SOSYAL POLİTİKA II

Türkiye’de çevre duyarlılığına yönelik en yaygın farkındalığa Ozon tabakasının delinmesi sürecinde rastlanmıştı. Türkiye’de 90’ların en popüler konusu olan ozon tabakası dünyada 1960’ların başından itibaren tartışmalara konu olmaya başlamıştır. Ayrıca çoğunlukla kulaktan duyma bilgilerle şehir miti olma özelliğini en uzun süre devam ettiren konuların başında da gelmekteydi. Ancak çevre konusuna yönelimin küresel görünümü çok daha yakın tehditler çerçevesinde gelişmiştir.

Çevre konusu günümüzde sürdürülebilir kalkınmanın temel bileşeni olarak üç yönlü tartışma sınıflandırmasına tabi tutulabilir:
Hava, su ve toprak başta olmak üzere Kirlilik Sorunları: Bu kapsama her türlü kirlenmeyi dâhil edebiliriz. Örneğin radyoaktif ve elektromanyetik kirlenmeler günümüzde sıkça karşılaştığımız bir durumdur.
Kaynakların Tükenme Sorunları: Yaşam alanımıza yönelik tüm kaynakların hızla tükenmesi bu kapsamda değerlendirilebilir. Doğa başta olmak üzere canlı türlerinin, toprağın, madenlerin hatta su ve havanın (ozon tabakasının delinmesi gibi) tükenmesi karşılaşılan en önemli problemlerdendir.
Refahın Yeniden Üretimi ve Yaşam Kalitesine Yönelik Sorunlar: Sosyal ve fiziki çevrenin insan yaşamını zorlaştırıcı yönde tahrip olması, kontrolsüz şehirleşme ve bunun getirdiği kirlilik ve kalitesiz yaşam tarzları bu kapsamda değerlendirilebilir.

Çevre politikaları üretme ihtiyacı; Sanayileşme ve Dünya Savaşları, Kentleşme, Nüfus Artışı, İklim Değişiklikleri, Hava Kirliliği, Suyun ve Yaşanabilir Alanları Azalması ve Teknoloji gibi nedenlerden doğmuştur.

Sakınma (İhtiyat) İlkesi: Kirlenmenin önceden tahmin edilip, kirliliğe yol açacak unsurların giderilmesi ve önceden tedbir alınması ilkesidir. Fabrikalara kurdurulan atık su tesisleri ile zararlı gazlara yönelik filtre uygulamaları bu kapsamda değerlendirilebilir.

Çevre politikasının ilkelerini;
1. Kirleten Öder İlkesi,
2. Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu,
3. Bütünleştirme İlkesi,
4. Önceden Önleme İlkesi,
5. İşbirliği İlkesi,
6. Sakınma (İhtiyat) İlkesi,
7. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi

olarak sıralamak mümkündür.

Vergi Dışı Araçlar, çevrenin korunmasına yönelik mali destekleri içeren araçlardır. Bunlar çevreyi koruyanlara vergi indirimini içerdiği gibi doğrudan ödeme yoluyla da olabilir. Vergi dışı araçları ise şu şekilde sınıflandırmamız mümkündür:
1. Bağışlar (Karşılıksız ve Koşullu)
2. Teşvik Ödemeleri
3. Vergi İndirimleri

4. Gelir Kayıplarının Tazmini
5. Transfer Ödemeleri

1961 yılında kurulan ve halen 33 üyesi olan örgüt, Çevre Komitesi aracılığı ile küresel çevre konularına proje bazlı yaklaşımlar getirmektedir.

24 Ekim 1945’te kurulmuş olan örgütün temel hedefi, dünya barışını koruyup güvenliğini sağlamak, uluslararası alanda ekonomik, toplumsal ve kültürel işbirliği oluşturmaktır. 51 ülke ile kurulan örgütün 2012 yılı itibariyle 193 üye ülkesi bulunmaktadır. Birleşmiş Milletlere bağlı “Çevre Sorunları Programı” (UNEP) doğrudan konu ile ilgili çalışmalar yürütmektedir.

“Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı” (AGİK) adı altında 1970’li yılların başında soğuk savaş koşullarındaki Avrupa’nın bölünmüşlüğüne son verilmesi, güvenlik ve istikrarın sağlanması ve katılan devletler arasında bu amaca yönelik işbirliğinin geliştirilmesi düşüncesiyle kurulmuş 56 üyeli teşkilattır.
AGİT’in temelini oluşturan Helsinki Nihai Senedi’nin bir bölümü “Çevre, Teknoloji, Bilim ve Ekonomik Alanlarında İşbirliği” başlığını taşımaktadır.

Türkiye’de çevre politikalarına ilişkin temellerinin III.Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-77) ile atılmış olduğu söylenebilir. 1982 Anayasası, 1983 Çevre Kanunu ve 1991 Çevre Bakanlığının Kurulmasıyla başlayan süreç, 1992 Rio Konferansında alınan kararlara uyum çabalarının etkinliği ile gelişmektedir.

Çevre konusu günümüzde sürdürülebilir kalkınmanın temel bileşeni olarak üç yönlü tartışma sınıflandırmasına tabi tutulabilir:
Hava, su ve toprak başta olmak üzere Kirlilik Sorunları: Bu kapsama her türlü kirlenmeyi dâhil edebiliriz. Örneğin radyoaktif ve elektromanyetik kirlenmeler günümüzde
sıkça karşılaştığımız bir durumdur.
Kaynakların Tükenme Sorunları: Yaşam alanımıza yönelik tüm kaynakların hızla tükenmesi bu kapsamda değerlendirilebilir. Doğa başta olmak üzere canlı türlerinin, toprağın, madenlerin hatta su ve havanın (ozon tabakasının delinmesi gibi) tükenmesi karşılaşılan en önemli problemlerdendir.
Refahın Yeniden Üretimi ve Yaşam Kalitesine Yönelik Sorunlar: Sosyal ve fiziki çevrenin insan yaşamını zorlaştırıcı yönde tahrip olması, kontrolsüz şehirleşme ve bunun getirdiği
kirlilik ve kalitesiz yaşam tarzları bu kapsamda değerlendirilebilir.

Çevre politikaları üretme ihtiyacı; Sanayileşme ve Dünya Savaşları, Kentleşme, Nüfus Artışı, İklim Değişiklikleri, Hava Kirliliği, Suyun ve Yaşanabilir Alanları Azalması ve Teknoloji gibi nedenlerden doğmuştur.

Türkiye’nin Ulusal Çevre Stratejisi Eylem Planına da (1998) yansıyan bu temel hedef, stratejik hedefler başlığı altında aşağıdaki kapsamda oluşturulmuştur:

1. Kirliliğin önlenmesi ve azaltılması,
2. Altyapı ve hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması,
3. Kaynakların sürdürülebilir kullanımını teşvik,
4. Çevre ile ilgili sürdürülebilir uygulamaların desteklenmesi,
5. Çevresel tehlikelerin asgari düzeye indirilmesi
Temel hedefe ulaşılabilmesi için belirlenen ön hedefleri ise şöyle sıralamak mümkündür:
1. Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi,
2. Çevre bilincinin geliştirilmesi,
3. Çevre duyarlılığının geliştirilmesi,
4. Çevre yönetiminin iyileştirilmesi,
5. Sürdürülebilir nitelikteki ekonomik gelişmeye katkı,
6. Sürdürülebilir nitelikteki toplumsal gelişmeye katkı,
7. Sürdürülebilir nitelikteki kültürel gelişmeye katkı

Çevre stratejisinin temel yol gösterici ilkelerini;
1. Demokratik ve katılımcı mekanizmaların kullanılması,
2. Uzlaşma ve sahiplenmeye (Gönüllülük) önem verilmesi,
3. Verimlilikle ekonomik rasyonalitenin kaynaştırılmaya çalışılması,
4. Öncelikli eylemlerin eşgüdümü ve içselleştirilmesi,
5. Çözümlerin uygun düzeylerde yerelleştirilmesi şeklinde sıralayabiliriz.

