SOSYAL PSİKOLOJİ I

Deneyin ilk çalışmada kişiler arası etkileşim anlamında bir sosyallikten söz edilemez. Ancak bu çalışma daha sonra deneye sokulacak norm oluşumu ve sosyal etkiyi yorumlama zeminini hazırlamıştır. Doğru yanıt C'dir.

Bu deneylerinde Asch basit bir algısal uyarıcı kullanmıştır: Birinin üzerinde tek bir X çizgisinin bulunduğu bir kart ve üzerinde A, B, C çizgilerinin bulunduğu başka bir kart. A, B, C çizgilerinden sadece biri, C çizgisi, diğer karttaki X çizgisiyle çok açık bir biçimde eşit uzunluktadır. Deneklerden tüm deney serisinde yapmaları istenen  X çizgisinin A, B, C çizgilerinden hangisine eşit olduğu sorusunu cevaplamaktır. Doğru yanıt A'dır.

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Durumsal faktörler grubun büyüklüğü ve grupta söz birliğinin etkisidir. Ayrıca kültürler arası farklılıklar ve toplumsal cinsiyet farklılıkları da buna dâhil edilebilir. Kişisel faktörler içinde benlik-farkındalığı, benliksunumu ve kişisel kontrol ihtiyacı sayılabilir. Doğru yanıt C'dir.

Milgram deneyinin amacı bireylerin otoriteden gelen emirleri uygularken kendi inanç, düşünce ve vicdanlarından bağımsızlaşarak davranıp davranmadığını ölçmektir. Doğru yanıt E'dir.

Milgram deneylerinde itaat koşullarını etkileyen dört faktör ele alınmıştır. Bunlar Kurbanla öğretmen denek arasındaki fiziksel mesafe, öğretmen denekle otorite arasındaki fiziksel mesafe, otoritenin meşruiyeti vegrup baskısıdır. Doğru yanıt D'dir.

İtaat oranının üzerinde en dramatik etki yaratan faktör grup baskısıdır. Milgram bu faktörün etkisini öğretmen denek sayısını üçe çıkararak test etmiştir. Bu deneylerdeki üç öğretmenin yapacakları deneyden önce belirlenen sahte denek ve biri gerçek denektir Üç öğretmen denek, bir öğretmen deneğin yaptığı işleri bölüşerek yapmıştır. Gerçek denek orijinal deneyde olduğu gibi elektrik şoku vermek için düğmeye basmakla görevliydi. Üç öğretmenle yapılan deneylerin bir koşulunda diğer iki öğretmen (sahte denekler) deneycinin talimatlarını harfiyen yerine getirmişler ve öğrenci denek için hiçbir sempati belirtisi göstermemişlerdir. Bu koşulda itaat oranı % 72’ye çıkmıştır. Diğer bir koşulda ise 150 volta gelindiğinde ve öğrenci denekten ilk kez şiddetli tepki geldiğinde öğretmen deneklerden biri deneye devam etmeyi reddetmiş ve odadan ayrılmıştır. Diğer öğretmen denek de 210 voltta deneyden ayrılmıştır. Bu durumda itaat oranı en düşük düzeye gerilemiştir: % 10. Doğru yanıt E'dir.

Bilgisel sosyal etki belirsizliği ortadan kaldıracak bilgiyi edinmek için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına bilgi için bağımlı olmaktır. Bilgisel sosyal etki sonucu benimsenen davranışların süreklilik gösterdiği, yani uyma gösterilen grup orada olmadığında da sergilendiği vurgulanmalıdır. Kişiler bu davranış normuna benimseyerek uydukları için grubun fiziken orada olmaması davranışlarda bir farklılık yaratmaz. Trafik kurallarının kural olduğu için uyulması gerektiğine inanan sürücüler trafik polisi ya da kamera olsun ya da olmasın örneğin kırmızı ışıkta dururlar. Doğru yanıt E'dir.

Moscovici, azınlığın çoğunluğu etkilemesi için azınlığın belirli bir davranış tarzına sahip olması gerektiğini ileri sürer. Moskociye göre, eğer azınlık çoğunluğu etkilemek istiyorsa tutarlı davranmalıdır. Tutarlılık hem zaman içinde hem de grup üyeleri arasındaki tutarlılık olarak anlaşılmalıdır. Azınlığın davranış tarzını oluşturan ikinci özellik özerkliktir. Azınlık grubu belli ilkelere göre hareket ettikleri, kişisel çıkar ya da başka gizli kapaklı güdüleri olmadığı izlenimi verirlerse çoğunluk üzerinde etkili olabilirler. Üçüncü bir davranış özelliği ise katılık/ esneklik ekseninde betimlenebilir. Azınlık grubu çoğunluk grubuyla tüm müzakere yollarını kapatmışsa ve bu konuda çok katı ise çoğunluk tarafından dogmatik görünür ve reddedilir. Diğer taraftan çok esnek olursa bu kez tutarsızlıkla suçlanabilir ve aşırı esneklikten dolayı çoğunlukla arasındaki farkı ortaya koyamaz. Bu nedenle azınlık grubu katılık/ esneklik ekseninde dengeyi tutturmak zorundadır. Doğru yanıt B'dir.

