SOSYAL PSİKOLOJİ I

Algılayıcıya ilişkin bu bilgi-işleme modeli bilgisayarın ortaya çıkmasıyla geliştirildi. İnsanın bilişsel süreçleri bilgisayarın bilgiyi alma, tanıma, depo etme ve programlama biçimleriyle karşılaştırıldı. Bilgi-işleme modelinde, bilgi aşağıdaki sırayla işlenir: 

• Dikkat ve kodlama: İşlenecek bilgi biriminin seçimi ve tanımlanması,

• Zenginleştirme: Yeni bilginin daha önceden var olan bilgi ya da kavramlar aracılığıyla yorumlanması,

• Örgütleme: Yorumlanan bilginin içsel tutarlılığı olan bir zihinsel temsilini oluşturma,

• Depolama: Temsilin bellekte saklanması,

• Geri getirme: O konuyla ilgili bir yargıya ulaşmak ya da bir davranışa karar vermek gerektiğinde temsilin bellekten geri getirilmesi.  Doğru cevap B'dir.

Böyle bir durumda kişi farkına varmadan zihin otomatik olarak harekete geçer. Ve bu örnek olayda olduğu gibi, belirli bir durumun gerçekte çok basit olan açıklamasının önünde bir engel oluşturur. Eğer bir bilişsel sürecin ya da bilişsel etkinin otomatik olduğu kabul edilecekse, bu süreç ya da etkinin birçok kriteri karşılaması gerekir. Söz konusu bilişsel süreç ya da bilişsel etki bilinçli bir niyet, dikkat ya da çaba gerektirmemelidir; niyetli, yani önceden tasarlanmış bir müdahaleye dirençli olmalıdır ve kişinin bu konuda farkındalığı olmamalıdır. Otomatik süreçler ve etkiler çok hızlı ve bilişsel işleme kapasitesi kullanılmaksızın gerçekleşir. Doğru cevap A'dır.

Günlük yaşamımızda genellikle girdiğimiz farklı sosyal ortamlarda ne yapacağımıza ilişkin zihnimizde belli senaryolar vardır. Olay şemaları günlük faaliyetlerde olayların sıralı organizasyonunu betimleyen bilişsel senaryolar olarak tanımlanabilir. Böylece olay şemaları geleceği öngörmek, hedefler koymak ve plan yapmak için bir zemin yaratırlar. Hedefe ulaşmak için uygun davranış sırasını belirleyerek, kişinin hedefe yönelik stratejiler belirlemesini mümkün kılarlar. Doğru cevap D'dir.

Günlük yaşamımızda genellikle girdiğimiz farklı sosyal ortamlarda ne yapacağımıza ilişkin zihnimizde belli senaryolar vardır. Senaryo; belirli sosyal durumlarla ilişkili olaylara ve eylemlere ait şemalardır. Doğru cevap B'dir.

Muhasebeci modeli: Şemada yavaş yavaş bir değişimi öngören modeldir. Kişi şemayla çelişen bilgiyle karşılaştığında şemada ince ayarda değişiklikler yapar.

Görüş değiştirme modeli: Bu modele göre kişi var olan şemasıyla küçük tutarsızlığı olan bilgileri tolere eder ama çok açık bir biçimde şemayı geçersizleştiren belirgin durumlarda şema ani ve büyük bir değişime uğrayabilir.

Alt Tipleştirme: Bu modele göre şemayla tutarlı olmayan örnekler şemada oluşturulan alt tiplere yerleştirilir. Böylece şemalar alt tipleştirmeyle istisnai durumlara uydurulmuş olur. Bu yüzden bu modeli aslında bir şema değişim modeli gibi görmek zordur. Gerçekte şema değişiminden çok şemayı değişiklerle de olsa muhafaza etmek söz konusudur. Dolayısıyla I. öncül muhasebeci modelinin, IV. öncül ise alt tipleştirme modelinin özelliğidir. Doğru cevap C'dir.

Heider’ın sağduyu psikolojisi insanları naif birer bilim insanı  olarak görmektedir. İnsanlar sezgisel ya da sağduyusal olarak çevrelerindeki olayların nedenleri hakkında çıkarsama yaparlar. Nedensel yüklemedeki en önemli ilke ya da boyut nedensellik odağıdır. Heider’a göre insanlar belirli bir eylemin nedenini ya içsel durumlara ya da dışsal faktörlere yüklerler. İçsel yükleme, açıklaması yapılan eylemde nedenin odağının kişiye yerleştirilmesi demektir. Bunlar eylemi yapan kişinin kişilik özellikleri, duygu durumu, tutumu, yetenekleri ya da çabası olabilir. Bu yüzden içsel yüklemeye kişi yüklemesi adı da verilir. Dışsal yükleme ise açıklaması yapılan eylemde nedensel odağın kişinin dışındaki faktörlere yerleştirilmesi demektir. Bunlar başkalarının eylemleri, o spesifik duruma ait faktörler ya da şans olabilir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal Biliş: Sosyal dünya hakkındaki bilgiyi yorumlama, analiz etme, hatırlama ve kullanma biçimidir.

