SOSYAL POLİTİKA II

Küreselleşme sürecinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak olan aşağıdaki sorulara verilen cevapların farklılığı ve niteliği de tanım güçlüğü yaratan bir başka
faktördür. Bu sorular (UN, 2001: 3):
• Küreselleşme ulus devletin rolünü ve fonksiyonlarını nasıl etkileyecek?
• Küreselleşme iyi mi? Kötü mü?
• Küreselleşmenin potansiyel faydalarını ve maliyetlerini evrensel düzeyde değerlendirebilecek bir yaklaşım var mı?
• Bütün toplumlar, küreselleşmenin nimetlerinden faydalanabilecek mi?
• Bütün devletler, kendi toplumlarını küreselleşmenin sunduğu imkânlardan faydalandırma ve maliyetlerini en aza indirme konusunda yeteri kadar hazır mı?

En fazla taraftar bulan yaklaşıma göre küreselleşme; 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan bir süreçtir.

II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan hızlı ekonomik gelişme ile sağlanan üretim artışı, 1970’li yıllarda yaşanan ekonomik kriz sonrası başta ABD, Almanya ve İngiltere olmak üzere bütün sanayileşmiş ülkelerde benimsenen yeni neo-liberal ekonomik politikalar, haberleşme teknolojisindeki (telefon) hızlı gelişme, televizyon yayıncılığının artışı ve internet kullanımındaki yaygınlaşma, Soğuk Savaş döneminin sona ermesi ile siyaseten iki bloklu-parçalı bir dünyadan tek bloklu bir dünyaya geçiş, ulus devletin sınırlarını anlamsız hale getiren serbestleşme politikaları, sermayenin sınırlar ötesi hareketliliğini artıran bankacılık sistemi ve finans piyasalarının gelişmesi ve bütün bu somut iktisadi ve siyasi gelişmelerle iç içe ve birbirini hızlandıran etkiye sahip sosyal ve kültürel gelişmeler birlikte değerlendirildiği zaman, bugünkü anlamda küreselleşmenin sürecini hızlandırmıştır.

Dönüşümcüler küreselleşmenin kaçınılmaz olarak yaşanacak bir süreç olduğunu kabul etmekle birlikte, sürecin nimetleri ile külfetlerinin fırsatları ile tehditlerinin, olumlu sonuçları ile olumsuz sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Bu yaklaşım, küreselleşmeyi nihai ve bütün sonuçları ile kabul edilecek bir safha olarak görmemekte, sürecin ortaya çıkaracağı sorunları ortadan kaldırma amacıyla sürecin dönüştürülebileceğine inanmaktadırlar. Bu dönüşüm, küreselleşmeyi ölçülebilir, karşılaştırılabilir istatistikî büyüklüklerle tanımlamaktan kaçınarak insani-insancıl bir boyut kazandırılarak sağlanacaktır. Bu görüş taraftarlarına göre ulus devletin-sosyal devletin ortadan kalkması değil, küreselleşme sürecinin dinamiklerine daha iyi cevap verecek ve sorunlarını çözebilecek yeni bir yapıya kavuşturulması gerekecektir. Aşırı küreselleşmecilerin ulus devlet ve temsil ettiği bütün kurumları bitti görüşüne karşı çıktıkları gibi, şüphecilerin Değişen bir şey yok, her şey eskisi gibi tezini de reddetmektedirler.

Küreselleşmenin en somut göstergesi, ticaretin serbestleşmesine bağlı olarak ülkelerarasındaki mal ve hizmet ticaretindeki artıştır. Artışı ölçmek için kullanılan uluslararası mal
ve hizmet ticareti hacminin gayri safi milli gelire (milli gelir) oranındaki değişmedir. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde uluslararası ticareti engelleyen ve sınırlayan yüksek gümrük tarifeleri ve yasaklar savaş sonrası dönemde 1947 yılında kurulan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Antlaşması (GATT) ile başlayan süreçte OECD’nin katkıları ile büyük ölçüde
kaldırılmıştır (Temiz, 2004: 9).

