SOSYAL PSİKOLOJİ I - Deneme Sınavı - 5

Denklik hipotezi: Tutumların ölçülmesi ve tutuma ilişkin davranış gözleminin genellik/spesifiklik
düzeylerinin karşılıklılığını ifade eder.

Tutum, bir nesnenin olumlu ya da olumsuz olarak değerlendirilmesidir. Buradaki “nesne”, daha önce belirtildiği gibi somut ya da soyut, canlı ya da cansız tüm varlıkları kapsamaktadır. Tutumun bir değerlendirme olması daima ve mutlaka bir yargı içermesi anlamına gelir. Diğer bir deyişle, tutumların dili “sevme/sevmeme”, “yaklaşma/kaçınma” ve “iyi/kötü” dilidir. Tutum sahibi olmak tanımı gereği taraflı olmaktır

1990’lara kadar sosyal psikolojide tutumları üç bileşenli bir zihinsel yapı olarak tarif etme eğilimi çok yaygındı. Bugün tutumun ABC modeli (biliş, duygu ve davranışın İngilizcedeki baş harfleri dolayısıyla verilen bir addır. Türkçede belki kısaltma olarak BDD denebilir) denilen bu üç bileşenli tanımlamayı hâlâ kullananlar vardır. Orijinal olarak Yale Üniversitesi’nde 1950 ve 1960’lar boyunca gerçekleştirilen Yale İletişim ve Tutum Değişimi Programından kaynaklanan bu yaklaşıma göre tutumlar bilişsel, duygusal ve davranışsal bileşenlerden oluşur. Tutumların bilişsel bileşeni belirli bir nesne ile ilişkilendirilen inanç ya da düşünceyi ifade eder.

Tutumun duygusal bileşeni bir tutum nesnesiyle ilişki olan duygu veya hislerdir. Duygusal boyut açıkça tutum nesnesini sevmek-sevmemek, hoşlanmak-hoşlanmamak biçiminde ifade edilebilir. Kişinin bir tutum nesnesine yönelik duygusal tepkileri sadece sözel olarak değil, sözel olmayan ipuçlarından (örneğin jest ve mimiklerinden) anlaşılabilir.

Bir tutumu bir değerlendirme çizgisi üzerinde değerlendirmek istediğimizde bu çizginin kapsadığı alanı bilmek isteyebilirsiniz. Örneğin “dondurmayı ne kadar seversiniz” ya da “caz müziğini ne kadar seversiniz” sorularının cevabı büyük olasılıkla nötrden olumluya kadar uzanan bir aralıkta yer alacaktır. Bu tür tutumlar tek kutuplu tutumlar olarak adlandırılır. Yani cevaplarınız bunlardan ya hiç zevk almamak ya da çok zevk almak arasında değişecektir.

Çelişkili Tutum; Bir kişinin bir tutum nesnesini hem sevmesi hem de sevmemesidir.

İki boyutlu tutum; Bir tutum nesnesinin iki ayrı boyut üzerinde olumlu veya olumsuz olarak değerlendirilmesidir.

İyiyi ve kötüyü saptamak ya da çevreyi dostça ve düşmanca olarak kategorilendirmek tutumların en açık ve en temel işlevi gibi görünmektedir. Bu yüzden bu işlev, tutum işlevlerine ait tüm sınıflandırmaların bir parçasını oluşturur. En erken sınıflandırmalardan birini yapan Katz buna bilgi işlevi adını vermiştir. Bilgi işlevi tutumların enerjiden tasarruf etmek için kullanılmasını ifade eder.

Tutumun işlevlerinde Katz’ın sınıflandırmasına özgü olan ve buradaki sınıflandırmada yüksek psikolojik ihtiyaçlardan biri olarak görülebilecek bir işlev de egoyu koruma işlevidir. Bazı tutumlar kişinin egosunu, yani benlik saygısını koruma işlevine sahip olabilir. Psikanalitik teoriye referansla anlaşılabilecek egoyu koruma, kişinin bilinçdışı çatışmalarından kaynaklanan kaygılarını gidermek için ego savunma mekanizmaları kullanmasını ifade eder. Kişi bu çatışmalarla yüzleşemediği için savunma mekanizmaları yoluyla bu çatışmaların yarattığı kaygıyı azaltmaya çalışır.

Özel benlik-farkındalığı; Kişinin davranışını gerçekleştirirken kişisel standartlarını dikkate almasını ifade eder.

