Sosyal Politikanın Tarihsel Gelişimi

Modern anlamda sosyal politikanın doğuşu ve gelişimi 18. yüzyıl ve onu takip
eden dönemde ele alınmaktadır.

Ekonomik yapının tarıma dayandığı ilk çağlarda toplum yapısının aile ekonomisi ve kölelik düzenine dayalı bir yapıda oluştuğu görülmektedir. Bu toplum yapısında beden gücüne dayalı olarak çalışmak ve üretmek, köleler ve tutsaklar için geçerli bir çalışma anlayışıdır. Çalışma hür insanlar için onur kırıcı kabul edilmiş ve bu grubun askerlik, sanat, felsefe ve devlet işleri ile ilgilendikleri görülmüştür.

Orta Çağ’ın sosyal, ekonomik, siyasal ve hukuki düzenini belirleyen sistem
feodalitedir.

Feodal ilişkiler sisteminin; kilisenin, toprak sahiplerinin, geleneklerin ve kutsallıkların egemen olduğu bir yapıdan meydana geldiği görülmektedir.

Feodalite, mülkiyet ve egemenliğin birbirine katıldığı siyasal iktidar ile ekonomik iktidarın aynı kişide birleştiği ve dönemin üretim yapısı kadar yönetim yapısını da ifade eden bir kavramdır.

Orta Çağ’ın ilerleyen dönemlerinde Avrupa merkezli kölelik düzeninin katılığını yavaş yavaş kaybetmeye başladığı görülmüştür. İlk Çağ’ın köle iş gücüne
dayanan iktisadi düzeninin yerini Orta Çağda loncaların aldığı görülmektedir.

Lonca, aynı bölgede yaşayan esnaf ve zanaatkârların örgütlendiği Orta Çağ üretim ve iş gücü yapısının temelini oluşturan meslek organizasyonlarıdır.

Sanayi Devrimi en basit ifadesi ile küçük zanaat üretiminin yerine fabrika üretiminin geçmesi ve makinelerin insan, hayvan, rüzgâr, su kuvvet ve kudretinin yerini alması şeklinde anlaşılmalıdır.

Sanayi Devrimi olarak adlandırdığımız oluşum önce buhar daha sonra elektrik ve
gaz gibi yeni enerji güçlerinin bulunması, bu enerji güçlerinin uygulandığı makinelerin yapılması ve bu makinelerin üretimde kullanılması gibi bir dizi teknolojik gelişmeyi içermektedir.

“Bırakınız yapsınlar Bırakınız geçsinler” sloganı ile özdeşleşen liberal iktisadi düşünce; piyasa dengelerine saygı duyulması, bunu zedeleyecek her türlü müdahalenin piyasa güçlerince cezalandırılacağı ve rekabetçi ortamda fertlerin kendi menfaatlerini gerçekleştirirken aynı zamanda toplumunda zenginleşeceğine ilişkin tezlerle ekonomik yapıyı belirlemeye çalışmıştır.

Sermaye sınıfının hiçbir sınırlama olmaksızın bol emek gücünü kullanma hakkı, kısa sürede büyük bir istismara ve sömürüye dönüşmüştür. Liberal yaklaşımların özgürlükler ve zenginleşmeye yönelik belirledikleri kuralların bu zenginliğin dağıtımı noktasında büyük bir adaletsizliğe dönüştüğü görülmüştür. Ağır çalışma koşulları ve işsizlik, kadın ve çocukların sanayide acımasızca kullanılmaları, aile birliği ve düzeninin bozulmasına neden olmuştur. Sanayi Devrimi’nin çalışma ilişkilerinde yarattığı bir diğer sorun da uzayan çalışma süreleridir.

İşçilerin örgütlenmesine ilişkin çalışmaları iki kategoride değerlendirmek
mümkündür. Bunlardan ilki örgütlenmenin yasak olduğu Fransa gibi ülkelerde hayırsever örgütlenmeler yoluyla kurulan yapılardır.  İşçilerin örgütlenmesine ilişkin bir diğer çalışma da İngiliz işçilerinin 1824 yılında parlamentolarından birleşme hakkını elde edebilmeleri olmuştur.

Sanayi Devrimi sürecinde, teknolojik gelişmenin iktisadi liberalizm üzerindeki en önemli etkisi, liberalizmin kapitalizme dönüşümü olmuştur.

Sosyalist düşünce sistemi içinde farklı ekollerden bahsetmek mümkün olsa da
genel ilkeler itibarıyla bir ortaklık söz konusudur. Üretim araçlarının bireylere ait
olmasının emek sahipleri için bir sömürü unsuru olacağı düşüncesinden hareketle, özel mülkiyet anlayışı reddedilmekte, yerine kolektif mülkiyet hakkı ikame edilmektedir. Bireyciliğin yerine toplumun önceliği, rekabet fikri yerine kolektif ya da devlet teşebbüsü ve işçi sınıfının çıkarlarına uygun bir yapılanmanın kurulması, sosyalist düşünce sisteminin yaklaşımları içerisindedir (Turan, 1994: 50-51).

