Sosyal Politika ve Çevre

Çevre politikaları üretme ihtiyacı; Sanayileşme ve Dünya Savaşları, Kentleşme, Nüfus Artışı, İklim Değişiklikleri, Hava Kirliliği, Suyun ve Yaşanabilir Alanları Azalması ve Teknoloji gibi nedenlerden doğmuştur.

Maltus’un ünlü nüfus teorisinde, besin maddeleri aritmetik artarken, nüfus geometrik artmakta bu nedenle açlığın kaçınılmaz olduğu ileri sürülmektedir.

Hava kirliliği, ısınma amaçlı faaliyetlerden, motorlu taşıtlardan ve sanayiden kaynaklanmaktadır. Bu kapsamda; asit yağmuru, dumanlı sis, küresel ısınma ve kararma, ozon tabakasının incelmesi gibi farklı etkiler oluşturmaktadır.

Birleşmiş Milletler Küresel Isınma raporuna göre ortalama sıcaklığın 2 derece artması halinde su sıkıntısının başlayacağı, 5 derece artması halinde denizlerin 5 m yükseleceği ve 6 derece artması halinde ise göçlerin başlayabileceği uyarıları yapılmaktadır (Birleşmiş Milletler Küresel Isınma Raporu, 2007).

Çevre politikalarının temel hedefi insan sağlığını, ekolojik dengeyi, kültürel, tarihi ve estetik değerleri korumak suretiyle ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlamaktır.

Çevre politikasının ilkeleri;
1. Kirleten Öder İlkesi,
2. Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu,
3. Bütünleştirme İlkesi,
4. Önceden Önleme İlkesi,
5. İşbirliği İlkesi,
6. Sakınma (İhtiyat) İlkesi,
7. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi olarak sıralamak mümkündür.

Genellikle üretim süreçlerinde çevreye verilen zarar oranında tespit edilen vergilendirme oranları, en etkin araçlardan biri olarak kullanılmaktadır. Bu kapsamda çevre politikasında kullanılan vergi araçlarını şu şeklide sıralamak mümkündür:
1. Atık Vergileri
• Gaz atık vergiler
• Sıvı atık vergileri
• Katı atık vergileri
• Atık bertaraf etme vergileri
• İşletme Vergileri
2. İşletme Vergileri
• Kayıt vergileri
• Lisans vergileri
3. Kullanma vergileri
4. Temizleme arıtma vergiler
5. Üretim vergisi
6. Emisyon vergisi
7. Ürün vergisi
8. Ambalaj vergisi
9. Beklenmedik kar vergisi

Vergi dışı araçları aşağıdaki biçimde sınıflandırmak mümkündür:

1. Bağışlar (Karşılıksız ve Koşullu)

2. Teşvik Ödemeleri

3. Vergi İndirimleri

4. Gelir Kayıplarının Tazmini

5. Transfer Ödemeleri

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD): 1961 yılında kurulan ve halen 33 üyesi olan örgüt, Çevre Komitesi aracılığı ile küresel çevre konularına proje bazlı yaklaşımlar getirmektedir. OECD Çevre Komitesi;
• Çevreye ilişkin sorunları saptamak ve çözümler geliştirmek,
• Üye devletlerin çevre politikaları arasında uyum oluşturmak,
• Ulusal düzeyde yürütülen çevre politikalarına danışmanlık hizmeti sağlamak,
• Ulusal düzeyde meydana gelen anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak,
• Kaliteli çevre algısını geliştirmek,
• OECD dışında da çevrenin iyileştirilmesi için tedbirler geliştirmek görevlerini yürütmektedir (Keleş ve Hamamcı, 1998:185).

Stockholm Bildirgesi, Rio Bildirgesi ve Brundland Raporu çevre ile ilgili ilk küresel belgelerdir.

Ajans’ın temel görevleri olarak şunlar belirlenmiştir:
• Çevre durumuna ilişkin bilgilerin kaydedilmesi, toplanması, değerlendirilmesi ve yayılması,
• Çevre tedbirlerinin izlenmesine yardımcı olmak,
• Verilerin Avrupa düzeyinde mukayese edilebilirliği üzerinde çalışmak,
• Çevre tahmin tekniklerinin geliştirilmesine ve uygulanmasına katkıda bulunmak, çevre konusundaki güvenilir bilgilerin yaygın dağılımını sağlamak.

