SOSYAL PSİKOLOJİ II - Deneme Sınavı - 12

1920’ler ve 30’lar: Beyazların hâkimiyetine ve siyahlara yönelik yaygın önyargıya karşı çıkıldı. Önyargı, farklı olan insanlara karşı irrasyonel ve haksız tepkiler olarak görüldü ve bu tepkilerin varlığı psikanalitik kuramla açıklanmaya çalışıldı.

1940’lar ve 50’ler: Bu dönemde açıklanması gereken temel olgu Nazi ırk ideolojisi ve Yahudi soykırımıydı. Önyargı, anti-demokratik ideolojilerde ve otoriteryen kişiliklerin patolojik ihtiyaçlarında kök salan bir olgu olarak görüldü.

1970’ler: ABD’nin kuzeyindeki enformel ırkçılık ve ayrımcılık sorun olarak görüldüğünde, önyargı, gruplar arası eşitsizlikleri sürdüren güçlü grupların çıkarlarının bir ifadesi olarak görüldü.

Allport için “etnik önyargı, hatalı ve esnek olmayan bir genellemeye dayanan antipatidir. Bu, hissedilen ya da ifade edilen bir şeydir. Grubun bütününe ya da bir bireye o grubun üyesi olduğu için yöneltilir” (akt. Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225). Bu tanıma göre günümüzde sosyal psikolojide ne kadar farklı tanımlanırsa tanımlansın, önyargı kavramının şu beş özelliği paylaştığı görülebilir: 1- Önyargı bir tutumdur. 2- Esnek olmayan bir genellemeye dayanır. 3- Önyargı peşin verilmiş bir hükümdür. 4- Değişime dirençli ve katıdır. 5- Önyargı kötüdür (Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225-226).

Kalıpyargı terimi ilk defa 1922’de Lipmann tarafından kullanılmış ve “zihindeki resim” olarak tarif edilmişti.

Allport, önyargıdan en uç ayrımcı davranışa doğru tırmanan beş basamak ayırt etmiştir (bkz. Bilgin, 1994; Harlak, 2000) :

1. Karşı olmayı ifade etme: Kişiler, önyargı konusunda kendisi gibi düşünen diğerleriyle konuşur, antipatisini, düşmanca duygularını ifade eder. Bu önyargı düzeyidir, diğerinin sözel olarak dışlanmasını içerir.
2. Uzak durma: Eğer önyargı daha yoğun ise birey hoşlanmadığı ya da önyargılı
olduğu kişi ve gruplarla bir arada olmaktan kaçınır.
3. Ayrımcılık: Kişi, önyargılı olduğu grupların iş, konut, eğitim, sağlık gibi hizmetlerden yararlanmasına, politik haklarını kullanmasına karşıdır. Bu durum
daha önce Güney Afrika’da olduğu gibi kurumsallaşabilir.
4. Fiziksel Saldırı: Önyargılı olunan gruba yönelik şiddet ya da şiddet sayılabilecek saldırılar olabilir. Örneğin azınlık durumunda olanlara saldırma. Beyazların oturduğu semtte azınlık konumundaki siyahlara saldırılması, herkesin yerlisi
olduğu şehirde X şehrinden gelen ve azınlık olanlara saldırılması vb. Bu düzey
hedef kişilerin hem şahsına hem de malına yönelik şiddeti içerir.
5. Yok etme: Bu, yok etme düzeyidir. Linç olaylarını, katliam ve toplu kıyımı (jenosid) içerir. Almanya’da II. Dünya Savaşı’nda yapılan Yahudi soykırımı, SırpBoşnak savaşında yapılan Srebrenitsa katliamı gibi olaylar örnek olarak verilebilir.

Yok etme: Bu, yok etme düzeyidir. Linç olaylarını, katliam ve toplu kıyımı (jenosid) içerir. Almanya’da II. Dünya Savaşı’nda yapılan Yahudi soykırımı, SırpBoşnak savaşında yapılan Srebrenitsa katliamı gibi olaylar örnek olarak verilebilir.

Artırma etkisi: Sosyal kategorizasyon sürecinde, kategori içi benzerlikleri ve kategori arası farklılıkları abartılı algılama eğilimidir.

Uluslararası çatışmalar, devrimler, etnik ilişkiler ve takım sporları gruplar arası ilişkilere örnektir.

Sherif’in "gerçekçi çatışma kuramı" na göre, temel olarak bireyler ve gruplar arasında ortaya konan hedeflerin niteliği, bireyler ve gruplar arası ilişkilerin niteliğini belirlemektedir.