Sosyal biliş terimindeki “sosyal”, sosyal bilişin niteliğini ya da kapsamını anlamaya olanak verdiği kadar sosyal bilişi bilişsel psikolojiden ayırmaya da yarayacaktır. Aşağıdaki noktalar sosyal biliş terimindeki sosyal nitelemesinin anlamı için kritiktir:

Sosyal biliş modellerine dayanak oluşturan temel metafor insanı bir bilgi işlemcisi olarak görmektir. Algılayıcıya ilişkin bu bilgi-işleme modeli bilgisayarın ortaya çıkmasıyla geliştirildi. İnsanın bilişsel süreçleri bilgisayarın bilgiyi alma, tanıma, depo etme ve programlama biçimleriyle karşılaştırıldı. Bilgi-işleme modelinde, bilgi aşağıdaki sırayla işlenir:

Dikkat ve kodlama: İşlenecek bilgi biriminin seçimi ve tanımlanması,

Zenginleştirme: Yeni bilginin daha önceden var olan bilgi ya da kavramlar aracılığıyla yorumlanması,

Örgütleme: Yorumlanan bilginin içsel tutarlılığı olan bir zihinsel temsilini oluşturma,

Depolama: Temsilin bellekte saklanması,

Geri getirme: O konuyla ilgili bir yargıya ulaşmak ya da bir davranışa karar vermek gerektiğinde temsilin bellekten geri getirilmesi.

Bilişsel Cimri: Bilişsel kaynakları her zaman kesin olamayan ama etkili olan bilişsel kısa yollar kullanarak muhafaza eden kişiye ilişkin metafordur.

Algısal-Bilişselcilik: Sosyal deneyim ve sosyal eylemin temeli olarak sosyal bilginin algılanma, kodlama, depolama ve geri getirme (hatırlama) biçimlerine vurgu yapan sosyal biliş çerçevesidir.

Güdülenmiş Taktisyen: Kişisel hedeflere ve durumun gerekliliklerine göre esnek ve stratejik bir biçimde uygulanabilecek çeşitli bilgi-işleme stratejilerine sahip olan kişiye ilişkin metafordur.

Otomatiklik: Bilgiye erişimin ya da bilgiyi kategorileştirmenin bilinçli farkındalık ve kontrol dışında gerçekleşmesidir.

Yükleme: İnsanların davranışların ya da olayların nedenleri hakkında çıkarsamalar yapma sürecidir.

Uyuşan çıkarsamalar teorisinde insanların genelde davranışı, davranışın altında yatan kişilik özelliğiyle uyuşan çıkarsama yaparak açıklamaya çalıştıklarından söz edilmişti. Böyle bir çıkarsama yapılamadığında davranışın dışsal faktörlere yüklendiği söylenmişti. Oysa temel yükleme hatası denilen olgu, insanların ortada açıkça dış/çevresel nedenler olduğunda bile davranışları kişisel özelliklere yükleme eğilimine işaret eder. Diğer bir deyişle insanların davranışların dışsal/durumsal nedenlerini göz ardı ettikleri, içsel/kişisel nedenlerini ise abarttıkları söylenebilir. Bu yüzden temel yükleme hatasına uyuşma yanlılığı adı da verilmektedir.

Aktör-Gözlemci Etkisi: İnsanların kendi davranışlarını dışsal nedenlere, fakat başkalarının davranışlarını içsel nedenlere yükleme eğilimidir.

Teoriye dayalı ya da şematik bilgi işlemenin doğasına ilişkin bir özellik, bunun sıklıkla yanlı yargılara yol açıyor olmasıdır. Varolan bilişsel yapılar (şemalar ya da kategoriler) gelen sosyal bilgideki eksik veriyi tamamlayabilir. Kategorilerin/şemaların bu bağlamdaki bir başka özelliği bilgiyi işlerken kısayollara (kestirme yol) başvurmasıdır.  Yeni durumları ve yeni karşılaşmaları anlamlandırmada sosyal dünya hakkındaki önceki beklentilerimize, önyargılarımıza ve bilgimize dayanmaktayız. Doğru cevap E'dir.

Belki de duygudan yoksun rasyonel bir bilgi işlemcisi olmadığımızın en iyi kanıtı başarı ve başarısızlık yaşadığımız durumlarda yaptığımız yüklemelerde bulunabilir. Başarılı olduğumuzda benliğimizi yücelten, başarısız olduğumuzda ise benliğimizi koruyan yüklemeler yaptığımızı iddia etmek için aslında bilimsel kanıtlara bile ihtiyacımız yoktur. Kendini kayıran yanlılık, yani başarıdan pay almak için içsel yüklemeler, başarısızlığımızda ise dışsal faktörleri suçlama eğilimimiz çok yaygındır. Doğru cevap D'dir.

Sosyal Biliş: Sosyal dünya hakkındaki bilgiyi
yorumlama, analiz etme, hatırlama ve
kullanma biçimidir. Doğru cevap B'dir.

Aşağıdaki noktalar sosyal biliş terimindeki sosyal
nitelemesinin anlamı için kritiktir:
• İnsanlar çevrelerini niyetli bir şekilde etkiler.
• Algının nesnesi olarak insanlar bu algıya
karşılık verir (sosyal biliş karşılıklı algıdır)
ve ortak algı üzerinde uzlaşılır.
• Sosyal biliş benliği nesne kadar özne olarak
da işin içine sokar.
• İnsanlar hakkındaki bilişlerin kesinliği ve
gerçekliğini değerlendirmek sosyal olmayan
nesnelere göre daha zordur ve hatta
imkansızdır.
• Sosyal biliş sosyal açıklamayı içerir.
• Sosyal biliş insanlar tarafından paylaşılır. Doğru cevap C'dir.