Küreselleşmenin yarattığı sosyal politika problemleri; insanlar, ülkeler ve bölgeler arasında ve içindeki eşitsizlikleri artırması, yoksulluğun artışı ve derinleşmesi, sosyal korumanın zayıflaması ve artan güvencesizlik ile istihdam piyasalarında yarattığı belirsizlik olarak özetlenmektedir (Erdut, 2004: 23-29). Bu genel problemlere çalışma hayatını ve
endüstri ilişkilerini ilgilendiren ücretler, çalışma süreleri, sendikalaşma ve toplu pazarlık gibi başlıkları da eklemek mümkündür.

Ulus devletin küreselleşme sürecini hızlandırmak üzere aktif bir rol alarak, küresel sistemin uluslararası kurallarının ulus devlet sınırları içinde uygulanmasına imkan vermek üzere; ülke sınırları içinde geçerli olan mülkiyet ve yatırım politikalarını değiştirmesi, ülke vatandaşı olmayanların ve yabancı sermayenin bu alanlarda faaliyet göstermesine izin verecek düzenlemeleri yapması ve eğer varsa sınırlamaları kaldırması gerekecektir. Özelleştirme, yabancılara mülk satışı, yatırım izni verilmesi, kamuya ait bazı faaliyet alanlarının (iletişim, ulaşım, sağlık vb) yerli ve yabancı özel sektöre açılması, bankacılık sisteminin ve sermaye piyasasının yabancı sermaye giriş-çıkışını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi, para ve kar transferlerine imkân verilmesi, ulus devletin süreç içinde gerçekleştireceği düzenleme alanlarından ilk akla gelenlerini oluşturmaktadır. Bütün bu tedbirlerin alınması hala ulus devletin yetki ve otoritesi içinde olup bunu ikame edecek yeni bir düzen oluşturulamamıştır

Küreselleşme sürecinin sosyal devlet anlayışına yönelik etkileri aşağıdaki alanlarda ortaya çıkmıştır. Ancak, hemen belirtmek gerekir ki bu etkiler doğrudan ve yalnızca küreselleşme sürecine bağlı olarak ortaya çıkan etkiler olarak da yorumlanmamalıdır.
• Küreselleşmenin hâkim ekonomi politikasını oluşturan liberalizm, ulus devletin sosyal devlet anlayışı ile izlediği sosyal politika alanlarını daraltmış, bir kısmından vazgeçmesine yol açmıştır.
• Kamu kesimini küçültmeye yönelik bütün politikalar (özelleştirme başta olmak üzere) kamunun uyguladığı cömert ücret politikaları, güçlü sendikacılık, geniş sosyal haklar ve iş güvencesi uygulamalarından oluşan sosyal politikaları zayıflatmıştır.
• İktisadi şartların da zorlaması ile kamunun sosyal harcamalarındaki artış önce durmuş, daha sonra % 30’lar civarında sabitlenmiştir. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde bu harcamalar gelişmiş ülkelerin seviyesine gelmeden sabitlenmiştir.
• Sanayi toplumu çalışma hayatını düzenlemek için oluşan sosyal hukukun çok katı olduğu, küreselleşme sürecini engellediği iddiası ile esneklik taleplerine cevap verecek şekilde yeniden düzenlenmiş, belirsizlik ve güvencesizlik doğuran yeni bir çalışma hukuku oluşturulmaya başlanmıştır.
• Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını çekmek ve çok uluslu şirketleri kalıcı kılmak için sosyal hukuk yeniden düzenlenmiştir. Birçok gelişmekte olan ülke için ücretler ve çalışma şartlarını düzenleyen kurallar, yabancı sermayeyi cazip kılma araçları olarak kullanılmıştır.
• Kamu sosyal güvenlik programlarının sağladığı koruma garantisinin kapsamı daraltılmış, seviyesi düşürülmüş, ilave garanti isteyenler için özel sosyal güvenlik sistemleri önerilmiştir.
• Çalışma hayatında pazarlık gücünü emek lehine değiştiren toplu ilişkiler ve sözleşmelerin yerini, bireysel ilişkiler ve sözleşmeler almaya başlamıştır.

