SOSYAL PSİKOLOJİ I - Deneme Sınavı - 11

Bir kişi ya da olayla ilgili deneyimin artması ona ilişkin şemanın gittikçe daha çok karmaşıklamasına ve zenginleşmesine yol açar. • Şemanın kullanımı arttıkça bileşenleri arasındaki bağlantılar da güçlenir. Herhangi bir parçanın tetiklenmesi tüm yapının harekete geçirilmesine neden olur. • Daha çok örnekle karşılaştıkça, şemalar sadece daha karmaşıklaşmakla kalmaz, daha soyut hâle de gelirler. • Şemalar geliştikçe, yani daha zengin ve karmaşık hâle geldikçe daha fazla boyut ve detay içerirler. Bu yüzden istisnalar ve çelişkiler de içeriğe eklemlenebilir. Bu ise şemaların daha esnek olması anlamına gelir. • Özet olarak şemalar deneyimle geliştikçe daha kesin ve sosyal gerçekliğin karmaşıklığını daha fazla yansıtır hâle gelirler.

Nedensel yüklemedeki en önemli ilke ya da boyut nedensellik odağıdır. Heider’a göre insanlar belirli bir eylemin nedenini ya içsel durumlara ya da dışsal faktörlere yüklerler. İçsel yükleme, açıklaması yapılan eylemde nedenin odağının kişiye yerleştirilmesi demektir. Bunlar eylemi yapan kişinin kişilik özellikleri, duygudurumu, tutumu, yetenekleri ya da çabası olabilir. Bu yüzden içsel yüklemeye kişi yüklemesi adı da verilir. Örneğin sabah işyerinize gittiniz ve meslektaşınıza “günaydın” dediniz ve o size karşılık vermedi. Eğer meslektaşınızın size “günaydın” dememesini onun kaba biri olmasına atfettiyseniz içsel yükleme yapmış olursunuz.

Aktör-gözlemci etkisi temel yükleme hatasının bir uzantısıdır. Bu etki aktörün kendi davranışlarını dışsal, başkalarının davranışlarını içsel faktörlere yüklemesidir. Çok sayıda çalışma bu etkinin varlığını kanıtlamıştır. Eğer aktör gözlemcinin rolünü, gözlemci de aktörün rolünü almaya teşvik edilirse aktör-gözlemci etkisi tersine döndürülebilir. Aktör daha çok kişisel özelliklere, gözlemci ise dışsal faktörlere yükleme yapar

Başka insanların gerçek ya da hayali et-kileri sonucunda kişinin davranışının değişmesi uyma kavramı ile ifade edilmektedir. Bu bağlamda, sosyal etkinin ya da uyma davranışının gerçekleşmesi şöyle betimlenir: Başlangıçta gruptan farklı düşünen ya da davranan birey grupla karşılaştığında, kendi düşünce ya da davranışını terk edip grup doğrultusunda davranış gösteriyorsa sosyal etki gerçekleşmiş demektir.

Belirsiz durumlarda başkalarının nasıl bilgi kaynağı hâline geldiği Muzafer Sherif tarafından gerçekleştirilen otokinetik etki deneylerinde gösterilmiştir. Muzafer Sherif’in otokinetik etki deneyleri karanlık oda deneyleri olarak da bilinir. Sherif otokinetik etki adı verilen olguyu fizikten alarak sosyal psikoloji deneyine uyarıcı olarak taşımıştır.

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Durumsal faktörler grubun büyüklüğü ve grupta söz birliğinin etkisidir. Ayrıca kültürler arası farklılıklar ve toplumsal cinsiyet farklılıkları da buna dâhil edilebilir. Kişisel faktörler içinde benlik-farkındalığı, benlik-sunumu ve kişisel kontrol ihtiyacı sayılabilir. Doğru cevap B'dir.

Milgram’ın itaat deneyi için yerel gazetede cezanın öğrenme üzerindeki etkisinin araştırılacağı bir deneyde yer almak üzere gönüllüler arandığı ilanı verilmiş ve bu ilan için başvuran adaylardan çeşitli mesleklerden (işçi, işadamı vb.) 20 ile 50 yaş arasında 40 kişi denek olarak seçilmiştir. Milgram, deney sonuçlarını yorumlarken bazı koşullarda itaat düzeyinin yüksekliğinden çok itaat düzeyinin farklı koşullar altında değiştiğine vurgu yapmıştır. Yani itaat düzeyinin bazı koşularda çok yüksek olması bu deneylerin sonucuna ilişkin sansasyonel bir etki yaratmış olabilir ama daha önemlisi itaatin koşullara bağlı olarak ciddi düzeylerde değişen dinamik doğasıdır.

