SOSYAL PSİKOLOJİ I

Bilişsel çelişki kişilerin inançları, düşünceleri ve tutumlarıyla, gerçek hayatta karşılaştıkları durumlar ya da yaptıkları davranışlar arasında meydana gelen tutarsızlığın yarattığı rahatsızlık durumudur. Doğru seçenek C'dir.

Karmaşık gibi görünen bu çıkarımlar Festinger ve Carlsmith’in Stanford Üniversitesinde okuyan psikoloji öğrencileriyle yaptığı deneyi anlattığımızda daha açıklayıcı olacaktır. Öğrenciler deney ortamına alınmış ve bir performans testi geliştirilmiştir. Her bir öğrenciye, bir tabla üzerine 12 bobini yerleştirmek, boşaltmak, tekrar yerleştirmek ve bunları tek eliyle ve kendi hızında yapmak görevi verilmiştir. Doğru seçenek B'dir.

Daryl Bem, bilişsel çelişki kuramına karşı çıkarak dengesiz durumlar ortaya çıktığında, kişilerin motivasyonlarının bilişsel çelişkileri azaltmak olmadığını, bu durumun kendilik algılarıyla ilgili olduğunu belirtmiştir. Kendini algılama kuramına göre kişiler önce kendi davranışlarını gözlemler ve algılarlar daha sonra tutumlarını değiştirirler. Doğru seçenek A'dır.

Aşılama, insanları iknaya dirençli kılmanın yollarındandır. Kişilere seyreltilmiş bir şekilde karşıt görüş aktarılır ve onların karşıt görüşle karşılaştıklarında onu çürütecek donanıma sahip olmaları sağlanır. Doğru seçenek A'dır.

Hovland ve arkadaşlarına göre 4 unsur etkili iletişimin belirleyicilerindendir. Bunlar: Kaynak (İletiyi kim gönderiyor?), İleti (Ne söyleniyor?), Ortam (Nasıl söyleniyor?), Hedeftir (Kime söyleniyor?). Etkili iletişim için bu dört ögenin bazı özelliklere, koşullara sahip olması ve bazı davranışlarda bulunması gereklidir. Doğru seçenek D'dir.

Rosenberg ve Abelson, bilişsel dengeleme kuramında; nötrleme, ayrıştırma ve güçlendirme olarak üç yeni öğe eklemiştir. Bilişsel Çelişki ise Festinger' in kuramıdır. Doğru seçenek C'dir.

Sosyal Psikolog Fritz Heider, tutum değişimiyle ilgili olarak tutarlılık kavramı çerçevesinde çalışmış ve kendisinden sonraki birçok kurama ilham kaynağı olmuştur. Heider (1946), bir olaya yönelik tutumun, olaya neden olan kişiye yönelik tutumu değiştirebileceğini ve bir olaya ya da kişiye yönelik tutum benzer olduğunda da, olayın kişiye kolaylıkla atfedileceğini belirtir. Kuramına göre kişinin tutumu kişide denge durumu uyandırmalıdır aksi takdirde kişi bir dengesizlik durumu yaşar ve bu durum onun için rahatsızlık vericidir.

Heider’in denge kuramının üzerine Rosenberg ve Abelson bilişsel dengeleme kuramını inşa etmiştir. Rosenberg ve Abelson, Heider’in denge kuramından farklı olarak bir ilişki daha kurgulamışlardır. Heider’in olumlu ve olumsuz bağının yanına nötr (ya da ilgisiz) bağ eklemişlerdir. Heider’den farklı olarak kişilerin denge durumunu sağlamak için tutum değişiminden başka yol kullanıp kullanmayacaklarını da analiz etmişlerdir. Dengeye ulaşmak için olumlu tutumu olumsuza ya da olumsuz tutumu olumluya değiştirmekten başka bir yol daha olabilir ki bu da tutumu yani nesnesiyle arasındaki ilişkiyi nötr hâle getirmektir. Ayrıca Rosenberg ve Abelson, “öğeyi ayrıştırmak ve öğelerden birini güçlendirmek” olmak üzere iki denge durumu sağlama yolu daha eklemişlerdir.

