SOSYAL PSİKOLOJİ I - Deneme Sınavı - 12

Sosyal Kategorileştirme: Ortak özelliklerine
dayanarak insanları gruplar halinde
sınıflandırmaktır. Doğru cevap C'dir.

Şema edinimi ve gelişimi bir süreç
meselesidir. Bu süreç şöyle özetlenebilir:
• Bir kişi ya da olayla ilgili deneyimin artması
ona ilişkin şemanın gittikçe daha çok karmaşıklamasına
ve zenginleşmesine yol açar.
• Şemanın kullanımı arttıkça bileşenleri arasındaki
bağlantılar da güçlenir. Herhangi
bir parçanın tetiklenmesi tüm yapının harekete
geçirilmesine neden olur.
• Daha çok örnekle karşılaştıkça, şemalar sadece
daha karmaşıklaşmakla kalmaz, daha
soyut hâle de gelirler.
• Şemalar geliştikçe, yani daha zengin ve
karmaşık hâle geldikçe daha fazla boyut ve
detay içerirler. Bu yüzden istisnalar ve çelişkiler
de içeriğe eklemlenebilir. Bu ise şemaların
daha esnek olması anlamına gelir.
• Özet olarak şemalar deneyimle geliştikçe
daha kesin ve sosyal gerçekliğin karmaşıklığını
daha fazla yansıtır hâle gelirler. Cevap B'dir.

Yükleme: İnsanların davranışların ya da
olayların nedenleri hakkında çıkarsamalar
yapma sürecidir. Doğru cevap A'dır.

Heider’ın
teorisinde üç ilke önemlidir:
• Nedensel birim algısının iki önemli belirleyicisi
benzerlik ve yakınlıktır. Sezgilere dayalı nedensel
sistemimizde iki olay yakınsa nedensel olarak
ilişkili görülme olasılıkları daha yüksektir.
Bunun gibi, iki olay birbirine benzerse benzer
olmadığı durumlara göre bir nedensel birim
olarak algılanmaları daha olasıdır.
• İnsanlar davranışlara nedensel yükleme yaparken
çoklu neden değil, genellikle tek bir
neden yükleme eğilimindedirler.
• Nedensel yüklemedeki en önemli ilke ya da
boyut nedensellik odağıdır. Heider’a göre
insanlar belirli bir eylemin nedenini ya içsel
durumlara ya da dışsal faktörlere yüklerler.
İçsel yükleme, açıklaması yapılan eylemde
nedenin odağının kişiye yerleştirilmesi demektir. Bunlar eylemi yapan kişinin kişilik
özellikleri, duygudurumu, tutumu, yetenekleri
ya da çabası olabilir. Bu yüzden içsel
yüklemeye kişi yüklemesi adı da verilir. Dışsal
yükleme ise açıklaması yapılan eylemde
nedensel odağın kişinin dışındaki faktörlere
yerleştirilmesi demektir. Bunlar başkalarının
eylemleri, o spesifik duruma ait faktörler ya
da şans olabilir. Örneğin sabah işyerinize gittiniz
ve meslektaşınıza “günaydın” dediniz
ve o size karşılık vermedi. Eğer meslektaşınızın
size “günaydın” dememesini onun kaba
biri olmasına atfettiyseniz içsel yükleme ya
da eğer bu davranışı bir problemden dolayı
dalgın olmuş olabileceğine atfettiyseniz dışsal
yükleme yapmış olursunuz. Buna durum
yüklemesi adı da verilir. Her iki durumda
da sizin yaptığınız nedensel yükleme doğru
olmayabilir. Ama Heider ve diğer yükleme
teorisyenleri için bu önemli değildir. Çünkü
yükleme teorilerinin asıl meselesi olayların
doğru/gerçek nedenini belirlemek değil, insanların
olayların nedenlerini nasıl algıladığını
açıklamaktır. Son olarak, bu iki geniş
neden sınıfının (kişisel yükleme ve durumsal
yükleme) birlikte kullanımı pek görülmez.
Kişi bir eyleme kişi yüklemesi yapıyorsa,
diğer yüklemeyi (durum yüklemesi) yapma
olasılığı azalır. Bunun tam tersi de geçerlidir. Doğru cevap C'dir.