ILO insan haklarına ve insan onuruna saygıyı esas alan ortak evrensel değerlere dayanan, sosyal yönü güçlü bir küreselleşme sürecinin gerçekleşmesini arzu ettiklerini; adil,
kapsayıcı, demokratik olarak yönetilebilir, bütün ülkeler ve insanlara nimetlerinden adil şekilde faydalanmak için eşit fırsatlar sunan bir küreselleşme sürecinin gerçekleştirilebilmesinin gerekli şartları şu başlıklarda toplamıştır:

• İnsan haklarına ve kültürel farklılıklara saygılı, insana yaraşır iş, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, cinsiyet eşitliğine dayalı bir sosyal hayat oluşturma önceliklerine
önem veren insan merkezli bir küreselleşme anlayışının varlığı,
• Küresel ekonomi ile bütünleşirken halkının sosyal ve ekonomik fırsatlardan faydalanma imkânlarını geliştirecek demokratik ve etkin işleyen bir devletin varlığı,
• Ekonomik gelişme ile sosyal gelişmeyi bütünleştiren, yerel, bölgesel ve küresel düzeyde çevrenin korunmasını sağlayan sürdürülebilir bir gelişmenin varlığı,
• Teşebbüs hürriyeti ve fırsat eşitliğine imkân veren etkin ve adil işleyen piyasaların varlığı,
• Ülkelerin gelişme seviyeleri, imkânları ve kapasitelerinin farklılığını dikkate alarak bütün ülkelere eşit fırsatlar sunan adil kuralların varlığı,
• Ülke içinde ve ülkeler arasındaki eşitsizlikleri azaltacak, karşılıklı yardımlaşma ve işbirliğine dayalı bir dayanışmacı küreselleşme anlayışının varlığı,
• Bütün tarafların kabulüne dayalı kural ve prensipleri olan bir küreselleşme politikasının varlığı,
• Küreselleşme sürecinde yer alan aktörler arasında (uluslararası örgütler, hükümetler, parlamentolar, işçi ve işveren örgütleri, sivil toplum kuruluşları ve diğerleri)
diyalog ve işbirliğini sağlayacak mekanizmaların varlığı,
• Küresel düzeyde demokratik, meşru ve tutarlı bir küreselleşme politikası izlenmesini sağlayacak Birleşmiş Milletlerin etkinliğinin artırılması

ILO’nun temel görevi olarak belirlediği tespitlerinden hareketle, Örgütün 1990’lı yıllardan itibaren geliştirdiği insana yakışır iş gündemi ve bu gündemle ilgili dört stratejik amacını hayata geçirecek şekilde güçlendirilmesini sağlayacak ilkelerle hazırlanmıştır (Kapar, 2009: 61).Birbirleri ile karşılıklı etkileşim içinde ve eşit derecede önemli olan bu dört hedef;
1) İstihdamın desteklenmesi,
2) Sürdürülebilir bir sosyal koruma sisteminin oluşturulması,
3) Sosyal diyalogun desteklenmesi ve güçlendirilmesi,
4) Çalışma hayatına ilişkin temel hakların kullanılmasına imkân verecek şartların oluşturulması

Küreselleşme sürecinin doğrudan bir tarafı ve hatta savunucusu olan OECD’ye göre küreselleşme, büyük ölçüde finans piyasaları ile mal ve hizmet piyasalarının uluslararasılaşma sürecinin artmasını ifade etmektedir. Başka bir ifadeyle, ulusal sınırlar büyük ölçüde kalkmakta ve piyasaların bütünleşmesine engel olan faktörlerin etkisi azalmaktadır. Bu çerçevede OECD'ye göre küreselleşme sürecinin anahtar değişkeni uluslararası şirketlerdir. Doğru cevap A’dır.

Küreselleşmeyi kendi faaliyet alanlarına yansıyan özellikleri ve özellikle olumsuz sonuçlarını öne çıkararak tanımlayan kuruluş Uluslararası Çalışma Örgütü'dür.  ILO’ya göre küreselleşme, "herkesi etkileyen bir süreçtir" ve "yeni teknolojiler ve her alandaki açıklık politikaları hiçbir dönemde olmadığı kadar karşılıklı olarak bağımlı hale gelen bir dünya yaratmıştır". Bununla birlikte ILO'ya göre, yaşanan süreçte küreselleşme "potansiyel olumlu sonuçları" üretmekten uzak kalmış; ülke içi ve ülkeler arası dengesizlikleri artırmıştır. Yani küreselleşme bir üretim (refah) artışı gerçekleştirmiş olsa da,  bu artışın nimetlerinden faydalanan ülke ve insan sayısı çok sınırlı kalmıştır. Doğru cevap E’dir.

