SOSYAL POLİTİKA II

Yerel yönetimler merkezi yönetimin hiyerarşik denetimi altında değildirler. Merkezi yönetim yerel yönetimler üzerinde hukuki uygunluk denetimi yürütür.

Kuzey Avrupa ve Orta Avrupa ülkelerinde uygulanan sistem; yerel yönetimlerle merkezi yönetim arasındaki ilişkiler, yerel birimlerin hizmet sunma yetenekleri açısından Anglo-Sakson modeline benzemektedir. Ancak ondan farklı olarak yerel yönetimler kanun ile kendilerine verilen yetkilerin dışında ve üstünde genel yetkilere sahiptir. Bu sistemde yönetim basamakları arasındaki ilişkileri düzenleyen katı kurallar bulunmaktadır. Yerel yönetimler anayasal statüye ve geniş kapsamlı idari ve mali özerkliğe sahiptirler. İsveç, Norveç ve Danimarka bu sistemin en önemli temsilcileridir. Bazı farklılıklara rağmen Avusturya, İsviçre, Almanya, Hollanda ve Japonya bu gruba dâhil edilmektedir.

Osmanlı İmparatorluğunda ilk belediye idaresi 1855 yılında İstanbul Şehremaneti adı ile kurulmuştur. İstanbul Şehremaneti atama ile belirlenen Şehremini (belediye başkanı) ile 12 üyeli bir meclisten oluşmuştur.

İl şeklinde örgütlenme Fransız sistemi model alınarak, 1864 tarihli Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi ile başlamış, bu nizamname ile eyalet yönetiminden vilayet (il) yönetimine geçilmiş, ülke vilayet, sancak, kaza ve köylere ayrılmıştır.

Halen yerel yönetim birimlerinden biri olan İl Özel İdaresi’nin kuruluş ve işleyişi 22.2.2005 tarih ve 5302 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Kanunun bazı maddeleri kanunun yürürlüğe girmesinden sonra çeşitli tarihlerde değişikliğe uğramıştır. Kanuna göre; İl Özel İdaresi, il sınırları içindeki halkın müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir.

İl Özel İdaresi, il sınırları içindeki halkın müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. İl Özel İdaresi’nin organları İl Genel Meclisi, İl Encümeni ve Vali’dir.

Decentralization (yerelleşme) anlayışının etkisiyle yerel yönetimler özellikle 1994 yılından sonra yerel kalkınmadan, istihdam ve yoksullukla mücadeleye kadar geniş bir alanda insiyatif kullanmaya, yerel kalkınma projelerini harekete geçirmeye başlamışlardır. Özellikle büyükşehir belediyeleri bu konuda önemli adımlar atmışlardır. Bu gelişmede hukuki düzenleme ve belediye gelirlerinde meydana gelen büyük artışlardan çok 1994 yılındaki yerel seçimlerinden sonra yönetime gelen belediye başkanlarının kişisel hizmet anlayışları etkili olmuştur.