Liberal devlet anlayışında toplum, devlet ve iktidar anlayışı bireye ve birey
iradesine dayanır. Buna göre birey; toplumun, devletin ve iktidarın kaynağıdır.
Bu anlayış çerçevesinde devletin hedefi bireyin doğuştan sahip olduğu ve devlete
devredemediği hak ve özgürlükleri korumak olmuştur.

Beveridge Raporu, Sir William Beveridge tarafından 1942 yılında İngiliz Hükümeti’ne hazırlanan, işsizliği azaltmayı, ulusal bir sağlık sistemi kurmayı ve
asgari bir ücreti garanti etmeyi hedefleyen, günümüz modern sosyal güvenlik sistemlerinin de temelini oluşturan belgedir.  Bu rapor modern refah devleti
kuruluşunun temel ilkelerinin ilk defa dile getirilmesi bakımından büyük önem
taşımaktadır. 

Refah Devleti, piyasa dengesizliklerinden oluşan eşitsizlikleri gidererek, sosyal
adalet hedefine uygun ve sosyal amaçlarla uyumlu müdahalelerde bulunan
devlet anlayışıdır.

Osmanlı Devleti’nde bir nevi üretim ve tüketim birliği niteliği taşımış olan aile,
kişilerin sosyal risklere karşı korunması bakımından çok önemli bir rol oynamış,
aile içi yardımlaşma, sosyal güvenlik sisteminin temelini oluşturmuştur

Osmanlı toplumunda sosyal koruma gereksinimi, küçük yerleşim merkezlerinde yaşayan kalabalık aile ve tarıma dayalı kapalı ekonomik yapı içerisinde, büyük ölçüde akrabalar, komşular arasında karşılanabilmiştir. Güçlü bir dayanışma
duygusu ile insanlar, yüzyıllar boyu birbirlerinin yardımcısı ve güvencesi olabilmişlerdir. İslam dininden kaynaklanan zekât, fitre, adak, kurban, kefaret, sadaka, yardım ve bağış türündeki yardımlar ile imece geleneğinin bu alandaki gereksinimleri karşılamada önemli payı olmuştur (Altan, 2009: 60).

Bir malın hayır temelli kullanılması amacı ile özel mülkiyetten çıkarılarak
toplumsal mülkiyete intikal ettirilmesi ve orada tutulması anlamına gelen vakıf
kavramı, bir İslam hukuku düzenlemesi olmasına karşın en başarılı örneklerini
Osmanlı Dönemi’nde vermiştir. İslam devletlerinde çok önemli bir sosyal kurum
olma özelliğini taşıyan vakıflar, ekonomik ve toplumsal hayatta birçok temel fonksiyonun yerine getirilmesini sağlamışlardır.

13. yüzyılın ortalarından başlayarak Osmanlı toplum yaşantısının düzenlenmesinde önemli tesirlere sahip olan Ahi Teşkilatları çok yönlü sosyal yapılardır.

1845 yılında çıkarılan Polis Nizamı “beldede düzenin, halkın ve belde sahiplerinin güvenliğinin sağlanması” için birtakım genel kuralların bir araya
getirilmesinden oluşmuştur. 1863 tarihli Mevadd-ı Madeniyeye Dair Nizamname, maden işyerlerinin yönetimine ilişkin esasları belirlemeye
çalışmıştır.

Cumhuriyet’in ilk yıllarında hâkim olan özel sektör eliyle sanayileşme çabalarının başarısızlığı 1930 yılına doğru kabul edilmiştir. Dünyada meydana gelen
1929 Dünya Ekonomik Bunalımı ve bunun Türkiye ekonomisine etkileri devletin ekonomik hayatla müdahalesini kaçınılmaz duruma getirmiştir. 1932 yılında
on yıldan beri izlenen liberal ekonomi politikasının terk edilerek, sanayileşmede
devletin rol alacağı ulusal bir kalkınma programı kabul edilmiştir. Devletçilik olarak ifade edilen bu modelin uygulanmasına 1934 yılında ilk kalkınma planını ile başlanmıştır.

24 Ocak 1980 ekonomik kararları ile neo liberal politikalar benimsenmiştir. Kamu
kesimine yaklaşım açısından neo liberal politika; ekonomide genel olarak kamu
kesiminin, özelde KİT’lerin etkinliğini ve yerini azaltmak, yeni hukuki düzenlemelerle kamu kesimine geçmişten farklı fonksiyonlar yüklemek ve özel kesimin daha hızlı gelişmesini sağlamak amacını taşımıştır.