik yanlarını ihmal eder.
4. Empiristtir (görgülcüdür). Bu yüzden hastalıkların biyolojik nedenlerinin
nesnel olarak saptanabileceğini varsayar.
5. Hastalık odaklıdır. Bu yüzden sağlığı değil hastalığı vurgular.
6. Müdahalecidir. Bu yüzden aşırı biçimde müdahale eder.

Görece kısa süren hastalıklara akut hastalık denmektedir.

Süregiden ve genellikle geriye döndürülemeyen hastalıklara kronik hastalık denmektedir.

Bu model temelde sağlık ve hastalığın biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıktığını kabul eder. Örneğin genetik yatkınlık gibi biyolojik faktörler, sigara ve stres gibi davranışsal faktörler ve sosyal destek ve akran ilişkileri gibi sosyal koşulların hepsi bir hastalığın (örneğin kanser) ortaya çıkmasına katkı yapabilir.

Sağlıkla ilgili geniş yelpazeye yayılan konuları (sağlıkla ilişkili davranışlar, hastalık etiyolojisi, hastalıkların tedavisi, sağlık hizmet sistemleri ve politikaları vb.) hakkında bilgi ve pratik üreten, psikolojinin alt disiplinidir.

1. Sağlığı teşvik etmek ve sürdürmek
2. Hastalığı önlemek ve tedavi etmek
3. Sağlık ve hastalığın etiyolojisi ve tanısıyla ilişkili unsurlarını saptamak
4. Sağlık hizmetleri sistemini ve sağlık politikaları oluşumunu geliştirmek

Sağlık psikolojisi içinde dört yaklaşım ayırt edilebilir: Klinik temelli sağlık psikolojisi, kamu temelli sağlık psikolojisi, topluluk temelli sağlık psikolojisi ve eleştirel sağlık psikolojisi.

Klinik temelli sağlık psikolojisi daha çok araştırmaya dayalı bir alandır ve sağlık hizmetleri sistemi içinde çalışır. Klinik temelli bilgi hastalarla yapılan çok geniş ve
çeşitli klinik çalışmaya uygulanır. Sağlık psikolojisi içindeki en gelişmiş ve en ana
akım (psikolojiye hâkim olan bilgi ve pratikler) yaklaşımdır.

Kamu temelli sağlık psikolojisi tek tek hastalarla ve tedavileriyle çok daha az ilgilenir. Daha çok belirli bir nüfus (popülasyon) düzeyinde sağlığın teşvikine ve önleme çalışmalarına odaklanmıştır.

Yaşam tarzı, bireyin sergilediği spesifik davranışları da içeren, bireyin hayatını yaşama biçimidir.

Bireyler, topluluklar ve popülasyonların sağlığını geliştirecek değişiklikleri teşvik etmek üzere dizayn edilmiş müdahalelerdir. Bu müdahaleler yönetimsel, çevresel ve yasama süreçlerinden bireysel davranışlara kadar bir çeşitlilik gösterir.

Sosyal biliş doktora gitmek, ilaçları düzenli kullanmak ya da doktorun verdiği diyeti uygulamak gibi tıpla ilişkili davranışların araştırılmasında da çok kullanılan bir yaklaşımdır.

Bunlar “davranışı şekillendiren ve bireyin sosyalleşmeyle edindiği özellikleri” olarak tanımlanmıştır ve bu yüzden de değişmeye açıktır. Tutum modelleri kişinin belirli bir şekilde davranıp davranmayacağının spesifik türdeki bilişlere bağlı olduğu varsayımına dayanır.

Sağlık İnanç Modeli

Teoriye göre davranışa etki eden temel unsur, bireyin bir davranışı yapmaya yönelik niyetidir. Davranışa yönelik bu niyet de tutum, öznel norm ve algılanan davranışsal kontrol tarafından belirlenir.

Evre modelleri kişinin yaşam tarzı değişikliği yapma sırasında farklı zamanlarda farklı biliş ve süreçleri kullandığını ileri sürer. Sağlık psikolojisinde en iyi bilinen evre modeli Değişme Evreleri Modeli ya da diğer adıyla Transteorik Modeldir. Bu modelde bireylerin herhangi bir yaşam tarzı değişikliği yapmaya giriştiklerinde beş evreden geçtikleri ileri sürülür.

Bu modelin faydalı yanı lineer (doğrusal) değil, döngüsel olmasıdır. Bireyler farklı evreler boyunca ileri ya da geri gidebilirler. Dahası, belirli bir evredeki insanları saptamak için stratejiler kullanılabilir ve bu kişilere daha ileri evrelere geçmeleri için yardım edilebilir.