Ajansın başlıca çalışmaları şu alanlarda gerçekleşmektedir:
• Hava kalitesi ve su kalitesi,
• Toprağın, flora ve faunanın durumu
• Toprak kullanımı ve doğal kaynaklar,
• Atık yönetimi,
• Gürültü emisyonları,
• Kimyasal maddeler,
• Kıyıların ve deniz çevresinin korunması.

Uluslararası alanda bölgesel çevre politikaları; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Afrika İnsan ve Halklar Hakları Şartı, Amerika İnsan Hakları Sözleşmesi ve Asya
İnsan Hakları Bölge Konseyi çerçevesinde düzenlenmektedir.

Türkiye’de çevre politikaları; Kentsel Çevre, Doğal Kaynak Yönetimi, Deniz ve Kıyı Kaynakları, Kültürel ve Doğal Sit Alanları ile Çevresel Riskler olmak üzere beş alan üzerinde yürütülmektedir.

Türkiye’de çevre konusunda; Hava, Su, Toprak, Orman, Gürültü, Sulak Alan, Katı Atık ve Deniz olmak üzere sekiz ana başlık altında mevzuat bulunmaktadır.

Özellikle geleneksel refah politikalarının yetersizliği ve aşırı sağcı hükümetlerin memnuniyetsizlik doğuran sıkı politikaları, İngiltere başta olmak üzere diğer benzer Avrupa ülkelerinde farklı ve sürdürülebilir bir politika arayışına neden olmuştur.

Sürdürülebilirlik; Mevcut zenginliklerin ve doğanın gelecek nesillere aktarılması; zenginden fakire, mevcut nesilden gelecek nesillere, insan türünden insan dışı türlere (bitkilere, hayvanlara) doğru zenginliklerin yeniden dağıtımı ile ilgili bir problemdir.

Sürdürülebilir kalkınmanın göstergeleri; Ekonomik Rasyonalite, İklim Değişimleri, Refah, Doğal Sermaye Hesapları, İnsan-Çevre Etkileşimi, Ekolojik Etkinlik gibi çok farklı alanlarda ölçülebilmektedir (Lawn, 2006).

Yeşil ekonomi, mevcut ekonomik düzenin yaptığı tahribatlara karşı, dünyanın sürdürülebilir bir yaşam alanı olarak kalmaya devam etmesi için alternatif yaklaşımlar ileri süren, çevreye duyarlı, kuvvetli felsefi altyapısı bulunan ve gelişmekte olan bir iktisat koludur (Kennet, 2010:10). Yeşil ekonomi sadece çevre ile ilgili değil, iktisadi etkinlik ile ilgili bir düşünce sistematiğidir(Kennet ve Heinemann 2011:22). Bu kapsamda insan medeniyeti ve doğal ekosistem arasında bir ilişki kurarak dünyadaki yaşamımızın devamlılığı ve gelecek nesillere sağlıklı devri ile fikirler geliştirir (Kennet 2010:11).

Aydınlanma, Eleştirel Kuram, Feminizm ve Post modernizm yeşil ekonominin felsefi dayanaklarını oluşturmaktadır.

Çevre ve refah ilişkisi sosyal politika akademik alanında gün geçtikçe daha da yoğunlaşan biçimde tartışma konusu yapılmaktadır. Özellikle demokrasi, sosyal ilişkiler ve çevreci refah makro bileşenlerde (Hoggett, 2004: 140), yeşil vatandaşlık (Dean, 2004: 22), temel gelir ve yeşil sosyal politika (Fitzpatrick, 2002: 138), gelecek nesiller için refah üretme politikaları (Fitzpatrick, 2004: 38), Beslenme kalitesi-sosyal politika ve çevre ilişkileri (Lang, Barling ve Caraher, 2004: 70) gibi konular son dönem sosyal politika tartışmalarında yerini almıştır.