SOSYAL PSİKOLOJİ I - Deneme Sınavı - 11

Yardım etme davranışı, yapılacak yardımın özelliğine göre hiç düşünmeden ya da enine boyuna düşünülerek belli aşamalardan geçilerek yapılır. Örneğin koltuğun tepesinde düşmek üzere olan bir çocuğu yakalamak için yerinden fırlayan bir kişinin -doğal olarak- düşünmeye zamanı olmayacaktır. Buna karşılık apartmanın yağmur suyu oluğuna düşmüş kediye yardım söz konusu olduğunda; yapılabilecekleri düşünme, farklı olasılıkları hesaba katmak gerekebilir. Yardım etme kararının verilmesi süreci, aşağıda kısaca açıklanan dört basamakta tamamlanır. Birinci basamak: Özgeci davranışta bulunmak için; öncelikle yardım etmeyi gerektiren bir sorunun algılanması gerekir. Bu algılamanın sonunda, yardımın gerekli olup olmadığı kararı verilir. Yardım gerekir kararından sonraki adım, “kişisel sorumluluk almadır”. Bankada sıranızın gelmesini beklerken, yanınızda oturan bayanın çantasını oturağa koyup bir süre gözden kaybolduğunu düşünün. Bu sırada bir başkası gelsin ve çantayı kenara koyup otursun. Siz o yeni gelene, oranın sahibi olduğunu muhtemelen söylemezdiniz. Ama o bayan sizden yerini tutmanızı isteseydi, büyük olasılıkla o kişiye müdahale ederdiniz.  Yapılacak yardımın getiri ve götürüsünün ne olacağını düşünmektir. “Atılan taş ürkütülen kurbağaya değer mi?” Değer olduğuna karar verildiğinde yardım edilecek, değmez diye düşünüldüğünde ise vazgeçecektir. Yardım etme kararı sürecinin son basamağı, “yardımın biçimine karar verme ve harekete geçmedir”. Karşı karşıya olunan duruma nasıl müdahale etmek gerekir. Ne yapılırsa sonuç daha sağlıklı-olumlu olabilir? Bazen yardımın biçimini belirleme konusunda fazla zaman yoktur. Bu aciliyet sıkça, iyilik yapmak isterken son derece olumsuz durumların yaşanmasına
neden olabilmektedir.. Doğru cevap B'dir.

