SOSYAL PSİKOLOJİ II - Deneme Sınavı - 5

Toplumsal Cinsiyete Ait Kişilik Özellikleriyle İlişkili Kalıpyargılar: Bu konudaki araştırmalar, çok sayıda kişilik özelliğinden oluşan bir listede hangi özelliklerin daha çok kadınları, hangi özelliklerin daha çok erkekleri betimlediğinin katılımcılar tarafından seçilmesiyle gerçekleştirilmektedir. Bu araştırmalarda, erkekler genelde “bağımsız”, “aktif ”, “öz güvenli”, “baskın”, “hırslı”, “duygularını belli etmeyen” gibi özelliklerle betimlenmişlerdir. Bunun tersine kadınlar “sıcak”, “nazik”, “anlayışlı”, “şefkatli”, “duygusal”, “duyarlı” gibi özelliklerle betimlenmişlerdir.

Düşmanca cinsiyetçilik ve korumacı cinsiyetçilik. Her iki cinsiyetçilik de somut olarak üç alanla ilişkilidir: Himayecilik (paternalizm), toplumsal cinsiyet rol ve kalıpyargılarında farklılaşma ve heteroseksüellik.

Düşmanca cinsiyetçilik biçimi için şu örnekler verilebilir: “Kadınlar erkekler üzerinde kontrol sağlayarak güç kazanma hevesindeler”, “Feministler gerçekte kadınların erkeklerden daha fazla güce sahip olmalarını istemektedir”. Korumacı
cinsiyetçilik için de şu örnekler verilebilir: “Erkekler yanlarında kadınlar olmadığı zaman eksiktirler”, “Kadınlar erkekler tarafından el üstünde tutulmalı ve korunmalıdır”

Korumacı cinsiyetçilik, genellikle kadınlar açısından cinsiyetçilik olarak görülmediği için daha tehlikeli olduğu söylenebilir. Genellikle sevgi, koruma, kıskançlık gibi popüler kültürde romantizmle ilişkilendirilen davranış biçimleri gerçekte kadınları kendi rızalarıyla erkeklerin denetimine sokan mekanizmalardır. Erkeklerin kadını koruyan, ona kol kanat geren tutumları kadınlar tarafından genellikle çok olumlu karşılanır. Ama bu tür tutumlar, aynı zamanda kadını romantik bir ilişkide güzçsüzleştiren, erkek karşısında kadını edilgenleştiren, zayıf bir konuma yerleştiren sonuçlar üretir. Korumacı cinsiyetçiliğin kendini en çok gösterdiği davranış biçimleri romantik ilişkilerde kıskançlıkla ilgili olanlardır.

Psikoloji ve kültür ilişkisi açısından başka önemli bir tarihsel figür, modern kültürel antropolojinin öncülerinden Franz Boas’tır. Boas kişiliğin kültür tarafından belirlendiğini iddia etmiştir.

Sosyal psikoloji kuram ve araştırmalarının ezici çoğunluğu ABD’de yapıldığı için gerçekte bu çalışmalar, Amerikan kültürü içinden sorulmuş soruları ve cevapları içermektedir.

Belirli bir kültürde ortaya çıkan sorunları araştırarak kültürel çoğunluk yoluyla globale ulaşmayı amaçlayan bir disiplindir. Kültürel psikoloji belirli bir kültürdeki günlük pratiklerden doğan sorunları araştırma konusu yapar ve buna uygun araştırma yöntemi kullanır. Kültürler arası karşılaştırmalarla pek ilgilenmez. Dolayısıyla kültürel psikologların etnografik yöntemler kullandıklarını söyleyebiliriz. Yani çok geniş bir biçimde gözlemi kullanırlar ve söz konusu kültürü zengin bir biçimde betimlerler. kültürel psikoloji, psikoloji ve antropolojinin melezlenmiş bir hâlidir.

