SOSYAL PSİKOLOJİ II - Deneme Sınavı - 11

Himayecilik, sadece toplumsal cinsiyetler arasında değil, tüm hiyerarşik ilişkilerde üst konumda bulunanların alt konumdakilere ilişkin görünüşte iyicil olan söylem ve pratiklerini ifade eder.

Eşitlikçi bir değer sistemi içinde sürdürülen erkek merkezli mekanizmaları anlayabilmek için yapılan cinsiyetçilik konusundaki ilk söylemsel çalışmada, Wetherell, Steven ve Potter (1987) erkek üniversite öğrencilerinin kadınların iş fırsatları hakkında ne tür söylemler kullandıklarını araştırmışlardır. Bu çalışmada birbiriyle çatışan iki söylemin varlığını gösteren araştırmacılar, bu durumu “eşitsiz eşitlikçilik” olarak adlandırmışlardır.

anti-sosyal davranış

Kitle davranışındaki ilk kuramsal açıklama yapma adımını Gustave Le Bon atmıştır.

Kitle davranışının ne tür psikolojik süreçler sonucunda ortaya çıktığını, yani çok sayıda insanın aynı anda aynı davranışı gösterebilmesini açıklama çabalarında, kitlenin gruptan ne kadar ve nasıl farklı olduğu gibi sorular önemli bir yer tutmaktadır. Kimilerine göre ister küçük grup isterse binlerce kişilik kitle olsun, psikolojik işleyiş mekanizmaları açısından kitle davranışı farklılık göstermez. Diğer bir deyişle, kitle büyük bir gruptan başka bir şey değildir. Ancak, kitle davranışının çoğu kez önceden planlanmadığı, önceden belirlenmiş bir lideri, kurulu bir iletişim ağı vb. olmadığı, yani bir grupta olduğu gibi formel bir yapıdan ve süreklilikten söz edilemeyeceği açıktır. Kitle davranışı terimi “genellikle çok sayıda insanın aynı yer ve zamanda bir uyum içinde, duygusal ve sosyal normları ihlal eden yoğun davranışları” için kullanılmaktadır

Kültür her yerde karşımıza çıkan ve farklı bağlamlarda farklı anlamlar içerecek şekilde kullanılan bir kavramdır. Sosyal bilimlerin hiçbiri bu kavram olmadan herhangi bir toplumsal ya da bireysel olguyu tanımlayamaz. Başta antropoloji olmak üzere, sosyoloji, psikoloji, tarih, iktisat, hukuk gibi tüm disiplinler belirli bir kültür kavramlaştırmasıyla kuramlarını geliştirmek ve araştırma sorularını sormak durumundadır.

Kitle Davranışı: Çok sayıda insanın aynı yer ve zamanda bir uyum içinde, duygusal ve
sosyal normları ihlal eden yoğun davranışlarını ifade etmektedir.

Kitle davranışı; küçük gruplardaki etkileşimlerden binlerce insanın ortak bir amaç için bir araya geldiği eylemlere kadar pek çok davranışı içerir.

Düğünler, metro ya da diğer toplu taşıma araçları, alışveriş merkezleri, parklar, plajlar, konser salonlarındaki davranışlar kitle davranışı görülebileceği gibi, ayaklanmalar, panik durumları, protesto gösterileri, savaş ve spor olayları da kitle davranışına örnektir.

Anonimlik: Kitlede kişi sayısı fazlalığının verdiği rahatlık duygusu ile sorumluluk duygusunun ortadan kalkmasıdır.

Bulaşma: Kitledeki bireylerin sanki hipnotize edilmiş gibi karşılıklı olarak birbirlerinin duygu ve davranışlarını taklit etmesidir.

Lider konumundaki kişi ya da kişilerden kaynaklanan duygu ve davranışlar, bir kar topu gibi giderek büyür ve tüm kitleye yayılır. Bulaşma görüşünde, kitlenin davranışlarında bir sınır olamayacağı, kitlenin kendisini kontrol edemeyeceği fikri yatmaktadır.

Kendini kültürel psikolog olarak tanımlayan araştırmacılar, kültürler arası psikologlara göre geleneksel deneysel ya da yarı deneysel yaklaşımları daha az kullanırlar ve kültürü kişiye içkin (kişinin ayrılamaz bir özelliği) olarak görürler. Kültürel psikoloji belirli bir kültürdeki günlük pratiklerden doğan sorunları araştırma konusu yapar ve buna uygun araştırma yöntemi kullanır. Kültürler arası karşılaştırmalarla pek ilgilenmez. Dolayısıyla kültürel psikologların etnografik yöntemler kullandıklarını söyleyebiliriz. Yani çok geniş bir biçimde gözlemi kullanırlar ve söz konusu kültürü zengin bir biçimde betimlerler. Odaklandıkları nokta bir kültür ile o kültür içinde yaşayan insanların psikolojik özellikleri arasında ilişkiler kurmaktır. Zira bu araştırmacılar, psikolojik süreçlerin kişi ile onun kültürü arasındaki karşılıklı ilişkiden ortaya çıktığı görüşünü benimserler.

