SOSYAL POLİTİKA II

Yerel yönetim sistemlerinin oluşmasında ulusal ve uluslararası faktörler önemli rol oy­namaktadır. Bu nedenle ülkeleri yerel yönetim sistemlerine göre sınıflandırmak oldukça güçtür. Ancak ortak özelliklerden yararlanılarak genel bir sınıflama yapmak gerekirse dört sistemden bahsedilebilir. Bunlardan; ilki Fransız sistemi ve bu sistemden etkilenen ülkelerdir. Bu ülkeler ara­sında İtalya, Belçika, İspanya, Portekiz ve Yunanistan sayılabilir. Bu sistemde yerel yöne­timler anayasa ile güvence altına alınmış bir statüye sahiptir. Yerel kamu hizmetlerinin sağlanması açısından, merkezi yönetimin taşra birimlerinin yardım ve desteğine gerek­sinim duymaktadırlar. Yerel yönetimlerin varlık nedeni işlevsel olmaktan çok siyasidir.

Anglo-Sakson geleneğine sahip ülkeler arasında İngiltere, İrlanda, Kanada, Avustralya, ABD ve Yeni Zelanda yer almaktadır. Bu ülkelerde yerel yönetimler kanun ile kurulmuş­tur. Ancak merkezi yönetimin yerel yönetim üzerinde bir denetimi söz konusu değildir. Merkezi yönetim ve federal devlet sistemlerinde federal devlet veya eyalet (federe devlet) yerel yönetimlerden ayrı bir tüzel kişilik olarak kalmaya özen göstermektedir. Yerel yöne­timler işlevlerini yerine getirirken geniş bir özerkliğe sahiptirler.

Osmanlı döneminde 1876 Kanun-i Esas-i başta olmak üzere İstanbul ve diğer belediyelerle ilgili olarak yapılan çeşitli huku­ki düzenlemelerden sonra, cumhuriyet döneminde ilk olarak 1924 yılında Ankara için Ankara Şehremaneti Kanunu çıkarılmıştır.

En küçük yönetsel yerleşim birimi olan köy yönetimi ile ilgili ilk düzenleme 18.3.1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanunu ile yapılmıştır. Köylerin kuruluşunun Osmanlı İmpara­torluğu öncesine dayanan uzun bir geçmişi bulunmaktadır. Ancak 19. yüzyılda yapılan bazı düzenlemelere rağmen köylerin tüzel kişiliğe sahip bir yönetim birimi olarak kabul edilmeleri cumhuriyet sonrası gerçekleşmiştir.

Joseph Chamberlain öncülüğünde 1870’li yıllarda İngiltere’nin Birmingham kentinde ortaya çıkan belediye sosyalizmi akımı 1890-1940 yılları arasında İngiltere’de Birmingham ve Londra’da gaz, su, ulaşım, aydınlatma, sağlık sorunlarının çözümünde etkili olmuştur. Bu akım etkisini Avrupa’nın diğer kentlerinde de göstermiş, Budapeşte ve Verona’da konut, ekmek fabrikası, balık pazarı, Münih’te belediye emlak girişimleri, mağazalar, Lille’de sos­yal yardım, çocuk ve yaşlılara yönelik sübvansiyonlar, kreşler, burslar ve halk sağlığı mer­kezleri yerel yönetimler tarafından kurulmuştur.