Çevre politikasının ilkelerini ise;
1. Kirleten Öder İlkesi,
2. Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu,
3. Bütünleştirme İlkesi,
4. Önceden Önleme İlkesi,
5. İşbirliği İlkesi,
6. Sakınma (İhtiyat) İlkesi,
7. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi olarak sıralamak mümkündür.

Bu kapsamda çevre politikasında kullanılan vergi araçlarını şu şeklide sıralamak mümkündür:
1. Atık Vergileri
• Gaz atık vergiler
• Sıvı atık vergileri
• Katı atık vergileri
• Atık bertaraf etme vergileri
• İşletme Vergileri
2. İşletme Vergileri
• Kayıt vergileri
• Lisans vergileri
3. Kullanma vergileri
4. Temizleme arıtma vergiler
5. Üretim vergisi
6. Emisyon vergisi
7. Ürün vergisi
8. Ambalaj vergisi
9. Beklenmedik kar vergisi

Vergi Dışı Araçlar ise, çevrenin korunmasına yönelik mali destekleri içeren araçlardır. Bunlar çevreyi koruyanlara vergi indirimini içerdiği gibi doğrudan ödeme yoluyla da olabilir. Vergi dışı araçları ise şu şekilde sınıflandırmamız mümkündür:
1. Bağışlar (Karşılıksız ve Koşullu)
2. Teşvik Ödemeleri
3. Vergi İndirimleri

4. Gelir Kayıplarının Tazmini
5. Transfer Ödemeleri

OECD Çevre Komitesi;
• Çevreye ilişkin sorunları saptamak ve çözümler geliştirmek,
• Üye devletlerin çevre politikaları arasında uyum oluşturmak,
• Ulusal düzeyde yürütülen çevre politikalarına danışmanlık hizmeti sağlamak,
• Ulusal düzeyde meydana gelen anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak,
• Kaliteli çevre algısını geliştirmek,
• OECD dışında da çevrenin iyileştirilmesi için tedbirler geliştirmek görevlerini yürütmektedir (Keleş ve Hamamcı, 1998:185)

Kamuoyunun da çevre ile ilgili konularda bilinçlendirilmesi için 1990 yılında Avrupa Çevre Ajansı kurulmuştur. Avrupa Çevre Ajansı’nın amacı; topluluk içinde çevrenin korunarak sürdürülebilir kalkınma sağlanmasıdır. Ajans’ın temel görevleri olarak şunlar belirlenmiştir:
• Çevre durumuna ilişkin bilgilerin kaydedilmesi, toplanması, değerlendirilmesi ve yayılması,
• Çevre tedbirlerinin izlenmesine yardımcı olmak,

• Verilerin Avrupa düzeyinde mukayese edilebilirliği üzerinde çalışmak,
• Çevre tahmin tekniklerinin geliştirilmesine ve uygulanmasına katkıda bulunmak, çevre konusundaki güvenilir bilgilerin yaygın dağılımını sağlamak

Türkiye’de çevre politikaları beş ana alan üzerine yoğunlaşmaktadır:
1. Kentsel Çevre: Hızlı kentleşme neticesinde meydana gelen çevre sorunları, kanalizasyon ve su kalitesi, hava kirliliği, katı ve sıvı atıklar vb.
2. Doğal Kaynak Yönetimi: Toprak, Su, Orman ve yer altı kaynaklarının kullanım ve yönetimi
3. Deniz ve Kıyı Kaynakları: Bilinçsiz yapılanma, deniz kirlenmesi, atık yönetimi vb.
4. Kültürel ve Doğal Sit Alanları: İnsanlık tarihi ile örtüşen bir toprak üzerine kurulu olan Anadolu’nun korunması
5. Çevresel Riskler: Deprem, Taşkın, Heyelan, Çığ gibi doğal afetlerin zararları ile orman yangınları, deniz kazaları, çöplük ve atık depolarının patlamaları vb.