Türkiye’de belediyelerin gerçekleştirdikleri sosyal belediyecilik uygulamaları arasında;
• Ana-çocuk sağlığı merkezleri, sağlık ocakları, gezici sağlık otobüsleri, tanı merkezleri ve hastaneler kurmak,
• Konut yapmak,
• Evsiz ailelere, kimsesizlere, sokakta yaşayanlara veya sokakta yaşama olasılığı bulunanlara barınma olanağı sağlamak,
• Engellilerin, kadınların, gençlerin sosyalleşmesini sağlamak amacıyla danışma ve psikolojik yardım merkezleri açmak,
• Hasta yakınları için hastane yakınlarında misafirhaneler kurmak,
• Yoksul kişilere yiyecek, giyecek, eşya ve yakacak yardımı yapmak,
• Yoksullar için aşevleri ve imarethaneler kurmak,
• İş kurmak isteyen kadın ve gençlere yönelik teknik bilgi, makine ve ekipman desteği sağlamak,
• Kimsesiz çocuklar için çocuk yuvaları ve kreşler açmak,
• Kültür, sanat ve spor tesisleri açmak, tiyatro, sinema, kütüphane ve kültür merkezlerini yaygınlaştırmak,
• Öğrencilere burs ve eğitim malzemeleri vermek,
• Engellilere yönelik hizmet tesisi kurmak, onların rehabilite edilmelerini sağlamak,
• Engelliler için ulaşım, eğitim ve sosyo-kültürel ortamlarda yaşamlarını kolaylaştıracak önlemler almak,
• Yoksullara ücretsiz tedavi hizmeti sağlamak,
• Sanat, beceri ve meslek edindirme kursları açmak,
• Sokak çocukları, madde bağımlıları için koruma, rehabilite etme ve meslek edindirme amaçlı merkezler açmak,
• Sosyal toplum örgütlerine rehberlik hizmeti vermek, dayanışma ve yardımlaşmayı geliştirmek,
• Tanzim satış mağazaları, giyim ve gıda merkezleri, ekmek fabrikaları kurmak,
• Yaşlı ve düşkünler için huzurevleri, bakım evleri kurmak, evde bakım hizmeti vermek,
• Kadın sığınma evleri, gençlik merkezleri, çocuk kulüpleri açmak sayılabilir.

Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği tarafından kabul edilen Yerel Yönetimler Evrensel Bildirgesi gibi uluslararası belgeler gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yerel yönetimlerin işlevlerinde önemli değişikliklere neden olmaktadır.

Belçika’da Sosyal Refah İçin Kamu Merkezi adı altında belediyelerin oluşturduğu bir organizasyon tüm halkın sosyal hizmet gereksinimlerini ve sosyal entegrasyon sorunlarını çözmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise yerel yönetimlerin hizmetleri kentsel hizmetlerin sağlanmasına yöneliktir. Sosyal ve kültürel nitelikte hizmetler henüz çok sınırlı düzeydedir. Birçok gelişmekte olan ülkede yerel yönetimler, kentsel hizmetlerin sağlanmasında sorunlarla karşı karşıya bulunmaktadırlar. Bu ülkelerde özellikle büyük kent yerel yönetimleri, diğer kentlere göre daha fazla fonksiyona sahiptir.

Yerel yönetim sistemlerinin oluşmasında ulusal ve uluslararası faktörler önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle ülkeleri yerel yönetim sistemlerine göre sınıflandırmak oldukça güçtür. Ancak ortak özelliklerden yararlanılarak genel bir sınıflama yapmak gerekirse dört sistemden bahsedilebilir. Bunlardan; ilki Fransız sistemi ve bu sistemden etkilenen ülkelerdir. İkinci grupta Anglo-Sakson geleneğine sahip İngiltere, İrlanda, Kanada, Avustralya, ABD ve Yeni Zelanda yer almaktadır. Üçücüsü Kuzey Avrupa ve Orta Avrupa ülkelerinde uygulanan sistem, dördüncüsü ise Eski Sovyetler Birliği ile Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde uygulanan sistemdir.

Osmanlı İmparatorluğunda ilk belediye idaresi 1855 yılında İstanbul Şehremaneti adı ile kurulmuştur.

Osmanlı döneminde 1876 Kanun-i Esas-i başta olmak üzere İstanbul ve diğer belediyelerle ilgili olarak yapılan çeşitli hukuki düzenlemelerden sonra, cumhuriyet döneminde ilk olarak 1924 yılında Ankara için Ankara Şehremaneti Kanunu çıkarılmıştır.

Büyükşehir Belediyeleri ile ilgili ilk düzenlemeler 1984 yılında önce kanun hükmünde kararname daha sonra 1984 yılında kabul edilen 3030 sayılı Büyükşehir Belediye’lerinin Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun ile yapılmıştır. B

Kanuna göre nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilmektedir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurmak zorunludur.

