SOSYAL POLİTİKA II

Sakat, özürlü ve engelli kavramları aralarında bazı farklılıklar bulunmakla birlikte, çoğunlukla birbiri yerine kullanılmakta, bu kavramların tanımı konusunda literatürde genel kabul gören bir tanıma rastlanmamaktadır. Kavramların ifade ettiği anlam ülkelere, kültürlere, uluslararası örgütlere ve zamana göre farklılık göstermektedir. Tıbbi model yaklaşımını benimseyen ülkelerde sakatlık kavramı, sosyal model yaklaşımını benimseyen ülkelerde özürlülük ve/veya engelli kavramı daha fazla kabul görmektedir.

“Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) özürlüyü, çalışma yaşamına katılım açısından
tanımlamaktadır. Örgüt; önce özürlüyü; fiziksel ve zihinsel yeteneklerinin azalması sonucu, uygun bir iş elde etme veya koruma olanağını ileri derecede kaybetmiş kişi” olarak tanımlamıştır. Ancak 1983 yılında tanımı yeniden ele alarak, bu defa özürlüyü, “fiziksel ve ruhsal noksanlık sonucu uygun bir iş sağlama, bu işi koruma ve bu işte ilerleme olasılığı önemli ölçüde azalmış kişi olarak belirtmiştir”

Engellilerin temel sorunlarının başında içinde bulundukları sosyo-ekonomik grubun
bir bütün olarak yaşadığı yoksulluk gelir. Yoksulluk aynı zamanda diğer sorunların da
kaynağını oluşturur. Dünya Bankası dünyanın en yoksul insanlarının %20’sinin engellilerden oluştuğunu belirtmektedir.

Bu yöntemlerden Avrupa ülkelerinde en yaygın olan kota sistemidir. Kota sistemi genelde iki şekilde uygulanabilmektedir. Bunlardan doğrudan doğruya kota sisteminde işveren engelli çalıştırmak zorundadır. Kotanın ihlâli halinde ise para ve/veya hapis cezası öngörülmektedir. Diğer sistemde ise kotaya uyulmasa da onun bedelinin işveren tarafından ödenmesi söz konusudur. Ancak bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde de ceza uygulanmaktadır

1960’lı yıllarda özellikle eğitim gören görme engelliler tarafından hak arama arayışları başlatılmıştır. 1961 Anayasası’nda sosyal devlet anlayışı çerçevesinde engellilerin üretken hale getirilmeleri ve özel eğitim ile ilgili düzenlemeler yapılmış, İlköğretim ve Eğitim Kanunu’na özel eğitimle ilgili hükümler konmuş, Kanuna dayanılarak bir yönetmelik çıkarılmıştır. Ayrıca bu dönemde engellilerin rehabilitasyonu ele alınmıştır. 20.4.1967 tarih ve 854 sayılı Deniz İş Kanunu ile ilk olarak engelli çalıştırılma zorunluluğu getirilmiş, kota yöntemi ise 12.8.1967 tarih ve 931 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiştir. 931 sayılı Kanunu’nun Anayasa Mahkemesi tarafından iptalinden sonra çıkarılan 25.8.1971 tarih ve 1475 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinde kota sistemine yeniden yer verilmiştir

4857 sayılı Kanun’un 30. maddesi yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile 50 veya daha fazla işçi çalıştıran kamu işyerlerinin %2 eski hükümlü işçiyi veya terörle mücadelede malul sayılmayacak derecede yaralananları mesleki, bedeni veya ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmaları öngörülmüştür.

Gelişmiş ülkelerde hükümlülere verilen mesleki eğitimler üç grupta toplanmaktadır. Bunlar; hükümlülere infaz kurumlarında değerlendirilecek beceriler kazandırılması, kısa süreli mesleki eğitim programları ve hükümlülük sonrasında onların iş bulmalarını sağlayacak beceriler kazandırılması şeklinde sıralanabilir. Araştırmalar eğitim programlarına katılanların büyük bölümünün iş bulduklarını, tekrar infaz kurumlarına dönmediklerini göstermektedir

Göç kavramı göç edilen yere göre iç göç-dış göç (uluslararası göç-sınır ötesi göç);
nedenine göre gönüllü göç-zorunlu göç; göç etme süresine göre kısa süreli göç (geçici)-
uzun süreli göç (sürekli); büyüklüğüne göre bireysel göç-aile göçü (toplu göç/kitlesel göç); yasallığına göre yasal göç (düzenli)-yasa dışı göç(düzensiz göç) olarak sınıflandırılabilir. Ancak bu sınıflama yanında göçün farklı özellikleri dikkate alınarak çok
sayıda farklı sınıflama yapılabilmektedir.

Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsü ile İlgili Cenevre Sözleşmesi’ne göre mülteci “ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba aidiyeti veya siyasi düşüncesi nedeniyle zulüm göreceği konusunda haklı bir korku taşıyan ve bu yüzden ülkesinden ayrılan ve korkusu nedeniyle geri dönemeyen ve geri dönmeyen kişidir. Afrika Birliği Örgütü tarafından oluşturulan bölgesel sözleşmelerde Güney Afrika’nın kendine özgü durumuna bağlı olarak tanım farklılaşsa da yukarıdaki tanım tüm dünyada genel kabul görmektedir. Siyasi anlamda önem taşıyan bir göçmen grubu da sığınmacılardır. Sığınmacılar; korunma istemek amacıyla bir başka ülkeye giden ancak Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsü ile İlgili Cenevre Sözleşmesi’ndeki kriterlere uymayan göçmenlerdir. Genel kabul gören görüşe göre; “sığınmacı kendisine henüz göçmen statüsü verilmemiş olan, hakkındaki hukuki prosedür devam eden kişidir.” Mülteci ve sığınmacı kavramları bazı yazarlar tarafından aynı anlamda kullanılabilmektedir

Uluslararası Göç Örgütü, göçün nedenlerini çeken ve iten faktörler yaklaşımı doğrultusunda, 5’i itici, 2’si çekici olmak üzere 7 nedene bağlamıştır. Çekici faktörler; daha iyi yaşam koşulları, daha yüksek gelir olanağı, diğer insanların göç örnekleri, daha iyi çalışma/istihdam koşulları ve daha fazla bireysel özgürlük olarak sıralanmıştır. İtici faktörler ise köken ülkedeki ekonomik koşullar ve etnik sorunlardır. Örgüte göre itici faktörler daha az sayıda olmakla birlikte, daha belirleyici rol oynamaktadır

854 sayılı Deniz İş Kanunu

BM

Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi

Tıbbi/medikal model

Kota yöntemi

1

Tüm Göçmen İşçilerin ve Ailelerinin Korunmasına Dair Sözleşme

bütçe açıkları

BM

Bulgaristan