SOSYAL PSİKOLOJİ I

Başka insanların gerçek ya da hayali et-kileri sonucunda kişinin davranışının değişmesi uyma kavramı ile ifade edilmektedir. Bu bağlamda, sosyal etkinin ya da uyma davranışının gerçekleşmesi şöyle betimlenir: Başlangıçta gruptan farklı düşünen ya da davranan birey grupla karşılaştığında, kendi düşünce ya da davranışını terk edip grup doğrultusunda davranış gösteriyorsa sosyal etki gerçekleşmiş demektir.

Belirsiz durumlarda başkalarının nasıl bilgi kaynağı hâline geldiği Muzafer Sherif tarafından gerçekleştirilen otokinetik etki deneylerinde gösterilmiştir. Muzafer Sherif’in otokinetik etki deneyleri karanlık oda deneyleri olarak da bilinir. Sherif otokinetik etki adı verilen olguyu fizikten alarak sosyal psikoloji deneyine uyarıcı olarak taşımıştır.

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Durumsal faktörler grubun büyüklüğü ve grupta söz birliğinin etkisidir. Ayrıca kültürler arası farklılıklar ve toplumsal cinsiyet farklılıkları da buna dâhil edilebilir. Kişisel faktörler içinde benlik-farkındalığı, benlik-sunumu ve kişisel kontrol ihtiyacı sayılabilir. Doğru cevap B'dir.

Milgram’ın itaat deneyi için yerel gazetede cezanın öğrenme üzerindeki etkisinin araştırılacağı bir deneyde yer almak üzere gönüllüler arandığı ilanı verilmiş ve bu ilan için başvuran adaylardan çeşitli mesleklerden (işçi, işadamı vb.) 20 ile 50 yaş arasında 40 kişi denek olarak seçilmiştir. Milgram, deney sonuçlarını yorumlarken bazı koşullarda itaat düzeyinin yüksekliğinden çok itaat düzeyinin farklı koşullar altında değiştiğine vurgu yapmıştır. Yani itaat düzeyinin bazı koşularda çok yüksek olması bu deneylerin sonucuna ilişkin sansasyonel bir etki yaratmış olabilir ama daha önemlisi itaatin koşullara bağlı olarak ciddi düzeylerde değişen dinamik doğasıdır.

Milgram deney sonuçlarını yorumlarken bazı koşullarda itaat düzeyinin yüksekliğinden çok itaat düzeyinin farklı koşullar altında değiştiğine vurgu yapmıştır. Ona göre itaati etkileyen faktörler; kurbanla öğretmen denek arasındaki fiziksel mesafe, öğretmen denekle otorite arasındaki fiziksel mesafe, otoritenin meşruiyeti ve grup baskısıdır. Deneyin yapıldığı ortam bu etkenlerden birisi değildir. Doğru cevap D'dir.

Bilgisel sosyal etki; belirsizliği ortadan kaldıracak bilgiyi edinmek için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına bilgi için bağımlı olmaktır.

Ödül almak ve cezadan kaçınmak için gösterilen uyma davranışına normatif sosyal etki adı verilmektedir. Başkalarına davranışın sonuçları açısından bağımlı olmaktır.

Moscovici Amerikan sosyal psikolojisinin sosyal etki yaklaşımını tamamen uyma üzerine kurduğu gerekçesiyle sert bir biçimde eleştirmiş ve bunu uyma yanlılığı terimiyle ifade etmiştir. Bu yanlılık bütün bir sosyal etkiyi insan yaşamının statükoya adapte olmaya ve böylece tekbiçimliliği sağlamaya ve istikrarı devam ettirmeye hizmet etmesi gerektiğine inanmayı içerir. Bu anlamda da Amerikan sosyal psikolojisinin sosyal etki çalışmaları çoğunluk ve azınlık arasında asimetrik bir ilişki öngörmüştür. Çoğunluğun azınlığı nasıl etkilediğine odaklanılmış, ama azınlığın çoğunluğu etkileyebileceği fikri göz ardı edilmiştir.