Joseph Chamberlain öncülüğünde 1870’li yıllarda İngiltere’nin Birmingham kentinde ortaya çıkan belediye sosyalizmi akımı 1890-1940 yılları arasında İngiltere’de Birmingham ve Londra’da gaz, su, ulaşım, aydınlatma, sağlık sorunlarının çözümünde etkili olmuştur. Bu akım etkisini Avrupa’nın diğer kentlerinde de göstermiş, Budapeşte ve Verona’da konut, ekmek fabrikası, balık pazarı, Münih’te belediye emlak girişimleri, mağazalar, Lille’de sosyal yardım, çocuk ve yaşlılara yönelik sübvansiyonlar, kreşler, burslar ve halk sağlığı merkezleri yerel yönetimler tarafından kurulmuştur.

1960 sonrası Keynezyen politikalara geçiş ve buna bağlı olarak 1961 Anayasası’nda yer alan sosyal devlet ilkesi merkezi yönetimin eğitim, sağlık, sosyal yardım, sosyal hizmetler, konut gibi alanlarda etkinliğini arttırmıştır.

İl şeklinde örgütlenme Fransız sistemi model alınarak, 1864 tarihli Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi ile başlamış, bu nizamname ile eyalet yönetiminden vilayet (il) yönetimine geçilmiş, ülke vilayet, sancak, kaza ve köylere ayrılmıştır.

Ancak 1946-1980 döneminde 1973-1977 yılları arası Türk belediyeciliği açısından bir dönüm noktası olmuş, Türkiye gündeminde belediyeler ve onların demokratikleşmesi önemli bir yer işgal etmeye başlamıştır. Bu döneme özgü belediyecilik literatürde özerk belediyecilik, toplumcu belediyecilik, demokratik belediyecilik, sosyalist belediyecilik gibi adlarla adlandırılmıştır

Türkiye’de halen sosyal belediyecilik uygulamaları, daha çok yoksullar ile çocuklar, gençler, yaşlılar, engelliler, kadınlar gibi özel olarak korunması gereken gruplara yöneliktir. Türkiye’de belediyelerin gerçekleştirdikleri sosyal belediyecilik uygulamaları arasında; • Ana-çocuk sağlığı merkezleri, sağlık ocakları, gezici sağlık otobüsleri, tanı merkezleri ve hastaneler kurmak, • Konut yapmak, • Evsiz ailelere, kimsesizlere, sokakta yaşayanlara veya sokakta yaşama olasılığı bulunanlara barınma olanağı sağlamak, • Engellilerin, kadınların, gençlerin sosyalleşmesini sağlamak amacıyla danışma ve psikolojik yardım merkezleri açmak, • Hasta yakınları için hastane yakınlarında misafirhaneler kurmak, • Yoksul kişilere yiyecek, giyecek, eşya ve yakacak yardımı yapmak, • Yoksullar için aşevleri ve imarethaneler kurmak, • İş kurmak isteyen kadın ve gençlere yönelik teknik bilgi, makine ve ekipman desteği sağlamak, • Kimsesiz çocuklar için çocuk yuvaları ve kreşler açmak, • Kültür, sanat ve spor tesisleri açmak, tiyatro, sinema, kütüphane ve kültür merkezlerini yaygınlaştırmak, • Öğrencilere burs ve eğitim malzemeleri vermek, • Engellilere yönelik hizmet tesisi kurmak, onların rehabilite edilmelerini sağlamak, • Engelliler için ulaşım, eğitim ve sosyo-kültürel ortamlarda yaşamlarını kolaylaştıracak önlemler almak, • Yoksullara ücretsiz tedavi hizmeti sağlamak, • Sanat, beceri ve meslek edindirme kursları açmak, • Sokak çocukları, madde bağımlıları için koruma, rehabilite etme ve meslek edindirme amaçlı merkezler açmak, • Sosyal toplum örgütlerine rehberlik hizmeti vermek, dayanışma ve yardımlaşmayı geliştirmek, • Tanzim satış mağazaları, giyim ve gıda merkezleri, ekmek fabrikaları kurmak, • Yaşlı ve düşkünler için huzurevleri, bakım evleri kurmak, evde bakım hizmeti vermek, • Kadın sığınma evleri, gençlik merkezleri, çocuk kulüpleri açmak sayılabilir.