Temel Yükleme Hatası: Başkalarının davranışlarını
açıklamada dışsal yüklemeler
yerine içsel yüklemeler yapma eğilimidir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal bilişi bütünlüklü bir yaklaşım olarak tanımlamaya olanak veren çeşitli ilkeler mevcuttur. Bu ilkelerden en temel olanları deneysellik, metaforik modeller, algısal-bilişselcilik, zihinsel temsiller ve bilinçdışı işlemlerdir. Doğru cevap C’dir.

Güdülenmiş Taktisyen, kişisel hedeflere ve durumun gerekliliklerine göre esnek ve stratejik bir biçimde uygulanabilecek çeşitli bilgi-işleme stratejilerine sahip olan kişiye ilişkin metafordur. Bu görüş, her birimizin sahip olduğu ciddi düzeydeki bilişsel kaynakların bilgi işlemeyi gerektiren herhangi bir durumda kullanıldığını ifade eder. Doğru cevap A’dır.

Şemalar sadece sosyal dünyaya ilişkin bilgiyi temsil etmekle kalmaz, bu dünyaya ilişkin genel beklentileri de temsil eder. Şemalar, deneyim ve sosyalleşme yoluyla öğrenilen genel beklenti formunu alır. Böylece bize sosyal dünyayı tahmin etme ve kontrol etme hissini verir. Çevremizdeki insanlar ve olaylar hakkında önsel bir bilgi ve beklentimiz olmadan günlük yaşamda fonksiyonel olmamız çok zor olurdu. Doğru cevap E’dir.

Fiziksel ya da doğal nesne kategorilerinde olduğu gibi sosyal şemaların da teorik olarak, hiyerarşik bir biçimde yapılanmış olduğu ileri sürülmüştür. Daha soyut ve genel bilgi kategorileri piramidin tepesinde ve daha spesifik kategoriler piramidin en altında yer alır. Bu, kişinin somut bir durumdan daha genel bir çıkarım yapmasına olanak verir. Doğru cevap D’dir.

Yükleme, insanların davranışların ya da olayların nedenleri hakkında çıkarsamalar yapma sürecidir. Çoğu insan için çoğu zaman olan her şeyin bir nedeni vardır. Yaşamın düzenli ve tahmin edilebilir olması için insanlar olayların nedenlerini açıklamak isterler, bu yüzden olaylara nedensel yüklemeler (atıf) yaparlar. Doğru cevap B’dir.

Heider’ın teorisine “sağduyu psikolojisi” ya da “naif eylem psikolojisi” adı verilmektedir. Heider’ın sağduyu psikolojisi insanları naif birer bilim insanı olarak görmektedir. İnsanlar sezgisel ya da sağduyusal olarak çevrelerindeki olayların nedenleri hakkında çıkarsama yaparlar. Nesne ve olayların neden-sonuç ilişkisine yerleştirilmesi insanın bilişsel yapısında nedensel bir sistem oluşturur. Doğru cevap C’dir.

Nedensel yükleme sürecinde kullanılan bilişsel mekanizmaların “kusurlu” olduğunu söylemek gerekir. Bu konuda yapılan çalışmalar “yükleme yanlılıkları” olarak bilinmektedir. Bunlarda üç temel yükleme yanlılığı şunlardır: temel yükleme hatası, aktör- gözlemci etkisi ve kendini kayıran yanlılık. Doğru cevap E’dir.