Milgram deney sonuçlarını yorumlarken bazı koşullarda itaat düzeyinin yüksekliğinden çok itaat düzeyinin farklı koşullar altında değiştiğine vurgu yapmıştır. Ona göre itaati etkileyen faktörler; kurbanla öğretmen denek arasındaki fiziksel mesafe, öğretmen denekle otorite arasındaki fiziksel mesafe, otoritenin meşruiyeti ve grup baskısıdır. Deneyin yapıldığı ortam bu etkenlerden birisi değildir. Doğru cevap D'dir.

Bilgisel sosyal etki; belirsizliği ortadan kaldıracak bilgiyi edinmek için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına bilgi için bağımlı olmaktır.

Ödül almak ve cezadan kaçınmak için gösterilen uyma davranışına normatif sosyal etki adı verilmektedir. Başkalarına davranışın sonuçları açısından bağımlı olmaktır.

Moscovici Amerikan sosyal psikolojisinin sosyal etki yaklaşımını tamamen uyma üzerine kurduğu gerekçesiyle sert bir biçimde eleştirmiş ve bunu uyma yanlılığı terimiyle ifade etmiştir. Bu yanlılık bütün bir sosyal etkiyi insan yaşamının statükoya adapte olmaya ve böylece tekbiçimliliği sağlamaya ve istikrarı devam ettirmeye hizmet etmesi gerektiğine inanmayı içerir. Bu anlamda da Amerikan sosyal psikolojisinin sosyal etki çalışmaları çoğunluk ve azınlık arasında asimetrik bir ilişki öngörmüştür. Çoğunluğun azınlığı nasıl etkilediğine odaklanılmış, ama azınlığın çoğunluğu etkileyebileceği fikri göz ardı edilmiştir.

Moscovici üç farklı sosyal etki türünden bahseder: uyma, norm oluşması ve yenilik. Uyma çoğunluğun azınlığı ikna etmesiyle ya da kendi fikrini benimsetmesiyle sağlanan bir çoğunluk etkisidir. Norm oluşması karşılıklı uzlaşmayla grupların birbirine yaklaşmasını ifade eder. Yenilik ise azınlık grubunun görüşlerini çoğunluğa benimsetmek için çatışma yaratmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Mavi-yeşil deneyleri Moscovici ve arkadaşları tarafından uygulanmıştır. Deneyin amacı azınlığının çoğunluğu etkilemesinin mümkün olup olmadığını ortaya koymaktır. Moscovici, bunun kolay olmasa da mümkün olduğunu ileri sürmüştür.

Uyma: Başka insanların gerçek ya da hayali etkileri sonucunda kişinin davranışının
değişmesidir. Doğru cevap A'dır.

Muzafer Sherif’in otokinetik etki deneyleri karanlık oda deneyleri olarak da bilinir. Sherif otokinetik etki adı verilen olguyu fizikten alarak sosyal psikoloji deneyine uyarıcı olarak taşımıştır. Tamamen karanlık bir odada tek bir ışık kaynağına baktığınızda onu sabit bir ışık kaynağı olarak değil, hareket eden bir ışık çizgisi olarak algılarsınız. Doğru cevap C'dir.

1950’lerin ilk yarısında Asch’ın “çizgiler deneyi” adı verilen bu deney serisi klasik konformite deneyleri olarak bilinir. Doğru cevap D'dir.

Konformite Karşıtlığı
Tüm sosyal bağlamlarda genellikle psikolojik tepkisellikten dolayı sosyal etkiye
karşı çıkmaktır.

Azınlık Etkisi: Mavi-Yeşil Deneyleri ; Moscovici ve arkadaşları azınlık etkisi konusunda bir dizi deney gerçekleştirdi. Ancak burada bu deneylerin sadece standart versiyonu ele alınmıştır. Bu deneye üniversiteli kız öğrenciler denek olarak katılmıştır. Deney görünüşte bir renk algısı deneyidir. Katılımcıların hepsi deneyden önce renk körlüğü testinden geçirilmişlerdir. Deneyde uyarıcı olarak 36 renk slaytı kullanılmıştır. Doğru cevap E'dir.

Uyma: Başka insanların gerçek ya da hayali etkileri sonucunda kişinin davranışının değişmesidir.

Görgül düzeyde sosyal etki ya da diğer bir deyişle uyma davranışı bireyin grup karşısında nasıl davrandığıyla ilgilenir. Bu bağlamda, sosyal etkinin ya da uyma davranışının gerçekleşmesi şöyle betimlenir: Başlangıçta gruptan farklı düşünen ya da davranan birey grupla karşılaştığında, kendi düşünce ya da davranışını terk edip grup doğrultusunda davranış gösteriyorsa sosyal etki gerçekleşmiş demektir.