SOSYAL POLİTİKA

Sosyal dışlanma; toplumla bireyin sosyal bütünleşmesini sağlayan sosyal, ekonomik ve siyasi sistemlerin tümünden kısmen veya tamamen yoksun olma dinamik sürecini ifade etmektedir.

Sosyal dışlanma göreceli, çok boyutlu ve dinamik bir süreci ifade etmektedir.

Arap ülkelerinde sosyal dışlanma marjinalite olarak görülmektedir. Bu ülkelerde dışlanmanın kişinin kendi kusurundan kaynaklandığı kabul edilmektedir.

Sosyal dışlanma yeni bir kavram değildir. Yoksulluk kavramının yeniden adlandırılmış şeklidir.

AB Komisyonu sosyal dışlanmanın kurumsal/yapısal nedenlerini dört grupta toplamaktadır.

Sosyal dışlanmanın temelde birbirine bağlı ve karşılıklı etkileşim içinde olan birçok nedene bağlı olduğu görülmektedir. Bu nedenler arasında; küreselleşme, Keynesyen politikalardan Neo-liberal politikalara geçiş (ulus devletlerin rolünün azalması, özelleştirme, kamu harcamalarının azalması), Fordist üretim sisteminden esnek üretim sistemine geçiş, gelir dağılımda artan adaletsizlik; işgücü piyasalardaki köklü değişim (işsizlikteki artış, esneklik uygulamaları ve buna bağlı olarak işgücünün çekirdek ve çevre işgücü olarak bölünmesi, kuralsızlaştırma ), artan eşitsizlik (gelir dağılımı, istihdam, eğitim, sağlık hizmetlerinden yararlanma, siyasi ve kültürel faaliyetlere katılmada artan eşitsizlik), iç göç ile uluslararası göçteki artış, hukuki aksaklıklar, ayrımcılık (cinsiyet, yaş ve etnik ayrımcılık ve diğerleri), aile yapısındaki değişim sayılabilir.

Günümüzde sosyal dışlanma uluslararası örgütlerin gündeminde yer alan önemli bir konudur. Bu konuda Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) çeşitli çalışmalar yürütmektedirler.

AB’de sosyal dışlanma ve yoksullukla mücadele gerçek anlamda 2000 yılında yapılan Lizbon Zirvesi ile başlamıştır.

Olumlu ayrımcılık, tarihsel olarak eğitim, istihdam, hukuk ve siyaset gibi alanlarda dışlanmış grupların içerilmesini sağlamaya yönelik politika ve uygulamalardır.

Avrupa Birliği’nde ayrımcılık yasağı ile ilgili ilk düzenleme 25.3.1957 tarihli Roma Antlaşması’nda yapılmıştır.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı “sosyal dışlanmayı finansal yoksulluk, yapabilirlikten yoksunluk, istihdamdan yoksunluk, eğitim hakkına ulaşmama gibi sonuçlar yaratan çok boyutlu bir yoksunluk süreci olarak tanımlamakta, sosyal dışlanmayı yoksulluk, ayrımcılık, eşitsizlik gibi kavramların çatısı biçiminde değerlendirmektedir”. Doğru cevap ayrımcılıktır.

Fransa’nın ardından diğer Avrupa ülkelerinde de sosyal dışlanma kavram ve politika olarak kabul görmüştür. Bu ülkelerde 1980 sonrası artan işsizlik, uluslararası göç, refah devletinin gerilemesi kavrama duyulan ilginin artmasında önemli rol oynamıştır. Doğru cevap refah devlerinin gerilemesidir.

İngiltere’de 1997 yılında kurulan Sosyal Dışlanma Birimi, sosyal dışlanmanın yapısal nedenlerini iki grupta toplamıştır. İlk grup ekonomik ve sosyal özelliğe sahip olup, üç farklı alt neden grubundan oluşmaktadır. Bunlar endüstriyel yeni yapılanma, aile yapısında değişim, toplumsal parçalanma ve değişimdir. İkinci grup; hükümet politikalarının, çalışma yöntemlerinin ve koordinasyonun sağlıklı işlememesi sonucu ortaya çıkan başarısızlıktan kaynaklanmaktadır. Bunlar da mülkiyetin belirsiz yapısı, sosyal yardım ve sübvansiyonların fazlalığı, kamu politikalarının ters, kasıtlı olmayan beklenmeyen yönde oluşan etkileri, kurumlar arası eşgüdümün yetersiz olması, sektörler arası iş birliğinin sınırlı kalması, yetersiz veri toplama ve analiz, haklar ve sorumluluklar arasında bağlantının kesilmesi şeklindedir.