Temel yükleme hatası denilen olgu, insanların ortada açıkça dış/çevresel nedenler olduğunda bile davranışları kişisel özelliklere yükleme eğilimine işaret eder. Diğer bir deyişle insanların davranışların dışsal/durumsal nedenlerini göz ardı ettikleri, içsel/kişisel nedenlerini ise abarttıkları söylenebilir. Bu yüzden temel yükleme hatasına uyuşma yanlılığı adı da verilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Kendini Kayıran Yanlılık, davranışın olumlu sonuçları için içsel, davranışın olumsuz sonuçları için dışsal yükleme yapma eğilimidir. Kendini kayıran yanlılık, yani başarıdan pay almak için içsel yüklemeler, başarısızlığımızda ise dışsal faktörleri suçlama eğilimimiz çok yaygındır. Doğru cevap D’dir.

Sosyal Biliş: Sosyal dünya hakkındaki bilgiyi yorumlama, analiz etme, hatırlama ve kullanma biçimidir

Sosyal biliş terimindeki “sosyal” teriminin tanımı, sosyal bilişin niteliğini ya da kapsamını anlamaya olanak verdiği kadar sosyal bilişi bilişsel psikolojiden ayırmaya da yarayacaktır. Aşağıdaki noktalar sosyal biliş terimindeki sosyal nitelemesinin anlamı için kritiktir: • İnsanlar çevrelerini niyetli bir şekilde etkiler. • Algının nesnesi olarak insanlar bu algıya karşılık verir (sosyal biliş karşılıklı algıdır) ve ortak algı üzerinde uzlaşılır. • Sosyal biliş benliği nesne kadar özne olarak da işin içine sokar. • İnsanlar hakkındaki bilişlerin kesinliği ve gerçekliğini değerlendirmek sosyal olmayan nesnelere göre daha zordur ve hatta imkansızdır. • Sosyal biliş sosyal açıklamayı içerir. • Sosyal biliş insanlar tarafından paylaşılır.

Bilgi-işleme modelinde, bilgi aşağıdaki sırayla işlenir : • Dikkat ve kodlama: İşlenecek bilgi biriminin seçimi ve tanımlanması, • Zenginleştirme: Yeni bilginin daha önceden var olan bilgi ya da kavramlar aracılığıyla yorumlanması, • Örgütleme: Yorumlanan bilginin içsel tutarlılığı olan bir zihinsel temsilini oluşturma, • Depolama: Temsilin bellekte saklanması, Geri getirme: O konuyla ilgili bir yargıya ulaşmak ya da bir davranışa karar vermek gerektiğinde temsilin bellekten geri getirilmesi.

Naif Bilimci: Dünya hakkında hipotezler kurarak ve onları test ederek içinde bulunduğu sosyal çevreye aktif biçimde anlam vermeye çalışan kişiye ilişkin bir metafordur.

Günlük yaşamımızda genellikle girdiğimiz farklı sosyal ortamlarda ne yapacağımıza ilişkin zihnimizde belli senaryolar vardır. Sinemaya gitmek, futbol izlemek için stadyuma gitmek, camiye gitmek gibi pek çok durumda oraya uygun şemaları ya da senaryoları gerçekleştiririz. O hâlde olay şemaları günlük faaliyetlerde olayların sıralı organizasyonunu betimleyen bilişsel senaryolar olarak tanımlanabilir.

Kategorilerin/şemaların bu bağlamdaki bir başka özelliği bilgiyi işlerken kısayollara (kestirme yol) başvurmasıdır. Bu kestirme yollardan biri temsil kısayoludur. Belirli bir uyarıcının (kişi, olay, nesne vb.) ne dereceye kadar bir kategorinin örneği ya da temsilcisi olduğuna karar vermek için sınırlı bir bilgiye sahipseniz temsil kısayolu kullanılır. Örneğin “utangaç ve herkesle iyi geçinen ” Ali’nin bir işadamı mı yoksa bir muhasebeci mi olması akla daha yakındır? Elimizde Ali’nin mesleğine dair bir bilgi bulunmadığı hâlde, kişilik özelliklerinden hareket ederek, yani temsili kısayolu kullanarak onun mesleği hakkında çıkarımda bulunabiliriz. Ali’nin muhasebeci olması gerektiğini düşünürüz. Çünkü utangaç ve herkesle iyi geçinen birinin işadamı kategorisini temsil ettiği pek söylenemez.