Erkeksilik/Kadınsılık: İşle ilgili hedeflere (para kazanma, yükselme) ve girişkenliğe vurgu yapma derecesine karşı kişiler arası hedeflere (arkadaşça atmosfer, patronla iyi anlaşmak) ve şefkatliliğe yapılan vurgunun derecesinin tanımlandığı bir boyuttur. “Girişkenlik”, “iddiacılık”, “rekabet”, “hırs” gibi değerler “erkeksi”; “eşitlik”, “dayanışma”, “nezaket”, “merhamet” gibi değerler “kadınsı” değerler olarak tanımlanmıştır.

Belirsizlikten kaçınma düzeyinin düşük olduğu toplumlarda/kültürlerde şu değerler ön plana çıkar: Belirsizlikten kaçınılamaz. Duygular gizlenmemelidir. Karmaşık durumlarda risk alınmalıdır. Kurallar esnek olmalıdır. Farklı olanlara karşı merak vardır. Bireyler tartışma ve öğrenmeye açıktır. Kurallar gerektiği için vardır. Dakiklik ve titizlik öğrenilmelidir. Tembellik yapmaktan rahatsız olunmamalıdır. Birden fazla doğru olabilir. Törensel davranışlar azdır. Gençlere yönelik tutum olumludur.

Yüksek güç mesafesi olan toplumların/kültürlerin bu boyutta öne çıkan değerleri şunlardır: Güçlülerin ayrıcalıkları belirgindir. Güçsüzler güçlülere bağımlıdır. Doğruyu ve yanlışı güçlü olan belirler. Güçlüler ile güçsüzler çatışma hâlindedir. Güçsüzler düşük düzeyde iş birliği yapar. Çocuklara itaat öğretilir. Ayrıcalıklar sürekli vurgulanır.

Yaşama yön vermede yetersiz kalan, insani değerleri kalmayan, davranışları için ahlaksal bir rehberi olmayan ama buna rağmen özerklik ve kontrolle ilgili aşırı iddialı olan benlik türü tükenmiş benliktir.

Ben ve ben olmayan arasında katı sınırlar koyan ve kişisel kontrole dayalı, “kendine yeten benlik” olarak adlandırılır.

Bağımsız benlik özellikleri: İstikrarlıdır, özerktir. Eylemine yön veren kişisel özelliklere sahiptir. Başarı yönelimlidir. Kendine kişisel hedefler belirler. Yaşam hedefe ulaşmaktır. Kendi davranışından sorumludur. Yarışmacıdır. Benliğini tatmin etmek için çabalar.

İşbirliği bağımlı benlik özelliğidir.

Rekabetçi olmak, kişisel hedefler belirlemek, başarıya yönelmek, özerk olmak bağımsız benlik özellikleridir. İşbirliği ise karşılıklı bağımlı benlik özelliğidir.

Benlik-saygısı

Yirminci yüzyılda başta Batı ülkelerinde olmak üzere biyotıbbi modelin değerini sorgulamaya yol açan iki büyük değişim yaşandı. İlki, insanları etkileyen ve ölüme yol açan hastalık ve rahatsızlıklarda çok büyük değişim gerçekleşmesidir. 1900’lerin başında insanlar akut hastalıklardan (pnömoni, türberküloz, grip gibi) hasta olup ölürlerken yüzyıl boyunca yaşam süresi dramatik bir biçimde arttı ve insanlar akut değil kronik hastalıklardan (kalp hastalıkları, kanser, diyabet gibi) rahatsız olmaya ve bu nedenlerle ölmeye başladılar. Yirminci yüzyılda yaşanan büyük değişimin ikincisi sağlığın tanımına ilişkindir. Sağlık öncekinden çok daha geniş bir biçimde tanımlanır hâle geldi. 1948’de Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından sağlık “sadece hastalık ve güçsüzlüğün yokluğu değil, fiziksel ve sosyal açıdan tam bir iyilik hâli” olarak tanımlanmıştır.