Moscovici ve arkadaşları azınlık etkisi konusunda bir dizi deney gerçekleştirdi. Deney görünüşte bir renk algısı deneyidir. Deneyde uyarıcı olarak 36 renk slaytı kullanılmıştır. Bu slaytların hepsi mavidir ancak mavinin açıklı koyulu çeşitli tonları kullanılmıştır. İki sahte denek 36 mavi slaytın hepsine yeşil cevabını vermişler ve diğer dört gerçek deneğin mavi slaytların ne kadarına yeşil dediklerine bakılmıştır. Doğru yanıt B'dir.

Sosyal etki çok genel anlamda insanların birbirlerini etkilemesi ya da etkilemeye çalışmasıdır. Aslında insanların birbirlerini etkilediklerini söylemek çok sıradan bir belirleme gibi görünebilir. Çünkü “insan sosyal bir varlıktır” dendiğinde zaten insanların da kaçınılmaz biçimde birbirlerini etkilediği ima edilmiş olur.

Uyma, başka insanların gerçek ya da hayali et- kileri sonucunda kişinin davranışının değişmesidir. Görgül düzeyde sosyal etki ya da diğer bir deyişle uyma davranışı bireyin grup karşısında nasıl davrandığıyla ilgilenir.

Konformite karşıtlığı, tüm sosyal bağlamlarda genellikle psikolojik tepkisellikten dolayı sosyal etkiye karşı çıkmaktır. Bağımsızlıktan kastedilen kişinin sosyal etkiye direnmesinin sadece kendisinin o davranışı gerçekten yapmak istemesidir. Oysa konformite-karşıtlığı sosyal baskıya direnerek, sosyal baskının “yapma” dediği davranışı yapmak ya da “yap” dediği davranışı yapmamaktır.

Normatif Sosyal Etki, Ödül almak ve cezadan kaçınmak için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına davranışın sonuçları açısından bağımlı olmaktır. Bu konudaki en temel çaba sosyal etki biçimlerini ayırt etmek üzere geliştirilmiş kavramlaştırmadır. Sosyal psikologlar sosyal etkiyi ikiye ayırmaktadırlar: normatif sosyal etki ve bilgisel sosyal etki.

Bilgisel Sosyal Etki, belirsizliği ortadan kaldıracak bilgiyi edinmek için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına bilgi için bağımlı olmaktır.

İtaat oranının üzerinde en dramatik etki yaratan faktör grup baskısıdır. Milgram bu faktörün etkisini öğretmen denek sayısını üçe çıkararak test etmiştir.

Moscovici, azınlık etkisinin mümkün olduğunu görgül deneylerle göstermiştir. Ancak azınlık etkisinin gerçekleşmesinin mümkün olduğuna ilişkin deneysel kanıta geçmeden önce azınlık kavramından ne anlamamız gerektiğini açıklamak gerekir. Azınlığı tanımlamak diyalektik olarak çoğunluğu da tanımlamak anlamına gelir.

Muzafer Sherif ’in otokinetik etki deneyleri karanlık oda deneyleri olarak da bilinir. Sherif otokinetik etki adı verilen olguyu fizikten alarak sosyal psikoloji deneyine uyarıcı olarak taşımıştır. Tamamen karanlık bir odada tek bir ışık kaynağına baktığınızda onu sabit bir ışık kaynağı olarak değil, hareket eden bir ışık çizgisi olarak algılarsınız.

Deney öncesinde gardiyanlar grubuna herhangi bir özel yönerge verilmemiş, sadece fiziksel şiddet kullanılamayacağı söylenmiştir. Onlardan tek beklenen hapishaneyi sorunsuz bir biçimde yönetmeleridir. Zimbardo’nun kendisi de deneyde hapishane müfettişi olarak görev almıştır.

Asch Sherif’in otokinetik etki deneyine dayanarak, insanların kendileri için doğru ve uygun davranışı belirleme konusunda sıkıntı yaşadıklarında başkalarını referans alarak norm oluşturmalarını ve bu norma uymalarının gayet akla yatkın olduğunu ileri sürmüştür. Benzer mantıkla Asch, insanların kendileri için doğru ve uygun davranışı bildiklerinde ve bu konuda kendilerinden emin olduklarında, başkalarının davranışlarının etkisiz olacağını öngörmüştür.

Uyma; başka insanların gerçek ya da hayali etkileri sonucunda kişinin davranışının değişmesidir.