Değerler: Birey ve toplumların görece istikrarlı bir şekilde tutumlarına yön veren anlayışlardır. Değerler temel olarak tutumlardan daha genel ama ideolojilerden daha az genelliği olan yapılar olarak değerlendirilir. Değerler bireylerin ve toplumların görece istikrarlı özellikleri olarak görülür ve bu yüzden de değerlerin kişilik özelliklerine ve kültürel özelliklere karşılık geldiği düşünülür.

Psikolojide değerlerin çalışılması konusunda en çok bilinen ve en çok kullanılan yaklaşım Rokeach’ın yaklaşımıdır. Rokeach varlığın idealize edildiği ve kendisi değerli olduğu için benimsenen değerler ve değerli görülen duruma ulaşmak için araçsal olarak benimsenen değerler olarak değerleri ikiye ayırmıştır. Birinci grupta örneğin “eşitlik”, “özgürlük”, “mutluluk” gibi değerler sayılabilirken ikinci grupta “cesaret”, “nezaket”, “dürüstlük”, “sorumluluk” gibi değerler anılabilir.

Hofstede uzun yıllar uluslararası bir şirkette (IBM) çalışmış ve elli ülkeden gelen altmış altı farklı milliyetten 116.000 kişiye değerler üzerinden hazırlanan bir ölçek uygulamıştır. Hofstede’nin bu çalışmasında Güç Mesafesi, Bireycilik/Toplulukçuluk, Belirsizlikten Kaçınma, Erkeksilik/Kadınsılık olmak üzere dört boyut ortaya çıkarılmıştır. Hofstede’nin saptadığı kültürel boyutlar kültürleri/ulusları karşılaştırmada kullanıldığı gibi kurumsal örgütlerin kültürel özelliklerini kıyaslamak için de kullanılmaktadır.

Sampson, ben ve ben olmayan arasında katı sınırlar koyan ve kişisel kontrole dayalı, “kendine yeten benlik” olarak adlandırılan anlayışın verili bir benlik modeli olarak görülmesini eleştirmiş ve bunun karşısına bütünleşmiş bireycilik adını verdiği başka bir benlik kavramı önermiştir. Bu, bireyler arasındaki sınırın geçişken olduğu ve kontrolün bireyin yerine kişiler arası alanda olduğu bir benlik anlayışıdır.

Bağımsız benlik, ben ve ötekinin görece kesin sınırlarla ayrıldığı, ayrık benlik olarak da adlandırılan benlik türüdür Bağımsız benliğin davranışları bireyin kişisel özellikleriyle şekillenir. Bu benliğin düşünce, duygu ve yetenek gibi içsel özellikleri istikrarlıdır. Ve daha çok bireyci kültürlerin baskın olduğu Batı’da görülen bir benlik türüdür. Karşılıklı bağımlı benlik, ayrık benliğin tersine, sosyal ilişkilere sıkı bir şekilde bağlıdır ve sosyal ortamlara duyarlıdır. Bireyin davranışları B, C, D, E seçeneklerinde olduğu gibi daha çok diğer insanların duygu ve düşüncelerine göre şekillenir. Başarı yönelimli olmak ayrık benliğin özellikleri içinde yer alır.

C şıkkındaki ifade yanlıştır. Ben ve ötekinin sınırlarının geçirgen olduğu ve ilişkisel benlik olarak da adlandırılan benlik ayrık değil , karşılıklı bağımlı benliktir.

Hofstede’nin çalışmasına düşük güç mesafesi olan toplumlarda/kültürlerde bu boyutta öne çıkan değerler şöyle sıralanabilir: Toplumların eşitsizlik düzeyi düşüktür. İnsanların bağımlılık düzeyleri eşittir. Güç kullanmak yasaldır. Güçlüler ile güçsüzler uyum hâlindedir. Güçsüzler iş birliği yapar. Çocuklara aile bireyi gibi davranılır. Ayrıcalıklar ön plana çıkmaz. Yüksek güç mesafesi olan toplumların/kültürlerin bu boyutta öne çıkan değerleri şunlardır: Güçlülerin ayrıcalıkları belirgindir. Güçsüzler güçlülere bağımlıdır. Doğruyu ve yanlışı güçlü olan belirler. Güçlüler ile güçsüzler çatışma hâlindedir. Güçsüzler düşük düzeyde iş birliği yapar. Çocuklara itaat öğretilir. Ayrıcalıklar sürekli vurgulanır

Bülent Ecevit

1970'ler