SOSYAL POLİTİKA II

• Yerel yönetimler ülkenin yönetim sisteminin bütünü içinde yer alırlar.
• Yerel yönetimlerin kuruluş ilkeleri, görev ve yetkileri ve gelir sistemleri yasama organı tarafından belirlenir.
• Yerel yönetimler merkezi yönetimin hiyerarşik denetimi altında değildirler. Merkezi yönetim yerel yönetimler üzerinde hukuki uygunluk denetimi yürütür.
• Merkezi yönetim, ülke yönetiminde birlik ve bütünlüğü sağlamak amacıyla yerel yönetimlerin uymaları gereken ulusal amaç, hedef, ilke ve standartları belirler.
• Yerel yönetimler yürütülmesi kendilerine bırakılmış olan kamu hizmetleri ile ilgili kararları almak, tercihleri yapmak, bunlar için vergi almak yetkisini de içerecek şekilde çeşitli yollarla mali kaynak bulmak, bu kaynakları hizmetleri için kullanmak
ve bu hizmetleri yürütmek için gerekli iç örgüt yapılarını kurmak açısından idari özerklikten yararlanırlar.
• Yerel yönetimlerin karar organları bazı durumlarda da yönetim organları yerel topluluklarca seçilir.

Bunlardan; ilki Fransız sistemi ve bu sistemden etkilenen ülkelerdir. Bu ülkeler arasında İtalya, Belçika, İspanya, Portekiz ve Yunanistan sayılabilir. Bu sistemde yerel yönetimler anayasa ile güvence altına alınmış bir statüye sahiptir. Yerel kamu hizmetlerinin sağlanması açısından, merkezi yönetimin taşra birimlerinin yardım ve desteğine gereksinim duymaktadırlar. Yerel yönetimlerin varlık nedeni işlevsel olmaktan çok siyasidir.

İkinci grupta Anglo-Sakson geleneğine sahip İngiltere, İrlanda, Kanada, Avustralya, ABD ve Yeni Zelanda yer almaktadır. Bu ülkelerde yerel yönetimler kanun ile kurulmuştur. Ancak merkezi yönetimin yerel yönetim üzerinde bir denetimi söz konusu değildir. Merkezi yönetim ve federal devlet sistemlerinde federal devlet veya eyalet (federe devlet)
yerel yönetimlerden ayrı bir tüzel kişilik olarak kalmaya özen göstermektedir. Yerel yönetimler işlevlerini yerine getirirken geniş bir özerkliğe sahiptirler.

Tanzimat dönemine kadar belediye hizmetleri kadı, muhtesip, mimarbaşı,subaşı, mahalle teşkilatı, vakıflar ve loncalar tarafından yürütülmüştür.

Osmanlı İmparatorluğunda ilk belediye idaresi 1855 yılında İstanbul Şehremaneti adı ile kurulmuştur. İstanbul Şehremaneti atama ile belirlenen Şehremini (belediye başkanı) ile 12 üyeli bir meclisten oluşmuştur

İl şeklinde örgütlenme Fransız sistemi model alınarak, 1864 tarihli Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi ile başlamış, bu nizamname ile eyalet yönetiminden vilayet (il) yönetimine geçilmiş, ülke vilayet, sancak, kaza ve köylere ayrılmıştır.

Yerel yönetimlerin sosyal politikadaki rolleri; ülkelerin ekonomik, sosyal, siyasi yapısına,ülke geleneği, kültürü, kamu yönetim anlayışı, ülkelerin gelişmişlik düzeyi ve zamana göre farklılık göstermektedir.

Merkezi yönetimin güçlenmesi, sanayileşme, kırdan kente göç, hızlı nüfus artışı ile artan kentleşme sorunları kent yönetiminde yeni düzenlemeler yapılmasını gerektirmiş, 18.
yüzyılın sonlarına doğru Avrupa’da ilk belediyeler kurulmaya başlanmıştır

Dönemler itibariyle incelendiğinde; 1923-1946 yılları arasındaki dönemde yerel yönetimler kentsel hizmetlerin sağlanmasında ve sosyal politikalar oluşturulmasında etkili olamamışlardır. Bunda; Osmanlı İmparatorluğu döneminde yerel yönetimlerin ülkenin içinde bulunduğu koşullar nedeniyle Cumhuriyet Dönemine başarılı bir deneyim bırakmamış olması, Kurtuluş Savaşı sonrası ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum, II. Dünya Savaşı’nın koşulları ile tek parti yönetiminin merkeziyetçi tavrı, nüfus artışı
ve kentleşme hızının düşük olması önemli rol oynamıştır.

