SOSYAL PSİKOLOJİ I

Bilgi-işleme modelinde, bilgi aşağıdaki sırayla işlenir : • Dikkat ve kodlama: İşlenecek bilgi biriminin seçimi ve tanımlanması, • Zenginleştirme: Yeni bilginin daha önceden var olan bilgi ya da kavramlar aracılığıyla yorumlanması, • Örgütleme: Yorumlanan bilginin içsel tutarlılığı olan bir zihinsel temsilini oluşturma, • Depolama: Temsilin bellekte saklanması, Geri getirme: O konuyla ilgili bir yargıya ulaşmak ya da bir davranışa karar vermek gerektiğinde temsilin bellekten geri getirilmesi.

Naif Bilimci: Dünya hakkında hipotezler kurarak ve onları test ederek içinde bulunduğu sosyal çevreye aktif biçimde anlam vermeye çalışan kişiye ilişkin bir metafordur.

Bu dünyaya ilişkin bilgiyi duyularımızla alırız ve bu, olduğu haliyle bizim bilincimizi oluşturur. İşte algısal-bilişselcilik de bununla ilgilidir. Bu görüşün temeli şudur: Biraz önce değinildiği gibi “gerçeklik” direkt olarak duyularla algılanır ve bu girdi üzerinde daha sonra zihinde bilişsel hesaplama süreçleriyle çalışılır. Algısal-Bilişselcilik: Sosyal deneyim ve sosyal eylemin temeli olarak sosyal bilginin algılanma, kodlama, depolama ve geri getirme (hatırlama) biçimlerine vurgu yapan sosyal biliş çerçevesidir.

Günlük yaşamımızda genellikle girdiğimiz farklı sosyal ortamlarda ne yapacağımıza ilişkin zihnimizde belli senaryolar vardır. Sinemaya gitmek, futbol izlemek için stadyuma gitmek, camiye gitmek gibi pek çok durumda oraya uygun şemaları ya da senaryoları gerçekleştiririz. O hâlde olay şemaları günlük faaliyetlerde olayların sıralı organizasyonunu betimleyen bilişsel senaryolar olarak tanımlanabilir.

Kategorilerin/şemaların bu bağlamdaki bir başka özelliği bilgiyi işlerken kısayollara (kestirme yol) başvurmasıdır. Bu kestirme yollardan biri temsil kısayoludur. Belirli bir uyarıcının (kişi, olay, nesne vb.) ne dereceye kadar bir kategorinin örneği ya da temsilcisi olduğuna karar vermek için sınırlı bir bilgiye sahipseniz temsil kısayolu kullanılır. Örneğin “utangaç ve herkesle iyi geçinen ” Ali’nin bir işadamı mı yoksa bir muhasebeci mi olması akla daha yakındır? Elimizde Ali’nin mesleğine dair bir bilgi bulunmadığı hâlde, kişilik özelliklerinden hareket ederek, yani temsili kısayolu kullanarak onun mesleği hakkında çıkarımda bulunabiliriz. Ali’nin muhasebeci olması gerektiğini düşünürüz. Çünkü utangaç ve herkesle iyi geçinen birinin işadamı kategorisini temsil ettiği pek söylenemez.

Bir kişi ya da olayla ilgili deneyimin artması ona ilişkin şemanın gittikçe daha çok karmaşıklamasına ve zenginleşmesine yol açar. • Şemanın kullanımı arttıkça bileşenleri arasındaki bağlantılar da güçlenir. Herhangi bir parçanın tetiklenmesi tüm yapının harekete geçirilmesine neden olur. • Daha çok örnekle karşılaştıkça, şemalar sadece daha karmaşıklaşmakla kalmaz, daha soyut hâle de gelirler. • Şemalar geliştikçe, yani daha zengin ve karmaşık hâle geldikçe daha fazla boyut ve detay içerirler. Bu yüzden istisnalar ve çelişkiler de içeriğe eklemlenebilir. Bu ise şemaların daha esnek olması anlamına gelir. • Özet olarak şemalar deneyimle geliştikçe daha kesin ve sosyal gerçekliğin karmaşıklığını daha fazla yansıtır hâle gelirler.

Nedensel yüklemedeki en önemli ilke ya da boyut nedensellik odağıdır. Heider’a göre insanlar belirli bir eylemin nedenini ya içsel durumlara ya da dışsal faktörlere yüklerler. İçsel yükleme, açıklaması yapılan eylemde nedenin odağının kişiye yerleştirilmesi demektir. Bunlar eylemi yapan kişinin kişilik özellikleri, duygudurumu, tutumu, yetenekleri ya da çabası olabilir. Bu yüzden içsel yüklemeye kişi yüklemesi adı da verilir. Örneğin sabah işyerinize gittiniz ve meslektaşınıza “günaydın” dediniz ve o size karşılık vermedi. Eğer meslektaşınızın size “günaydın” dememesini onun kaba biri olmasına atfettiyseniz içsel yükleme yapmış olursunuz.

Aktör-gözlemci etkisi temel yükleme hatasının bir uzantısıdır. Bu etki aktörün kendi davranışlarını dışsal, başkalarının davranışlarını içsel faktörlere yüklemesidir. Çok sayıda çalışma bu etkinin varlığını kanıtlamıştır. Eğer aktör gözlemcinin rolünü, gözlemci de aktörün rolünü almaya teşvik edilirse aktör-gözlemci etkisi tersine döndürülebilir. Aktör daha çok kişisel özelliklere, gözlemci ise dışsal faktörlere yükleme yapar