SOSYAL POLİTİKA II

ILO ayrımcılık türlerini doğrudan, dolaylı ve sistematik ayrımcılık olarak üçe ayırmaktadır.

Avrupa Birliği (AB) direktiflerinde doğrudan ayrımcılık, dolaylı ayrımcılık, taciz,
cinsel taciz, emirle ayrımcılığa özendirme, gebeliğe ve analık iznine bağlı ayrımcılık yer almaktadır.

Uluslararası sözleşmelerin yasakladığı ayrımcılık türlerinin başında doğrudan ayrımcılık gelmektedir. Doğrudan ayrımcılık farklı şekillerde tanımlanabilmektedir. Bu tanımlardan birine göre: “Bir kişi veya grubun, ayrımcılığın yasaklandığı nedenlerden (dil, etnik köken, cinsel yönelim, engellilik gibi) birine dayalı olarak insan hak ve özgürlüklerinden, aynı veya benzer konumda olduğu diğer kişilerle eşit bir şekilde yararlanmasını ve bunları kullanmasını engelleme veya zorlaştırma niyet ve etkisine sahip her türlü fark, dışlanma, sınırlama veya tercihtir”

“Tarafsız görünen bir hükmün, kriterin veya uygulamanın belli bir ırk, din, etnik köken, cinsiyet, yaşta olan kişiler için diğer kişilerle karşılaştırıldığında daha dezavantajlı konum yaratması” dolaylı ayrımcılık olarak tanımlanmaktadır

AB’nin 2000/78 sayılı direktifine göre; taciz, “ırk veya etnik köken, din veya inanç, yaş, engellilik ve cinsel yönelim gibi nedenlerden birine bağlı olarak bir kişinin onuruna zarar verme ve onu yıldırma, ona karşı düşmanca, aşağılayıcı, küçük düşürücü veya saldırgan bir çevre yaratma amacı taşıyan veya etkisi olan istenmeyen bir davranıştır”.

Toplumdan dışlanmış grupların, eğitim, istihdam, siyaset gibi alanlara katılmalarını sağlayarak, bu grupların temsil edilmesini sağlamaya çalışan bir dizi kurumsal politika ve uygulamadır. Olumlu ayrımcılık politikaları; etnik, cinsiyet, ırk, engellilik gibi farklılıklar temelinde şekillenen fiili ayrımcılığın önüne geçilmesi amacıyla bu farklılıklar lehine telafi edici bir ayrımcılık yapılması gerektiğini savunmaktadır

Ters yönlü ayrımcılık toplumda genel grubun karşılaştığı ayrımcılık türüdür. Genelde pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Zira pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması, genel grubun sistematik olarak ayrımcılığa uğramasına neden olmakta, bu durum ters yönlü ayrımcılık olarak adlandırılmaktadır

“Belirli gruplara üye olan dezavantajlı kişilere karşı kurumsallaşmış yapılar, politikalar, uygulamalar ve gelenekler sistematik ayrımcılığı oluşturmaktadır”.

UNESCO Anayasası’nın 1.maddesi 16.11.1945 tarihinde kabul edilmiştir.

Öğretim Alanında Ayrımcılığa Karşı Savaşım Sözleşmesi, 14.12.1960 yılında kabul edilmiştir.

Ters yönlü ayrımcılık toplumda genel grubun karşılaştığı ayrımcılık türüdür. Genelde pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Zira pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması, genel grubun sistematik olarak ayrımcılığa uğramasına neden olmakta, bu durum ters yönlü ayrımcılık olarak adlandırılmaktadır.

Belirli gruplara üye olan dezavantajlı kişilere karşı kurumsallaşmış yapılar, politikalar, uygulamalar ve gelenekler sistematik ayrımcılığı oluşturmaktadır.

Yaş ayrımcılığı XIX. yüzyılın sonunda Sanayi Devrimi sonrasında doğmuş, bu dönemde yaşlı işçiler uzun yıllar işyerinde çalışmalarına rağmen sadece yaşlı oldukları gerekçesi ile işten çıkarılmışlardır. Bu sorun 1920 ve 1930’lu yıllardan itibaren ABD ve İngiltere’de tartışılmaya başlanmıştır. İlk olarak 1967 yılında ABD’de İstihdamda Yaş Ayrımcılığı Kanunu çıkarılmış, bu kanun ile 40 yaş ve üstü kişilerin çalışma yaşamında yaş ayrımcılığına karşı korunması öngörülmüştür.

Türk hukukunda 1924 Anayasası’ndan bu yana tüm anayasalarda ve birçok yasada eşitlik ilkesi ve ayrımcılığın yasaklanması ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır.