Çok uluslu şirketlerin % 90’a yakını ABD, AB ve Japonya kökenlidir. 2000 yılı itibarıyla en büyük 10 çok uluslu şirketin 5'i ABD, 2'si Japonya, 1'i İngiltere, 1'i Alman-ABD, son olarak 1'i de İngiliz-Hollanda kökenlidir. Doğru cevap D’dir.

En fazla taraftar bulan yaklaşıma göre küreselleşme, 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan bir süreçtir. II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan hızlı ekonomik gelişme ile sağlanan üretim artışı bu sürecin başlangıcı olarak kabul edilebilir. Doğru cevap E’dir.

Küreselleşme ile ilgili üç yaklaşımdan "aşırı küreselciler" neo-liberal ve Marksist görüş taraftarları; "şüpheciler" piyasa mekanizmasına karşı çıkan sol görüş taraftarları ile ulus devlete önem veren milliyetçi/sağ eğilime sahip olanlar  ve "dönüşümcüler" ise reel-politike yakın duran uygulamacılar ve entelektüeller tarafından destek görmektedir. Doğru cevap E’dir.

2001 yılı verileri dikkate alınırsa, gelişmekte olan ülke grubunda ilk 5 ülkeyi sırasıyla Çin, Brezilya, Meksika, Arjantin ve Polonya oluşturmaktadır. 2001 yılında ilk 5 sırada yer alan Brezilya, Meksika, Arjantin ve Polonya 2007 yılında listeye girememiştir.  Doğru cevap A’dır.

2001 ve 2008 yıllarında yaşanan krizler küreselleşmenin yönetilebilir ve yönlendirilebilir bir süreç olarak kontrol altına alınması gerektiğini ortaya koymuştur. Bu süreçte, birçok ülkede büyüme hızı azalmış, uluslararası mal ve hizmet ticaretinde 1929 krizinden sonraki en büyük daralma yaşanmış, doğrudan yabancı sermaye yatırımları hızla düşmüş, şirket birleşmeleri azalmış, çok uluslu şirketlerin toplam istihdam seviyesi düşmüş, ithalat ve ihracat daralmasına bağlı olarak küresel üretim zincirinde kopmalar yaşanmış ve bütün ülkelerde borsalar düşmüştür. Doğru cevap D'dir.

1990, 2000 ve 2008 yılları "Bölgelere Göre Gini İndeksi" dikkate alındığında, 1990-2008 döneminde Asya, Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkelerinde gelir dağılımı eşitsizliklerinin arttığı; yüksek gelirli ülkeler, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde değişmediği, yalnızca Latin Amerika ve Karayipler ve Aşağı Sahra ülkelerinde kısmi bir iyileşme olduğunu görülmektedir. Doğru cevap C’dir.

Sosyal devlet anlayışı, II. Dünya Savaşı Sonrası dönemde sanayileşmiş-gelişmiş ülkelerde uygulanan Keynezyen ekonomi politikalarının olduğu bir ortamda gelişmiştir. Refah devleti anlayışının hakim olduğu 1945-1975 yılları arasındaki yaklaşık 30 yıllık süre sosyal politikanın altın çağı olarak da adlandırılmaktır. Doğru cevap C’dir.

ILO’nun küreselleşmenin sosyal boyutuna yönelik son faaliyeti Adil ve Kapsayıcı Bir Küreselleşme İçin Asgari Sosyal Koruma Raporu olmuştur. Raporun hazırlanmasına, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), BM Kalkınma Teşkilatı (UNDP), BM Çocuklara Yardım Teşkilatı (UNICEF), Uluslararası Para Fonu (IMF) ve G20’nin desteği olmuştur. Doğru cevap B’dir.