Doğru cevap endüstriyel yeni yapılanmadır.

Farklı din/mezhep veya etnik kökenden gelmek, farklı cinsel yönelime sahip olmak kültürel dışlanmaya yol açmaktadır. Bu durumdaki kişilerin toplumsal yaşamdaki etkinliklere alınmaması, onlara farklı davranışlarda bulunulması, onların sürekli engellenmesi kültürel dışlanmaya örnek oluşturmaktadır. Doğru cevap kültürel dışlanmadır.

Avrupa Komisyonu 2006 yılında istihdam ve sosyal içerme politikalarını bütünleştirme gereksinimi doğrultusunda “aktif içerme” kavramı geliştirmiştir. Aktif içerme ile üye ülkelere çalışabilecek insanların emek gücünü harekete geçirme, çalışamayacaklara yeterli desteğin verilmesi amaçlanmıştır.

ABD ve Avustralya’da “Çalıştırma (Workfare)” olarak adlandırılan uygulamada işsiz, yoksul veya dışlanmış bir kişinin yardıma veya gelire hak kazanabilmesi için ilgili kamu kurumunun göstereceği bir işte çalışması zorunludur. Kişinin çalışmaması hâlinde kendisine yapılan yardım veya gelir kesilmektedir. 1996 yılında yasalaştırılan Workfare programına göre çok düşük düzeyde olan bu yardımı alabilmek için, kişinin karşılıksız veya düşük bir ücretle, belediyenin veya bir derneğin talebi üzerine, toplumsal fayda sağlayacak nitelikte bir işte çalışması gerekmektedir.

Doğru cevap Çalıştırma uygulamasıdır.

Ayrımcılık toplumsal yaşamda dil, din, ırk, etnik köken, cinsiyet, cinsel yönelim, engellilik ve yaş gibi nesnel olmayan faktörler temel alınarak birey veya gruplara yöneltilen ayrımcı davranış ve uygulamalar olarak tanımlanabilir. Sağlık bu faktörler arasında sıralanmamıştır. Bu bağlamda doğru cevap Sağlıktır.

Dolaylı (örtülü) ayrımcılık birbirinden farklı konumdakilere farklı şekilde davranılmamasından dolayı ortaya çıkmaktadır. Kadınların işte yükselmesine engel olmak amacıyla işin niteliği gerektirmese bile B sınıfı ehliyet koşulunun getirilmesi, kadınların coğrafi mobilitelerinin düşük olduğu bilinmesine rağmen işin niteliği gerektirmese bile işe girişte uzun süreli seyahat edebilme koşulunun aranması örtülü ayrımcılığa örnek olarak verilebilir.

Avrupa Konseyi, kadınlara yönelik şiddet ve aile içi şiddetin önlenmesine yönelik olarak şiddet gören kadınların mülteci statüsünde korunmasını sağlamak amacıyla 1.8 2014 tarihinde İstanbul Sözleşmesi’ni yürürlüğe koymuştur. Sözleşme; fiziksel ve psikolojik şiddet ile kadının mağduriyetine yataklık edenlerin cezalandırılmasını öngörmektedir. Sözleşme ayrıca kadınlara insan hakları ve kadın-erkek eşitliği konusunda eğitim programlarının düzenlenmesini gerekli görmektedir”.

Doğru cevap İstanbul Sözleşmesidir.

Çalışma yaşamında eşitlik ve ayrımcılık yasağı 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. maddesinde eşit davranma ilkesi başlığı altında düzenlenmektedir. Bu madde ile doğrudan ve dolaylı ayrımcılık kavramları ilk defa mevzuata girmiştir.