1935’te sosyal psikolojinin önemli isimlerinden Gordon Allport tutumun sosyal psikolojinin en ayrıcalıklı ve en vazgeçilmez kavramı olduğunu ilan etmiştir. Doğru yanıt A'dır.

1920’ler ve 1930’lar: Bu dönemde tutum çalışmaları oldukça statik konulardaki tutumları ölçmeye ve bu tutumların davranışla nasıl ilişkili olduğuna odaklanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Tutum ve ikna terimlerini zenginleştirip incelikli bir hâle getiren toplumsal ve tarihsel koşullardan biri, demokratik rızanın politik sistemin temel bir parçası hâline gelmesidir. Diğer bir deyişle, politik sistemin asal bir bileşeni olarak demokratik rızanın üretilebilmesi için tutum ve ikna terimlerine ihtiyaç vardır. McGuire (akt. Potter, 1996) tarihte demokratik rızanın üretildiği böyle dört dönem ve yer olduğunu belirtir: İÖ 4. yüzyıl Atina, İÖ 1. yüzyıl Roma, İtalyan Rönesansı ve 20. yüzyılda dünyanın pek çok yeri. Bu dönem ve yerlerde demokratik rıza ve halkın politik desteği oylarla ifade edilmiştir ve edilmektedir. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Tutumlarının öneminin çeşitli sosyal psikolojik analiz düzeylerinde ortaya çıktığı söylenebilir. Bunlar:

• Toplumsal düzeyde; kişilerin kendi gruplarına ve diğer gruplara yönelik tutumları gruplar arası işbirliğinin ve çatışmanın temelinde yer alır. Kişilerin kendisinin dahil olmadığı gruba (dış grup) karşı olumsuz tutumları ya da önyargısı ayrımcılığa yol açabilir (Bohner ve Wanke, 2002). Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Tutumun başlıca yapısal özellikleri arasında tutumun olumlu veya olumsuz olması, tutumun tek kutuplu ya da çift kutuplu olması, tutumun çok boyutluluğu ve tutumun güçlü ya da güçsüz olması sayılabilir. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir.

Aslında herkes bir tutum nesnesine yönelik çelişkili tutum geliştirme deneyimin sahiptir. Örneğin pek çok insanda sağlıkla ilişkili davranışlara (sigara içmek, alkol tüketmek vb.) yönelik böyle bir tutum pozisyonu görülebilir. Örneğin yürüyüş yapmak kişi için iyidir (sağlıklıdır) ama diğer yandan kişiye sıkıcı gelebilir. Ya da sigara sağlığa zarar verir ama kişi içmekten hoşlanır. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Kişi için tutum konusu (nesnesi) ne kadar önemliyse, kişi bir nesne/konu hakkında ne kadar net ya da kesin duygu ve düşüncelere sahipse, kişi tutum nesnesi/konusu ile direkt (dolaysız) bir deneyim yaşamış ise, tutum nesnesi/konusu kişiyle ne kadar ilgiliyse ve tutum içeriği bellekten ne kadar hızlı çağrılabiliyorsa, yani zihinde tutuma ne kadar çabuk erişilebiliyorsa kişinin o konu/nesne hakkında güçlü bir tutumu olduğu söylenebilir. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.

Bilgi işlevi; tutumların enerjiden tasarruf etmek için kullanılmasını ifade eder. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Tutumun işlevlerinde Katz’ın sınıflandırmasına özgü olan ve buradaki sınıflandırmada yüksek psikolojik ihtiyaçlardan biri olarak görülebilecek bir işlev de egoyu koruma işlevidir. Bazı tutumlar kişinin egosunu, yani benlik saygısını koruma işlevine sahip olabilir. Psikanalitik teoriye referansla anlaşılabilecek egoyu koruma, kişinin bilinçdışı çatışmalarından kaynaklanan kaygılarını gidermek için ego savunma mekanizmaları kullanmasını ifade eder. Kişi bu çatışmalarla yüzleşemediği için savunma mekanizmaları yoluyla bu çatışmaların yarattığı kaygıyı azaltmaya çalışır. İşte bu bağlamda kişinin edindiği bazı tutumlar birer savunma mekanizması olarak işlev görerek, kaygısını azaltmaya hizmet eder. Örneğin basketbolda başarısız biriyseniz bunu kabul etmek yerine egonuzu korumak için basketboldan nefret ettiğinizi ve o yüzden oynamadığınızı söylersiniz.

Kamusal benlik-farkındalığı; kişinin davranışını gerçekleştirirken normları (başkalarının değerlendirmelerini) dikkate almasını ifade eder. Bu nedenle doğru cevap E seçeneğidir.