İnsanları hiçbir karşılık beklemeden yardım etmeye sevk eden duyguların neler olduğu da araştırma konusu yapılmıştır. Birilerini zor ve çaresizlik içinde görmek, insanda güçlü duygular uyandırır. Bunlardan birisi kendini kötü hissetmedir. Kötü hissetme, başkalarının yaşadığı olumsuzluklara verilen duygusal bir tepkidir. Bir kişinin tanık olduğu bir durum karşısında hissettiği sarsılma, kaygı ve çaresizlik gibi duygusal tepkiler kötü hissetmedir. Buna karşılık empati, bireyin kendisini bir başkasının yerine koyarak onu duygularını anlama ve bunu karşıdakine hissettirmedir. Empati, kurban durumundaki kişinin duygu ve düşünceleri üzerinde odaklanıldığında gerçekleşir. Kötü hissetmede korkma, kaygılanma, isteksizlik gibi duygular yaşanır. Yine kötü hissetme insanı, kendi rahatsızlığını azaltmaya güdüler. Bunu da zor durumdaki insana yardım ederek yaparız. Ancak kötü hissetme ile yardım etme davranışı arasında zorunlu bir ilişki yoktur. Bazı insanlar çevresindeki olumsuzlukları görmezden gelerek, oradan uzaklaşarak da kendisini iyi hissetmesini sağlayabilir. Empatide ise karşıdakini anlamaya çalışmak esastır; duygudaşlık ve şefkate yol açar ve bizi yardım etmeye güdüler. Amacı da başkalarının kendisini iyi hissetmesine yardımcı olmaktır. Dolayısıyla empati özgeci bir davranıştır. Biz kendimize benzer insanlara empati duymaya daha eğilimliyiz. Denetlenemeyen durumlar nedeniyle ya da elinde olmayan nedenlerden ötürü sıkıntı yaşan insanlara daha çok empati duyarız. Empati, bir durumu yaratan nesnel koşullar üzerine odaklanılarak da artırılabilir. Yani kendimizi zor duruma bulunan birisinin yerine koymak, duruma onun gözüyle bakmak empatiyi dolayısıyla yardım etmeyi artırmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Araştırmalar, başkalarının olması durumunda yardım etme davranışının azaldığını ortaya koymuştur. Bu durum için getirilen açıklamalardan birisi, yardım gerektiren ortamda başkalarının da olmasının “sorumluluk dağılması” na neden olduğudur. Zor durumdaki bireye çevrede yardım edebilecek başka kimse yoksa; yardım etme sorumluluğu bütünüyle ona ait olacak, dahası yardım yapmazsa suçlanacaktır. Ama birçok insan olaya tanık olmuşsa, o zaman sorumluluk paylaşılacak demektir. İnsanlar yardım gerektiren durumu insanların uzaktan görüyor ya da duyuyor olmaları halinde her biri bir diğerinin yardım için gerekeni (örneğin polise haber vermeyi) yapmış olabileceğini varsayabilir. Araştırmalar bir grupta lider konumunda olanın, kurbana yardım etmeye daha eğilimli olduğunu göstermiştir. Başkalarının varlığı söz konusu olduğunda durumun yardım gerektirecek kadar acil olup olmadığı yorumu da farklılaşabilmektedir. Çevredeki insanların bir duruma tepkisiz kalması ya da görmezden gelmesi, ortada yardım gerektirecek bir durumun olmadığı şeklinde algılanabilir. Tanıkların etkisiyle ilgili üçüncü bir yorum, “değerlendiriliyor olma kaygısı”olabilmektedir. Birileri bizi seyrediyorsa, yanlış yapma ya da başaramama korkusu biz harekete geçmeden alıkoyabilir. Doğru cevap A'dır.

Araştırmalar, başkalarının olması durumunda yardım etme davranışının azaldığını ortaya koymuştur. Bu durum için getirilen açıklamalardan birisi, yardım gerektiren ortamda başkalarının da olmasının “sorumluluk dağılması” na neden olduğudur. Zor durumdaki bireye çevrede yardım edebilecek başka kimse yoksa; yardım etme sorumluluğu bütünüyle ona ait olacak, dahası yardım yapmazsa suçlanacaktır. Ama birçok insan olaya tanık olmuşsa, o zaman sorumluluk paylaşılacak demektir. İnsanlar yardım gerektiren durumu insanların uzaktan görüyor ya da duyuyor olmaları halinde her biri bir diğerinin yardım için gerekeni (örneğin polise haber vermeyi) yapmış olabileceğini varsayabilir. Yardım yapılması gereken durumla ilgili çevresel koşullar, yardım davranışını etkileyebilmektedir. Sözgelimi arabası arıza yapmış bir kişiye yardım etme olasılığı hava güneşli ya da yağmurlu olduğunda mı daha yüksektir? Karanlık ve ıssız bir sokakta mı yoksa hareketli, aydınlık bir bulvarda mı? Şehirlerarası bir yolda mı yoksa şehir içinde mi? Yukarıdaki soruları sanırım çoğunuz doğru yanıtladınız. Yardım etme davranışı havanın çok sıcak ya da çok soğuk olmadığı günlerde daha yüksek bulunmuştur. İlginçtir; lokantada yemek yiyenler, havaların güzel olduğu günlerde daha çok bahşiş bırakmaktadırlar. Araştırmalarda, zorda kalmış yabancılara yardım söz konusu olduğunda, küçük yerleşim birimlerinde yardım etmenin daha yüksek olduğu bulunmuştur. Yabancıya yardım etme davranışı ile kent büyüklüğü arasındaki ilişki birçok araştırmada benzer sonuçlar vermiştir. Yani kent büyüdükçe yardım etme davranışı azalmaktadır. Zaman baskısının yardım etme davranışı üzerindeki etkisi son derece güçlüdür. İnsanlar geç kalmamak, bir toplantıya, bir randevuya yetişmek gibi zaman baskısı altında olduklarında yardım etme davranışı azalmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Özgeci davranış: Herhangi bir ödül beklentisi olmadan, birisine isteyerek yardım etmedir.