Kısaca Rosenberg ve Abelson, bilişsel dengeleme kuramında;

Leon Festinger’in bilişsel çelişki kuramı, tutum değişimi konusunda en çok bilinen ve üzerinde konuşulan kuramlardandır. Yapıldığı dönem itibariyle çok ses getirmiş biri katılımlı gözlem diğeri deney metodu kullanılan iki çalışması, bilişsel çelişki kuramının temelini oluşturur. Bilişsel çelişki kişilerin inançları, düşünceleri ve tutumlarıyla, gerçek hayatta karşılaştıkları durumlar ya da yaptıkları davranışlar arasında meydana gelen tutarsızlığın yarattığı rahatsızlık durumudur. Bilişsel çelişki kuramına göre çelişkinin varlığı ve psikolojik olarak rahatsız olma, kişiyi çelişkiyi azaltmaya ve uyuma ulaşmaya güdüleyecektir.

Daryl Bem, bilişsel çelişki kuramına karşı çıkarak dengesiz durumlar ortaya çıktığında, kişilerin motivasyonlarının bilişsel çelişkileri azaltmak olmadığını, bu durumun kendilik algılarıyla ilgili olduğunu belirtmiştir. Kendini algılama kuramına göre kişiler önce kendi davranışlarını gözlemler ve algılarlar daha sonra tutumlarını değiştirirler.

Sosyal Psikolog Fritz Heider, tutum değişimiyle ilgili olarak tutarlılık kavramı çerçevesinde çalışmış ve kendisinden sonraki birçok kurama ilham kaynağı olmuştur. Heider (1946), bir olaya yönelik tutumun, olaya neden olan kişiye yönelik tutumu değiştirebileceğini ve bir olaya ya da kişiye yönelik tutum benzer olduğunda da, olayın kişiye kolaylıkla atfedileceğini belirtir. Kuramına göre kişinin tutumu kişide denge durumu uyandırmalıdır aksi takdirde kişi bir dengesizlik durumu yaşar ve bu durum onun için rahatsızlık vericidir.

Güçlendirme, bilişsel nesneyi değerli nesnelerle dengeli bir şekilde ilişkilendirmeyi, böylece yapıdaki dengesizliği azaltmayı amaçlar.

Ayrıştırmada bir öğe eski ve yeni öğe olarak iki parçaya ayrılır. Eski parça, yapıdaki ayrıştırılmış olana eski etkiyi korur fakat diğer elemana olan ilişkinin göstergesi değişir ve olumluya döner.

Bilişsel Çelişki Bilişsel çelişki kişilerin inançları, düşünceleri ve tutumlarıyla, gerçek hayatta karşılaştıkları durumlar ya da yaptıkları davranışlar arasında meydana gelen tutarsızlığın yarattığı rahatsızlık durumudur.

“Bilişsel çelişki kuramına göre çelişkinin varlığı ve psikolojik olarak rahatsız olma, kişiyi çelişkiyi azaltmaya ve uyuma ulaşmaya güdüleyecektir.”

“Baskı ya da teşvik ne kadar büyükse kişinin çelişki yaratan fikrini değiştirme olasılığı o kadar zayıf olacaktır. Zorlama ve cezalandırma da çelişki yaratan fikri değiştirme olasılığını düşürür. Çünkü iki durum da bir gerekçe olarak görülür ve bu gerekçe tutumu değiştirmeden çelişki yaşama düşüncesini azaltır.”

Hedef Kitle: Kaynağın kodladığı iletiyi gönderdiği ve iletiyi açımlamasını beklediği yerdir.

“Kendini Algılama Kuramı bilgi işleme süreciyle, davranışa ilişkin algıyla, Bilişsel Çelişki Kuramı ise tutarsızlığın yarattığı rahatsızlık hissinden kurtulma güdüsüyle ilgilidir.”

Aşılama, insanları iknaya dirençli kılmanın yollarındandır. Kişilere seyreltilmiş bir şekilde karşıt görüş aktarılır ve onların karşıt görüşle karşılaştıklarında onu çürütecek donanıma sahip olmaları sağlanır.

Kontrast Etkisi: Kuvvetli tutumlarda kişinin kendi görüşünden farklı bir görüş duyduğunda, karşıt görüşü olduğundan daha aykırı görmesi ve ret alanına itmesidir.

Benzetme Etkisi: Kuvvetli olmayan tutumlarda kişinin kendi görüşünden farklı bir görüş duyduğunda, karşı fikri kendi fikrine olduğundan daha benzer görmesi ve kabul alanına almasıdır.

Merkezi İkna Yolu: Kişinin iknaya yönelik iletiyi dikkatle dinlediği, üzerinde düşündüğü ve değerlendirdiği, detaylıca analiz ettiği yoldur.

Çevresel İkna Yolu: Kişinin iknaya yönelik iletiye dikkat etmeden dolaylı ipuçlarını izleyerek kanıya vardığı yoldur.