Türkiye’de belediyelerin gerçekleştirdikleri sosyal belediyecilik uygulamaları arasında;
• Ana-çocuk sağlığı merkezleri, sağlık ocakları, gezici sağlık otobüsleri, tanı merkezleri ve hastaneler kurmak,
• Konut yapmak,
• Evsiz ailelere, kimsesizlere, sokakta yaşayanlara veya sokakta yaşama olasılığı bulunanlara barınma olanağı sağlamak,
• Engellilerin, kadınların, gençlerin sosyalleşmesini sağlamak amacıyla danışma ve psikolojik yardım merkezleri açmak,
• Hasta yakınları için hastane yakınlarında misafirhaneler kurmak,
• Yoksul kişilere yiyecek, giyecek, eşya ve yakacak yardımı yapmak,
• Yoksullar için aşevleri ve imarethaneler kurmak,
• İş kurmak isteyen kadın ve gençlere yönelik teknik bilgi, makine ve ekipman desteği sağlamak,
• Kimsesiz çocuklar için çocuk yuvaları ve kreşler açmak,
• Kültür, sanat ve spor tesisleri açmak, tiyatro, sinema, kütüphane ve kültür merkezlerini yaygınlaştırmak,
• Öğrencilere burs ve eğitim malzemeleri vermek,
• Engellilere yönelik hizmet tesisi kurmak, onların rehabilite edilmelerini sağlamak,
• Engelliler için ulaşım, eğitim ve sosyo-kültürel ortamlarda yaşamlarını kolaylaştıracak önlemler almak,
• Yoksullara ücretsiz tedavi hizmeti sağlamak,
• Sanat, beceri ve meslek edindirme kursları açmak,
• Sokak çocukları, madde bağımlıları için koruma, rehabilite etme ve meslek edindirme amaçlı merkezler açmak,
• Sosyal toplum örgütlerine rehberlik hizmeti vermek, dayanışma ve yardımlaşmayı
geliştirmek,
• Tanzim satış mağazaları, giyim ve gıda merkezleri, ekmek fabrikaları kurmak,
• Yaşlı ve düşkünler için huzurevleri, bakım evleri kurmak, evde bakım hizmeti vermek (Pektaş, 2010: 16-17),
• Kadın sığınma evleri, gençlik merkezleri, çocuk kulüpleri açmak sayılabilir.

Yerel yönetimlerin yukarıdaki tanımda da yer alan evrensel nitelikleri Avrupa Konse­yi, Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği gibi uluslararası örgütlerin belgelerinde açık bir biçimde yer almaktadır. Buna göre;

Anglo-Sakson geleneğine sahip İngiltere, İrlanda, Kanada, Avustralya, ABD ve Yeni Zelanda yer almaktadır. Bu ülkelerde yerel yönetimler kanun ile kurulmuş­tur. Ancak merkezi yönetimin yerel yönetim üzerinde bir denetimi söz konusu değildir. Merkezi yönetim ve federal devlet sistemlerinde federal devlet veya eyalet (federe devlet) yerel yönetimlerden ayrı bir tüzel kişilik olarak kalmaya özen göstermektedir. Yerel yöne­timler işlevlerini yerine getirirken geniş bir özerkliğe sahiptirler.

Fransız sisteminde   yerel yöne­timler anayasa ile güvence altına alınmış bir statüye sahiptir. Yerel kamu hizmetlerinin sağlanması açısından, merkezi yönetimin taşra birimlerinin yardım ve desteğine gerek­sinim duymaktadırlar. Yerel yönetimlerin varlık nedeni işlevsel olmaktan çok siyasidir.

Türkiye’de yerel yönetimlerle ilgili olarak 1876 Anayasası’ndan bu yana tüm anayasalar­da doğrudan veya dolaylı düzenlemelere yer verilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu dönemin­den başlayarak günümüze kadar geçen sürede yerel yönetimlerle ilgili çok sayıda kanun, tüzük ve yönetmelik çıkarılmıştır.

Halen yerel yönetim birimlerinden biri olan İl Özel İdaresi’nin kuruluş ve işleyi­şi 22.2.2005 tarih ve 5302 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Kanunun bazı maddeleri kanunun yürürlüğe girmesinden sonra çeşitli tarihlerde değişikliğe uğramıştır. Kanuna göre; İl Özel İdaresi, il sınırları içindeki halkın müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşıla­mak üzere kurulan ve karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. İl Özel İdaresi’nin organları İl Genel Meclisi, İl Encümeni ve Vali’dir.