Özgeci davranışta,
birey elinden geleni isteyerek yapar. İnsanlara iyilik
yapmış olmanın verdiği doyumdan başka bir
ödül ya da karşılığı yoktur. Buna göre bir davranışın
özgeci olup olmadığının ölçüsü, yardım edenin
niyetidir. Yardımda bulunanın kafasında, şimdi ya
da gelecekte sağlayabileceğini düşündüğü bir yarar
varsa; yapılan iyilik özgeci olamaz. Örnek vermek
gerekirse; özgeci davranış boğulmakta olan ya da
yanan bir evde mahsur kalanları kurtarmak için
yaşamını tehlikeye atma düzeyinde olabilir. Kucağında
bebekle zorlanan bir bayanın elindeki poşetleri
arabasına kadar götürme, yaşlı birisinin koluna
girip caddenin karşısına geçirme ya da birisine yol
tarif etme gibi sıradan olabilir.

Gruplar halinde yaşayan diğer türlerde özgeci davranışlar göstermektedir. Kuşlar, köpekler, yunuslar ve şempanzelerden; karınca, bal ve eşek arılarına kadar birçok canlı özgeci davranışlarda bulunmaktadırlar.

Kırmızı ışıkta durmak toplumsal bir kural olmakla birlikte kendi sağlığını korumak için de aynı zamanda bu kurula uyulmaktadır. Bu sebepten dolayı saf kendi dışında biri veya birileri için yapılmış bir eylem olmamaktadır.

Kurbanın etrafında toplanan kişi sayısının fazla olup olmadığına

Karşılıklılık: Bu kural, yardım aldığımız insanlara bizim de yardım etmemizi söyler. Aslında gerçek yaşamda böyle de olmaktadır. İnsanların “borçlu kalmamak” için yardım gördüğü insanlara yardım etmek için fırsat kolladıkları araştırmalarla da kanıtlanmıştır.

Doğru seçenek A şıkkında verilmiştir.

Toplumsal norm bir gruba mensup üyelerin nasıl düşünmesi ve davranması gerektiğine ilişkin kural ve beklentilerdir.

Doğru seçenek B şıkkında verilmiştir.

Bir kimseye yardım yapılıp yapılmaması, yardımın niçin istendiğine de bağlıdır. Örneğin büyük kentlerde sıkça karşılaşılan dilenciler genellikle “bir ekmek parası ya da açım”, “hastanede yatan bir yakının tedavisi”, “ilaç parası”, “memleketine dönmek için yol parası” gibi nedenlerle para istemektedirler. Bu gerekçelerle para isteyene yardımda bulunma olasılığı, herhalde “elbisem eskidi”, “sağlık kontrolünden geçeceğim”, “evimde buzdolabım yok”, “yıllardır hiç tatil yapamadım” diyenden kat kat yüksek olacaktır.

Doğru seçenek E şıkkında verilmiştir.

Doğru cevap D şıkkında verilmiştir.

Sosyal algı ünitesinde açıklanan ve insanların hem kendilerinin, hem de başkalarının davranışlarını açıklayan yükleme kuramı da özgeci davranışı açıklamada kullanılabilir. Bu kurama göre insanın başına gelenler onun denetimi dışındaysa, ona yardım etme olasılığı artmaktadır. Birey kendi ihmali, tembelliği vb. nedenlerle mağdur duruma düşmüşse, ona kızgınlık duyulmakta, yardımda isteksiz davranılmaktadır.

Doğru seçenek B şıkkında verilmiştir.

Özgeci davranış karar basamakları dörde ayrılır bunlar: Sorunun algılanması, kişisel sorumluluk alma, getiri ve götürüsün ne olacağını düşünmek ve yardımın karar verme ve harekete geçmedir. Yardım çağırma bu aşamalar arasında bulunmamaktadır.

Doğru cevap E şıkkında verilmiştir. Duygu durumu insanlardaki özgeci
davranış farklılıkları arasında yer alır.