SOSYAL PSİKOLOJİ I - Deneme Sınavı - 10

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Durumsal faktörler grubun büyüklüğü ve grupta söz birliğinin etkisidir. Ayrıca kültürler arası farklılıklar ve toplumsal cinsiyet farklılıkları da buna dâhil edilebilir. Kişisel faktörler içinde benlik farkındalığı, benlik sunumu ve kişisel kontrol ihtiyacı sayılabilir. Doğru cevap B'dir.

Milgram deneylerinde itaat koşullarını etkileyen dört faktör ele alınmıştır;

Kurbanla Öğretmen Denek Arasındaki Fiziksel Mesafe, Öğretmen Denekle Otorite Arasındaki Fiziksel Mesafe,  Otoritenin Meşruiyeti, Grup Baskısı. Doğru cevap E'dir.

İnsanların diğer insanlardan nasıl etkilendiği meselesi, özellikle 2. Dünya Savaşı’ndan sonra sosyal psikolojinin ilgi alanı hâline gelmiştir

Zimbardo tutuklu ve gardiyanlığın psikolojik etkilerini araştırmak için Stanford Üniversitesi Psikoloji Bölümü binasının bodrum katında bir hapishane hazırlatmıştır.

Muzafer Sherif’in otokinetik etki deneyleri karanlık oda deneyleri olarak da bilinir.

1950’lerin ilk yarısında Asch’ın “çizgiler deneyi” adı verilen bu deney serisi klasik konformite deneyleri olarak bilinir.

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir.

Çoğunluğun söz birliğinin bozulmasına ilişkin deneyler çoğunluğa direnmenin mümkün olduğunu göstermektedir.

Konformite Karşıtlığı :Tüm sosyal bağlamlarda genellikle psikolojik tepkisellikten dolayı sosyal etkiye karşı çıkmaktır.

İtaat konformiteden farklı bir sosyal etki türüdür. Konformitenin gerçekleşmesi hiyerarşik bir ilişkiyi zorunlu kılmaz. Aynı yaş ve statü grubundan insanlar arasında konformite görülebilir. Oysa itaat tanımı gereği hiyerarşik bir ilişkiyi, yani asimetrik bir güç ilişkisini zorunlu kılar

Milgram’ın itaat deneyi için yerel gazetede cezanın öğrenme üzerindeki etkisinin araştırılacağı bir deneyde yer almak üzere gönüllüler arandığı ilanı verilmiş ve bu ilan için başvuran adaylardan çeşitli mesleklerden (işçi, işadamı vb.) 20 ile 50 yaş arasında 40 kişi denek olarak seçilmiştir

Zimbardo’nun deneyin sonuçlarına ilişkin en çarpıcı yorumu şöyledir: Hiç kimse gardiyanlara bir gardiyanın nasıl davranması gerektiğini, tutuklulara da bir tutuklunun nasıl davranması gerektiğini söylememiştir. Onlar kendi sosyal yaşamlarında bir gardiyan veya bir tutuklunun nasıl davranması gerektiğine ilişkin sosyal rolleri performansa dökmüşlerdir. Bir kez bulundukları role girince, artık davranışlarına yön veren değer sistemi değişmiş, bu değer sistemi içinden dünyaya bakmaya başlamışlardır. Özetle, bu çalışmadaki bulguları, bireylerin davranışlarının diğerleri tarafından direkt olarak etkilemesinin bir sonucu olarak açıklamak pek akla yakın değildir. Ortama ilişkin faktörlerin insanların davranışlarında benzerlikler yaratmasına rağmen bunların sosyal baskı sonucu ortaya çıktığını söylemek zordur.

Zimbardo’nun Hapishane Deneyi; Zimbardo tutuklu ve gardiyanlığın psikolojik etkilerini araştırmak için Stanford Üniversitesi Psikoloji Bölümü binasının bodrum katında bir hapishane hazırlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Normatif Sosyal Etki; Ödül almak ve cezadan kaçınmak için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına davranışın sonuçları açısından bağımlı olmaktır. Doğru cevap C'dir.

NORM OLUŞUMU VE ETKİSİ: Günlük yaşamımızda pek çok durumda, özellikle de ilk defa içine girdiğimiz sosyal ortamlarda bir davranışı nasıl yapacağımıza karar verirken ya da bu ortamlarda hangi davranış tarzının doğru olduğunu anlamak için aynı ortamdaki başkalarının ne yaptığına bakarız. Sosyal psikolojide bu süreçlere sosyal etki (norm oluşumu) adı verilmektedir. Sosyal psikologlar sosyal etkiyi ikiye ayırmaktadırlar: normatif sosyal etki ve bilgisel sosyal etki. Normatif sosyal etki; ödül almak ve cezadan kaçınmak için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına davranışın sonuçları açısından bağımlı olmaktır. Bilgisel sosyal etki ise belirsizliği ortadan kaldıracak bilgiyi edinmek için gösterilen uyma davranışıdır. Başkalarına bilgi için bağımlı olmaktır. Soruda anlatılan örnek olay bir bilgisel sosyal etki örneğidir. Bu bilgiler doğrultusunda doğru cevap E seçeneğidir.