Dönemler itibariyle incelendiğinde; 1923-1946 yılları arasındaki dönemde yerel yö­netimler kentsel hizmetlerin sağlanmasında ve sosyal politikalar oluşturulmasında etkili olamamışlardır. Bunda; Osmanlı İmparatorluğu döneminde yerel yönetimlerin ülkenin içinde bulunduğu koşullar nedeniyle Cumhuriyet Dönemine başarılı bir deneyim bı­rakmamış olması, Kurtuluş Savaşı sonrası ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum, II. Dünya Savaşı’nın koşulları ile tek parti yönetiminin merkeziyetçi tavrı, nüfus artışı ve kentleşme hızının düşük olması önemli rol oynamıştır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da uygulanan Keynezyen politikalar ve refah dev­leti anlayışı merkezi yönetimin gücünü arttırmış, merkezi yönetimin uyguladığı sosyal politikaların kapsamı ve içeriği zenginleşmiştir. Yerel yönetimler ulusal düzeyde belirle­nen sosyal politikaların yerel düzeyde uygulanmasından ve yorumlanmasından sorumlu tutulmuş, merkezi yönetimin tamamlayıcısı olmuşlardır I. Petrol krizi sonrası koşullar değişmeye başlamış, 1980 sonrası (İngiltere ve ABD’de 1979) uygulamaya konan Neo-liberal politikalar merkezi yönetimlerin ekonomik ve sosyal alandaki işlevlerini daraltmıştır.

Ge­cekondulaşma sorununa yönelik olarak İzmit’te Yeniyerleşmeler, Ankara’da Batıkent gibi büyük konut projeleri yapılmış, halka ucuz ekmek ve tüketim malları sağlamak amacıyla İzmit ve Ankara’da halk ekmek fabrikaları kurulmuş, halk pazarları, tanzim satış yerleri açılmış, mesleki eğitim hizmetleri verilmiş, ucuz kent içi ulaşımı sağlamak amacıyla ula­şım alanında hizmetler sağlanmış, kreşlerin ve kültür merkezlerinin kurulması ilk defa bu dönemde gerçekleştirilmiştir. Ancak toplumcu belediyecilik anlayışı 1977 seçimleri­ne kadar varlığını devam ettirebilmiş, toplumcu belediye başkanlarının seçimlerde kendi partileri tarafından tasfiye edilmeleri üzerine sona ermiştir.

Belediyelerin sosyal belediyecilik uygulamalarında karşılaştıkları önemli sorunlar ara­sında; kanunların öngördüğü yetkilere paralel mali kaynaklara sahip olmamaları, kaynak yönünden merkezi yönetime bağımlı olmaları, sosyal politika ve hizmetler alanında ni­telikli ve yeterli personel yetersizliği, sosyal yardım ve sosyal politika uygulamaları için bulunulan yöreye özgü sağlıklı verilerin bulunmaması, belediyeler arasında koordinasyon eksikliği, sosyal etkinliklerin koordinasyon bozukluğu nedeniyle farklı birimler tarafın­dan yürütülmesi, ekonomik, sosyal veya idari nedenlerden dolayı halkın belediye yöneti­mine katılımının sağlanamaması, aynı hizmetlerin merkezi yönetim tarafında da yerine getirilmesi halinde ortaya çıkan yetki kargaşası ve kaynak israfı, sosyal belediyeciliğin belli bir standardı ve denetimi olmaması nedeniyle belediyelerin hizmet standartlarını kıyasla­ma yoluyla veya kendilerinin belirlemesi, yerel kamu yöneticilerinin sosyal politikalar ko­nusundaki bilinçsizliği sayılabilir

Halen yerel yönetim birimlerinden biri olan İl Özel İdaresi’nin kuruluş ve işleyişi 22.2.2005 tarih ve 5302 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Kanunun bazı maddeleri kanunun yürürlüğe girmesinden sonra çeşitli tarihlerde değişikliğe uğramıştır. Kanuna göre; İl Özel İdaresi, il sınırları içindeki halkın müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. İl Özel İdaresi’nin organları İl Genel Meclisi, İl Encümeni ve Vali’dir.