Anayasa dışında Türk mevzuatında çok sayıda kanunda eşitlik ve ayrımcılık yasağı ile ilgili düzenleme yer almaktadır. Bunlar arasında; 22.5.2003 tarih 4857 sayılı İş Kanunu, 26.9.2004 tarih ve 5237 sayılı Ceza Kanunu’nun ayrımcılık yasağı ile ilgili 122. maddesi yanında 3, 105, 115, 118, 125, 153 ve 216. maddeleri, 1.7.2005 tarih ve 5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunu’nun 4, 13. 14 ve 15. maddeleri; 14.7.1965 tarih ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 7 ve 125. maddeleri; 14.6.1973 tarih ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 4.maddesi, 22.11.2001 tarih ve 4721 sayılı Medeni Kanunu’nun 68. maddesi ve Medeni Kanun’un “Evliliğin Genel Hükümlerini” düzenleyen üçüncü bölümünde eşler arasında eşitliği sağlamaya yönelik hükümler, 24.5.1983 tarih ve 2828 sayılı Sosyal Hizmet Kanunu’nun 4.maddesi (Kanunun Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu olan adı 2011 yılında kanunun kaldırılması üzerine değiştirilmiştir) ve 18.10.2012 tarih ve 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 2. maddesi sayılabilir.

Sosyal dışlanma kavramının geçmişi oldukça yenidir. Fransa’da 1960’lı yıllarda yoksullardan ideolojik biçimde dışlanmış olarak söz edilmiş, dışlanma kavramı ilk defa Rene Lenoir tarafından 1974 yılında yazılan bir kitapta kullanılmıştır. Ekonomik büyümenin 1970’li yıllarda yavaşlaması ile birlikte sosyal dışlanma Fransa’da bir sorun olarak tanınmış, 1970’li yılların ortalarından itibaren sosyal dışlanma ile mücadeleye yönelik politikalar geliştirilmeye başlanmıştır.  1990’lı yıllarda da sosyal dışlanma konusunda ulusal düzeyde yoğun çalışmalar yapılmıştır.

Çeşitli nedenlerle belli mekânlara ulaşmada ve bu mekânlardan yararlanmada sorunların bulunması mekânsal dışlanmayı ifade etmektedir. Mekânsal dışlanmanın iç içe geçmiş iki özelliği bulunmaktadır. Bunlardan ilki; toplumun kişiyi yaşadığı mekân veya coğrafya nedeniyle dışlaması, ayrımcılığa tabi tutmasıdır. Diğeri ise kişinin bireysel/hanesel maddi kaynaklara ulaşma olanaklarından bağımsız olarak, yaşadığı yerdeki kamu hizmetlerinin niteliği ve niceliği nedeniyle toplumsal yaşamın içine tam anlamıyla girememesidir.

Sosyal dışlanmanın kişi ve toplum üzerinde olumsuz sonuçları bulunmaktadır. Kişi açısından konuya bakıldığında; kişinin gereksinimlerini sürekli olarak karşılayamaması toplumla olan bağlarının zayıflamasına, stres, kaygı, özsaygısını kaybetmesine, çevresine ve toplumsal kurumlara güveninin ortadan kalkmasına neden olmaktadır.

Güvenceli asgari gelir kavramının Fransız hukukunda somutlanmış şekli asgari tutunma geliri’dir. Karşılıksız olan asgari tutunma geliri 1988 yılında yürürlüğe giren bir kanunla düzenlenmiş, daha sonra kanunda farklı tarihlerde değişiklikler yapılmıştır. Asgari tutunma geliri’nden kanuna göre 25 yaşın üzerinde olan, kanunda öngörülen süre boyunca Fransa’da yaşayan ve belirli bir yoksulluk sınırının altında geliri bulunan kişiler yararlarlanabilmektedir.

ABD’de Çalıştırma (Workfare) olarak adlandırılan uygulamada işsiz, yoksul veya dışlanmış bir kişinin yardıma veya gelire hak kazanabilmesi için ilgili kamu kurumunun göstereceği bir işte çalışması zorunludur. Kişinin çalışmaması halinde kendisine yapılan yardım veya gelir kesilmektedir. Örneğin ABD’de 1996 yılında yasalaştırılan workfare programına göre çok düşük düzeyde olan bu yardımı alabilmek için, kişinin karşılıksız veya düşük bir ücretle, belediyenin veya bir derneğin talebi üzerine, toplumsal fayda sağlayacak nitelikte bir işte çalışması gerekmektedir.