SOSYAL POLİTİKA II

ILO ayrımcılık türlerini doğrudan, dolaylı ve sistematik ayrımcılık olarak üçe ayırmaktadır. Avrupa Birliği (AB) direktiflerinde doğrudan ayrımcılık, dolaylı ayrımcılık, taciz, cinsel taciz, emirle ayrımcılığa özendirme, gebeliğe ve analık iznine bağlı ayrımcılık yer almaktadır. Literatürde bunlara ek olarak çoklu ayrımcılık, ters yönlü ayrımcılık, olumlu ayrımcılık, dolayısıyla ayrımcılık gibi ayrımcılık türlerinden söz edilmektedir.

Örneğin; bir işverenin iş sözleşmesine koyduğu bir madde veya yaptığı bir uygulama ile bir işçiye diğer bir işçiye göre ırk, din, cinsiyet, engellilik, cinsel yönelim, etnik köken veya yaş gibi nedenlerden dolayı farklı muamele yapması doğrudan ayrımcılığı oluşturmaktadır. İşverenin iş ilanlarına; iş başvurusu için erkek veya 45 yaşın altında olma gibi koşullar koyması, zenci olduğu için bir kişinin sendikaya üye olarak kabul edilmemesi veya bir okula alınmaması, kadının cinsiyeti nedeniyle veya bir kişiye ırkı, dini nedeniyle işe girişten başlayarak istihdamın her aşamada farklı davranılması doğrudan ayrımcılığa örnek olarak verilebilir.

“Tarafsız görünen bir hükmün, kriterin veya uygulamanın belli bir ırk, din, etnik köken, cinsiyet, yaşta olan kişiler için diğer kişilerle karşılaştırıldığında daha dezavantajlı konum yaratması” dolaylı ayrımcılık olarak tanımlanmaktadır. Dolaylı ayrımcılık farklı gruplara eşit muamele edildiği görüntüsü veren tarafsız uygulamaların, gerçekte bir grubu diğerine nazaran kayırma veya mağdur eden etkiler yaratması ve bu etkilerin işletmenin gerekleri ile açıklanmaması durumunu oluşturmaktadır.

Uluslararası belgelerde veya uluslararası örgütlerin denetim organlarının kararlarında konularına veya dayandığı nedenlere göre ırk, renk, soy, ulusal veya etnik köken, din ve siyasi görüşe dayalı ayrımcılık, cinsiyet ayrımcılığı, yaş ayrımcılığı, engelli ayrımcılığı, cinsel
yönelim ayrımcılığı gibi çeşitli ayrımcılık türlerine yer verilmektedir.

Uluslararası örgütlerden BM’in ayrımcılık yasağı ile ilgili düzenlemeleri genel nitelikli insan hakları ile ilgili sözleşmeler içinde veya belli bir konuda ayrımcılığı yasaklayan sözleşmelerde yer almaktadır. BM’in konu ile ilgili önemli belgeleri arasında; 26.6.1945 tarihinde kabul edilen Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın Başlangıç Bölümü, Anlaşmanın 1/3, 13/1-b, 55 ve 56. maddeleri, 10.12. 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 2, 7, 10, 16/1, 21/2, 23/2, 29/2 ve 3. maddeleri, 3.1.1976 tarihinde yürürlüğe giren Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi’nin 2, 3, 7, 10 ve 13. maddeleri, 23.3.1976 tarihinde yürürlüğe giren Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin 2, 3, 4, 23, 24, 25, 26. ve 27. maddeleri, 21.12.1965 tarihinde kabul edilen Her Türlü Irk Ayrımcılığı’nın Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşmesi’nin 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. maddeleri; 18.12.1979 tarihinde kabul edilen Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi,18.11.1990 tarihli Tüm Göçmen İşçilerin ve Ailelerinin Haklarının Korunmasına Dair Sözleşme, 13.12.2006 tarihli Engelli Hakları Sözleşmesi, 20.11.1989 tarihli Çocuk Hakları Sözleşmesi, 28.7.1951 tarihinde imzalanan Mültecilerin Hukuki Statüsü İle İlgili Cenevre Sözleşmesi sayılabilir.

Ters yönlü ayrımcılık toplumda genel grubun karşılaştığı ayrımcılık türüdür. Genelde pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Zira pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması, genel grubun sistematik olarak ayrımcılığa uğramasına neden olmakta, bu durum ters yönlü ayrımcılık olarak adlandırılmaktadır

“Belirli gruplara üye olan dezavantajlı kişilere karşı kurumsallaşmış yapılar, politikalar, uygulamalar ve gelenekler sistematik ayrımcılığı oluşturmaktadır”. Güney Afika’da Apartheid döneminde hükümet tarafından siyahlara karşı uygulanan ırk ayrımcılığı, Musevilere, eşcinsellere, Romanlara karşı II. Dünya Savaşı sırasında Almanya tarafından yapılan ayrımcılık sistematik ayrımcılığa örnek olarak verilebilir.

Ekonomik nedenlerden bağımsız olarak, toplumsal ve kültürel yaşama katılmama durumu kültürel dışlanmayı ifade etmektedir. Farklı din/mezhep veya etnik kökenden geldiği, farklı cinsel yönelime sahip olduğu için kişinin toplumsal yaşamdaki etkinliklere alınmaması, farklı davranışlarla veya sürekli engellerle karşılaşması kültürel dışlanmaya örnek oluşturmaktadır.

ABD’de Çalıştırma (Workfare) olarak adlandırılan uygulamada işsiz, yoksul veya dışlanmış bir kişinin yardıma veya gelire hak kazanabilmesi için ilgili kamu kurumunun göstereceği bir işte çalışması zorunludur. Kişinin çalışmaması halinde kendisine yapılan yardım veya gelir kesilmektedir. Örneğin ABD’de 1996 yılında yasalaştırılan workfare programına göre çok düşük düzeyde olan bu yardımı alabilmek için, kişinin karşılıksız veya düşük bir ücretle, belediyenin veya bir derneğin talebi üzerine, toplumsal fayda sağlayacak nitelikte bir işte çalışması gerekmektedir.

İspanya’da güvenceli asgari gelir bölgesel düzeyde yürütülmekte, bölgesel yönetimler kendi belirledikleri yardım sistemini uygulamaktadırlar. Gelir desteğinin süresi bir yıl olmakla birlikte süre kişinin gereksinime bağlı olarak artırılabilmektedir. 25-65 yaşları arasındaki kişiler sistemde yer almakta ancak belli koşulların varlığı halinde 25 yaşın altındakiler de sistemden yararlanabilmektedirler. Yardımların karşılığında kişilerden zorunlu olarak çalışmaları veya iş arama, beceri geliştirme veya eğitim programlarına katılmaları istenmektedir.

Ayrımcılık

Doğrudan ayrımcılık

dolaylı ayrımcılık

Olumlu ayrımcılık politikaları

Ters yönlü ayrımcılık

Rene Lenoir

ABD

1990’lı yılların başında

engelliler

Asgari gelir güvencesi