Ülkeleri yerel yönetim sistemlerine göre sınıflandırmak oldukça güç olmakla birlikte, ortak özelliklerinden yararlanarak dört sistemden bahsedebilmek mümkündür. Bu sistemler, “Fransız sistemi”, “Anglo-Sakson geleneğine sahip ülkelerde yer alan sistem”, “Kuzey ve Orta Avrupa ülkelerinde uygulanan sistem” ve son olarak “Eski Sovyetler Birliği ile Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki sistem” olarak sıralanabilir. Şıklarda yer alan İtalya, Belçika, Portekiz ve Yunanistan Fransız sistemine dahilken, İngiltere Anglo-Sakson geleneğine sahiptir. Doğru cevap D’dir.

İl şeklinde örgütlenme 1864 tarihli “Teşkil-i Vilayet Nizamnamesi” ile başlamıştır. Bu nizamname ile eyalet yönetiminden vilayet (il) yönetimine geçilmiş; ülke vilayet, sancak, kaza ve köylere ayrılmıştır. Doğru cevap B’dir.

Yerel yönetim birimlerinden biri olan İl Özel İdaresi’nin kuruluş ve işleyişi 5302 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Kanuna göre, İl Özel İdaresi, il sınırları içindeki halkın müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. İl Özel İdaresi’nin organları İl Genel Meclisi, İl Encümeni ve Vali’dir. Doğru cevap C’dir.

En küçük yönetsel yerleşim birimi olan köy yönetimi ile ilgili ilk düzenleme 1924 tarihli ve 442 sayılı Köy Kanunu ile yapılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Monarşik yönetimler altında merkezi yönetimin güçlenmesi ve 17. ve 18. yüzyıldan itibaren ulus devlet anlayışının doğuşu ile birlikte özerk bölgelerin imtiyazları kaldırılmış, yerel yönetimlere merkezi yönetimin alt birimlerinden biri olma statüsü verilmiştir. Doğru cevap A’dır.

Merkezi yönetimin güçlenmesi, sanayileşme, kırdan kente göç ve hızlı nüfus artışı ile birlikte artan kentleşme sorunları kent yönetiminde yeni düzenlemeler yapılmasını gerektirmiş; bu çerçevede 18. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa’da ilk belediyeler kurulmaya başlanmıştır. Doğru cevap D’dir.

1923-1946 yılları arasındaki dönemde yerel yönetimler kentsel hizmetlerin sağlanmasında ve sosyal politikalar oluşturulmasında etkili olamamışlardır. Bu durumun ortaya çıkmasında, Osmanlı İmparatorluğu döneminde yerel yönetimlerin ülkenin içinde bulunduğu koşullar nedeniyle Cumhuriyet Dönemi'ne başarılı bir deneyim bırakamamış olması, Kurtuluş Savaşı sonrası ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum, II. Dünya Savaşı’nın koşulları, tek parti yönetiminin merkeziyetçi tavrı, nüfus artışı ve kentleşme hızının düşük olması önemli rol oynamış; mali kaynak ve personel yetersizliği de tüm yerel idarelerin hizmet sağlamasını engellemiştir. Doğru cevap E’dir.

Belediyelere konut  yapma yetkisi 1923-1946 döneminde değil, 1946 sonrası dönemde tanınmıştır. Söz konusu dönemde ayrıca merkezi ve yerel yönetimlerde yeni arayışlar gündeme gelmiş, belediyelerle ilgili yeni kanunlar çıkarılmıştır. Doğru cevap A’dır.

1973-1977 dönemi Türk belediyeciliği açısından bir dönüm noktası olmuş; Türkiye gündeminde belediyeler ve onların demokratikleşmesi önemli bir yer işgal etmeye başlamıştır. Bu döneme özgü belediyecilik literatürde özerk belediyecilik, toplumcu belediyecilik, demokratik belediyecilik, sosyalist belediyecilik gibi adlarla ifade edilmektedir. Doğru cevap D’dir.

1984 tarihli 3030 sayılı Kanun ile büyükşehir belediyeleri kurularak ikili yönetim sistemine geçilmiş; büyük projelerin büyükşehir tarafından gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Doğru cevap A’dır.