Moscovici üç farklı sosyal etki türünden bahseder: uyma, norm oluşması ve yenilik. Uyma çoğunluğun azınlığı ikna etmesiyle ya da kendi fikrini benimsetmesiyle sağlanan bir çoğunluk etkisidir. Norm oluşması karşılıklı uzlaşmayla grupların birbirine yaklaşmasını ifade eder. Yenilik ise azınlık grubunun görüşlerini çoğunluğa benimsetmek için çatışma yaratmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Mavi-yeşil deneyleri Moscovici ve arkadaşları tarafından uygulanmıştır. Deneyin amacı azınlığının çoğunluğu etkilemesinin mümkün olup olmadığını ortaya koymaktır. Moscovici, bunun kolay olmasa da mümkün olduğunu ileri sürmüştür.

Uyma: Başka insanların gerçek ya da hayali etkileri sonucunda kişinin davranışının
değişmesidir. Doğru cevap A'dır.

Muzafer Sherif’in otokinetik etki deneyleri karanlık oda deneyleri olarak da bilinir. Sherif otokinetik etki adı verilen olguyu fizikten alarak sosyal psikoloji deneyine uyarıcı olarak taşımıştır. Tamamen karanlık bir odada tek bir ışık kaynağına baktığınızda onu sabit bir ışık kaynağı olarak değil, hareket eden bir ışık çizgisi olarak algılarsınız. Doğru cevap C'dir.

1950’lerin ilk yarısında Asch’ın “çizgiler deneyi” adı verilen bu deney serisi klasik konformite deneyleri olarak bilinir. Doğru cevap D'dir.

Konformite Karşıtlığı
Tüm sosyal bağlamlarda genellikle psikolojik tepkisellikten dolayı sosyal etkiye
karşı çıkmaktır.

Azınlık Etkisi: Mavi-Yeşil Deneyleri ; Moscovici ve arkadaşları azınlık etkisi konusunda bir dizi deney gerçekleştirdi. Ancak burada bu deneylerin sadece standart versiyonu ele alınmıştır. Bu deneye üniversiteli kız öğrenciler denek olarak katılmıştır. Deney görünüşte bir renk algısı deneyidir. Katılımcıların hepsi deneyden önce renk körlüğü testinden geçirilmişlerdir. Deneyde uyarıcı olarak 36 renk slaytı kullanılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Uyma: Başka insanların gerçek ya da hayali etkileri sonucunda kişinin davranışının değişmesidir.

Görgül düzeyde sosyal etki ya da diğer bir deyişle uyma davranışı bireyin grup karşısında nasıl davrandığıyla ilgilenir. Bu bağlamda, sosyal etkinin ya da uyma davranışının gerçekleşmesi şöyle betimlenir: Başlangıçta gruptan farklı düşünen ya da davranan birey grupla karşılaştığında, kendi düşünce ya da davranışını terk edip grup doğrultusunda davranış gösteriyorsa sosyal etki gerçekleşmiş demektir.

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Durumsal faktörler grubun büyüklüğü ve grupta söz birliğinin etkisidir. Ayrıca kültürler arası farklılıklar ve toplumsal cinsiyet farklılıkları da buna dâhil edilebilir. Kişisel faktörler içinde benlik farkındalığı, benlik sunumu ve kişisel kontrol ihtiyacı sayılabilir. Doğru cevap B'dir.

Hannah Arendt’in “Eichmann Kudüs’te” adlı kitabında betimlediği “kötülüğün sıradanlığı” olgusunun sosyal psikolojik deneye sokulmuş hâli olarak görülebilir. Yahudi soykırımının nedenlerini anlamaya çalışan bir filozof olarak Hannah Arendt, Nazi rejiminin nasıl olup da 6 milyon Avrupalı Yahudiyi öldürülmesini sağlayabildiğini sormuştur. Nazi Subayı Eichmann’ı Kudüsteki yargılaması sırasında izleyen Arendt soykırımda yer alan insanların ne bir cani ne de psikopat olduğunu ileri sürmüştür, tersine bu insanlar sosyal baskıya boyun eğen sıradan vatandaşlardı. Doğru cevap D'dir.

Milgram deneylerinde itaat koşullarını etkileyen dört faktör ele alınmıştır;

Kurbanla Öğretmen Denek Arasındaki Fiziksel Mesafe, Öğretmen Denekle Otorite Arasındaki Fiziksel Mesafe,  Otoritenin Meşruiyeti, Grup Baskısı. Doğru cevap E'dir.