Bir grup sosyal psikolog, “Bir araya gelen bireylerin ait oldukları grubu kayırmaları ve diğer grupla rekabet etmeleri için psikolojik düzeyde gerekli ve yeterli koşullar nelerdir? sorusunu sormuşlardır. Sosyal psikolojide
asgari grup paradigması adı verilen deneysel çalışmalar, bu soruya yanıt verebilmek için gerçekleştirilmiştir.

Önyargı: Bir kişiye
karşı,sadece grup üyeliğinden
dolayı geliştirilen olumsuz
(bazen olumlu) tutumdur.

Önyargı, bir dışgrup (üyesi olmadığımız grup) ya da onun üyesine karşı ortaya
çıkmaktadır. Ancak önyargının geçerli olduğu durumlar bununla sınırlı değildir.
Önyargı, aynı zamanda etnosentrizmi de içermektedir. Etnosentrizm, üyesi olunan grubun (içgrubun) diğer bütün gruplardan üstün olduğuna ilişkin inançtır.
Içgrup lehindeki bu aşırı tutumlar, içgrup üyelerin bireysel olarak tanınmadan
bile onlar hakkında olumlu değerlendirmeler yapılmasına yol açabilmektedir
(Taylor, Peplau ve Sears, 2000)

Kalıpyargı terimi ilk defa 1922’de Lipmann tarafından kullanılmış ve “zihindeki resim” olarak tarif edilmişti. Günümüzde sosyal psikolojide kalıpyargılar ağırlıklı olarak sosyal biliş yaklaşımı içinden çalışılmaktadır. Bu yaklaşıma göre, bir
kalıpyargı bir resimden daha fazla bir şeydir; bir kalıpyargı kendine ait zihinsel
yaşamı olan bilişsel bir yapıdır. Kalıpyargı, bir şema olarak sosyal algı ünitesinde
tanımlanan ve pek çok özelliği olan diğer şemalara benzer. Yani, sosyal dünyadan
gelen bilgiyi organize eder ve zihinde varolan bilgiyle bütünleştirir, dikkati belirli
olaylara yönlendirirken diğerlerinden uzaklaştırır, zihindeki bilginin hatırlanma
biçimini etkiler. Ancak kalıpyargı diğer şemalardan özellikle sosyal sonuçları nedeniyle farklılaşır. Çünkü kalıpyargıların kullanımı sosyal adaletsizliğe yol açar
(Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006).

Kalıpyargılar konusunda ele alınması gereken son nokta, kalıpyargılarla önyargılar arasındaki ilişkinin niteliğidir. Sosyal biliş yaklaşımı, açıkça ifade edilmese
de kalıpyargıların grupla ilişkili uyarıcılar tarafından aktive edildiğini, aktive edilen bu kalıpyargıların önyargıya ve önyargıların da ayrımcılığa yol açtığını kabul
etmektedir. Ancak kalıpyargılar ile önyargılar arasındaki ilişkiye dair çok az kanıt
olduğu belirtilmekte ve bu ilişkinin basit bir ilişki olmadığı ileri sürülmektedir
(Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006)

Ayrımcılık: Bir kişiye sadece
grup üyeliğinden dolayı
olumsuz (bazen olumlu)
davranış gösterilmesidir.

Uzak durma: Eğer önyargı daha yoğun ise birey hoşlanmadığı ya da önyargılı
olduğu kişi ve gruplarla bir arada olmaktan kaçınır

Sosyal kategorizasyon:
Bireyleri belirli bir kriter (yaş,
cinsiyet, meslek, milliyet, din
vb.) temelinde kategorilere
ayırmak ve “biz” ve “onlar”
ayrımını yaratmaktır.

Dışgruplar içgruplardan daha homojen, yani birbirlerine daha benzer olarak
algılanmaktadırlar. Bir sosyal gruba karşı güçlü önyargısı olan kişiler şu türden
bir cümleyi çok sık kullanırlar: “Bunların hepsi aynıdır.” Kişinin kendi ait olduğu
gruplar dışındaki grupları daha homojen olarak algılama eğilimi, dışgrup homojenlik yanılgısı olarak bilinmektedir (Baron ve Byrne, 2000: 231)

Otoriteryen saldırganlık: Geleneksel değerleri çiğneyenleri ya da çiğnemek
isteyenleri yakalamak için tetikte olma, onları kınama, reddetme ve cezalandırma eğilimi.