Konformiteyi etkileyen faktörler durumsal ve kişisel faktörler olarak ikiye ayrılabilir. Durumsal faktörler grubun büyüklüğü ve grupta söz birliğinin etkisidir. Ayrıca kültürler arası farklılıklar ve toplumsal cinsiyet farklılıkları da buna dahil edilebilir. Kişisel faktörler içinde benlik farkındalığı, benlik sunumu ve kişisel kontrol ihtiyacı sayılabilir. Konformite açısından araştırılan kişisel faktörler benlik farkındalığı, benlik sunumu ve kişisel kontrol ihtiyacıdır. Benlik farkındalığı özel ve kamusal benlik farkındalığı olarak ikiye ayrılabilir. Özel benlik farkındalığı kişinin davranışlarını kendi kişisel standartları, kamusal benlik farkındalığı ise kişinin davranışlarını sosyal standartlar doğrultusunda ayarlamasıdır.

İki tür konformite dışı davranış vardır; bağımsızlık ve konformite-karşıtı davranış. Bağımsızlıktan kastedilen kişinin sosyal etkiye direnmesinin sadece kendisinin o davranışı gerçekten yapmak istemesidir. Oysa konformite-karşıtlığı sosyal baskıya direnerek, sosyal baskının “yapma” dediği davranışı yapmak ya da “yap” dediği davranışı yapmamaktır. Burada sosyal baskıya uyma olmasa bile sosyal baskının kaynağı hâlâ o kişi için bir referans noktasıdır.

İtaat konformiteden farklı bir sosyal etki türüdür. Konformitenin gerçekleşmesi hiyerarşik bir ilişkiyi zorunlu kılmaz. Aynı yaş ve statü grubundan insanlar arasında konformite görülebilir. Oysa itaat tanımı gereği hiyerarşik bir ilişkiyi, yani asimetrik bir güç ilişkisini zorunlu kılar: Bir emreden vardır, bir de emri yerine getiren. Konformitede hem sosyal etkinin kaynağı hem de sosyal etkiye maruz kalan aynı davranışı sergilerken, itaatte bu yönden de bir asimetri vardır: Emri yerine getiren bir davranış sergiler ama emri veren o davranışı yapmaz. Bunlarla bağlantılı olarak konformitede güç kullanımı daha gizli ve dolaylıdır, oysa itaat söz konusu olduğunda güç kullanımı açık ve direkt bir biçimde gerçekleşir.

Otoritenin Meşruiyeti:
Milgram’ın deneylerini eleştirenlerden bazıları yüksek düzeyde itaatin bu deneyin Yale Üniversitesi’nde yapılmasıyla ilgili olduğunu ileri sürmüştür. Zira katılımcılar Yale Üniversitesi gibi güvenilir ve prestijli bir kurumda kimseye zarar verilmesine izin verilmeyeceğini düşünmüş olmalıydılar. Bunu test etmek için Milgram, deneyi Yale Üniversitesi ile ilgisi olmayan sıradan bir binada gerçekleştirmiştir. İtaat oranı düşmüş olsa da bu istatistiksel olarak anlamlı bir düşüş değildir. % 65’ten % 48’e düşmüştür. Ancak deney yine aynı binada ama bu kez otorite figürü olarak Milgram’ın yerine sıradan birinin yer almasıyla gerçekleştirildiğinde itaat oranı daha anlamlı bir düzeye, % 20’ye düşmüştür. Bu sosyal bağlam fark etmeksizin, araştırmacının itaati yaratmak için yeterli bir prestije ve otoriteye sahip olması gerektiğini göstermektedir.

Ele alınan çalışmalar, sosyal etki biçimleri genel olarak çoğunluk etkisi olarak adlandırılabilir. Sherif’in çalışmalarında gerçekliği tanımlamak için, Asch’ın çalışmalarında grup tarafından dışlanmamak ve Milgram’ın çalışmalarında otoriteye “hayır” denilemediği için gruba ya da güçlü kişiye uyma gözlenmiştir. Farklı nitelikler taşısalar da tüm bu uyma davranışları verili düzenin ve statükonun (verili güç ilişkileri) nasıl korunduğunu ve devam ettirildiğini sosyal psikolojik açıdan açıklamayı mümkün kılar.