Belçika’da Sosyal Refah İçin Kamu Merkezi adı altında belediyelerin oluşturduğu bir organizasyon tüm halkın sosyal hizmet gereksinimlerini ve sosyal entegrasyon sorunla­rını çözmektedir .Gelişmekte olan ülkelerde ise yerel yönetim­lerin hizmetleri kentsel hizmetlerin sağlanmasına yöneliktir. Sosyal ve kültürel nitelikte hizmetler henüz çok sınırlı düzeydedir. Birçok gelişmekte olan ülkede yerel yönetimler, kentsel hizmetlerin sağlanmasında sorunlarla karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu ülke­lerde özellikle büyük kent yerel yönetimleri, diğer kentlere göre daha fazla fonksiyona sahiptir .

1973-1977 yılları arası Türk belediyeciliği açısından bir dönüm noktası olmuş, Türkiye gündeminde belediyeler ve onların demokratikleşmesi önemli bir yer işgal etmeye başlamıştır. Bunda; kent nüfusunun artması, toplumda siyasal kültürün gelişmesi ve büyük belediyelerin muhalefet partisine mensup belediye başkanla­rına sahip olmaları önemli rol oynamıştır (Ökmen ve Parlak, 2010: 202). Bu döneme özgü belediyecilik literatürde özerk belediyecilik, toplumcu belediyecilik, demokratik belediye­cilik, sosyalist belediyecilik gibi adlarla adlandırılmıştır (Kesgin, 2008: 98). Toplumcu be­lediyecilik anlayışı; büyük kentlerde yaşanan gecekondulaşma ve onun yarattığı sorunlara, CHP’li belediye başkanlarının getirdikleri çözümler sonucu ortaya çıkmıştır. Aynı zaman­da bu anlayış merkezi iktidar ile yerel yönetimler arasında yaşanan mücadele sonucunda geliştirilmiştir

Türkiye’de halen sosyal belediyecilik uygulamaları, daha çok yoksullar ile çocuklar, gençler, yaşlılar, engelliler, kadınlar gibi özel olarak korunması gereken gruplara yönelik­tir. Türkiye’de belediyelerin gerçekleştirdikleri sosyal belediyecilik uygulamaları arasında;

   Memurların maaşlarının ödenmesi belediyelerin değil devletin görevlerindendir.

5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilmektedir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurmak zorun­ludur.

Köy diğer bir yönetim birimidir. 18.03.1924 tarih ve 442 sayılı Kanuna göre, nüfusu 2.000’den az olan yerlere denir.

1980’li yıllarda benimsenen, devletin küçültülmesini, piyasa ve müşteri (vatandaşı müşteri olarak görme) odaklılığı, özelleştirmeyi, katılımlı yönetimi, yönetimde açıklığı öngören yeni kamu yönetimi anlayışı; kamu sektöründe özel sektör yönetim tekniklerinin uygulanmasına neden olmaktadır. Bu yeni anlayış yerel yönetimlerin özgürlük, etkinlik ve demokrasi çerçevesinde yetki ve sorumluluklarını artan oranda özel sektör ve sivil toplum örgütleri ile paylaşmasına ve daha yarışmacı bir düzen içinde hizmetlerini yerel halka sunmasına yol açmaktadır . Gelişmekte olan ülkelerde de yerel yönetimler, merkezi yönetimin işlevlerinin geçici olarak devredildiği bir yönetim bi­rimi haline gelmektedirler. Ayrıca Avrupa Birliği yanında Avrupa Kon­seyi tarafından kabul edilen Avrupa Kentsel Şartı, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ile Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği tarafından kabul edilen Yerel Yönetimler Evrensel Bildirgesi  gibi uluslararası belgeler gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yerel yönetimlerin işlevlerinde önemli değişikliklere neden olmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğunda ilk belediye idaresi 1855 yılında İstanbul Şehremaneti adı ile kurulmuştur. İstanbul Şehremaneti atama ile belirlenen Şehremini (belediye baş­kanı) ile 12 üyeli bir meclisten oluşmuştur. 1858 yılında da Galata ve Beyoğlu semtlerini içine alan Altıncı Daire-i Belediye kurulmuştur. Daha sonra İstanbul’un diğer semtlerinde ve diğer kentlerde yeni belediyeler oluşturulmuştur. Osmanlı döneminde 1876 Kanun-i Esas-i başta olmak üzere İstanbul ve diğer belediyelerle ilgili olarak yapılan çeşitli huku­ki düzenlemelerden sonra, cumhuriyet döneminde ilk olarak 1924 yılında Ankara için Ankara Şehremaneti Kanunu çıkarılmıştır. Osmanlı döneminde 1877 yılında çıkarılan Vilayet Belediye Kanunu ise bazı değişikliklerle 3.4.1930 tarih ve 1580 sayılı Kanun çıkarı­lıncaya kadar yürürlükte kalmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet Dönemine 389 belediye kalmış, 1930 yılında bu sayı 492’e yükselmiştir. 1580 sayılı Kanun ise çeşitli değişikliklerle 3.7.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu’na kadar yürürlükte kalmıştır.