SOSYAL POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 4

Küreselleşmenin en somut göstergesi, ticaretin serbestleşmesine bağlı olarak ülkelerarasındaki mal ve hizmet ticaretindeki artıştır. Artışı ölçmek için kullanılan uluslararası mal
ve hizmet ticareti hacminin gayri safi milli gelire (milli gelir) oranındaki değişmedir. II. Dünya Savaşı sonrası dönemde uluslararası ticareti engelleyen ve sınırlayan yüksek gümrük tarifeleri ve yasaklar savaş sonrası dönemde 1947 yılında kurulan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Antlaşması (GATT) ile başlayan süreçte OECD’nin katkıları ile büyük ölçüde
kaldırılmıştır (Temiz, 2004: 9).

Küreselleşmenin yarattığı sosyal politika problemleri; insanlar, ülkeler ve bölgeler arasında ve içindeki eşitsizlikleri artırması, yoksulluğun artışı ve derinleşmesi, sosyal korumanın zayıflaması ve artan güvencesizlik ile istihdam piyasalarında yarattığı belirsizlik olarak özetlenmektedir (Erdut, 2004: 23-29). Bu genel problemlere çalışma hayatını ve
endüstri ilişkilerini ilgilendiren ücretler, çalışma süreleri, sendikalaşma ve toplu pazarlık gibi başlıkları da eklemek mümkündür.

Ulus devletin küreselleşme sürecini hızlandırmak üzere aktif bir rol alarak, küresel sistemin uluslararası kurallarının ulus devlet sınırları içinde uygulanmasına imkan vermek üzere; ülke sınırları içinde geçerli olan mülkiyet ve yatırım politikalarını değiştirmesi, ülke vatandaşı olmayanların ve yabancı sermayenin bu alanlarda faaliyet göstermesine izin verecek düzenlemeleri yapması ve eğer varsa sınırlamaları kaldırması gerekecektir. Özelleştirme, yabancılara mülk satışı, yatırım izni verilmesi, kamuya ait bazı faaliyet alanlarının (iletişim, ulaşım, sağlık vb) yerli ve yabancı özel sektöre açılması, bankacılık sisteminin ve sermaye piyasasının yabancı sermaye giriş-çıkışını kolaylaştıracak şekilde düzenlenmesi, para ve kar transferlerine imkân verilmesi, ulus devletin süreç içinde gerçekleştireceği düzenleme alanlarından ilk akla gelenlerini oluşturmaktadır. Bütün bu tedbirlerin alınması hala ulus devletin yetki ve otoritesi içinde olup bunu ikame edecek yeni bir düzen oluşturulamamıştır

Küreselleşme sürecinin sosyal devlet anlayışına yönelik etkileri aşağıdaki alanlarda ortaya çıkmıştır. Ancak, hemen belirtmek gerekir ki bu etkiler doğrudan ve yalnızca küreselleşme sürecine bağlı olarak ortaya çıkan etkiler olarak da yorumlanmamalıdır.
• Küreselleşmenin hâkim ekonomi politikasını oluşturan liberalizm, ulus devletin sosyal devlet anlayışı ile izlediği sosyal politika alanlarını daraltmış, bir kısmından vazgeçmesine yol açmıştır.
• Kamu kesimini küçültmeye yönelik bütün politikalar (özelleştirme başta olmak üzere) kamunun uyguladığı cömert ücret politikaları, güçlü sendikacılık, geniş sosyal haklar ve iş güvencesi uygulamalarından oluşan sosyal politikaları zayıflatmıştır.
• İktisadi şartların da zorlaması ile kamunun sosyal harcamalarındaki artış önce durmuş, daha sonra % 30’lar civarında sabitlenmiştir. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde bu harcamalar gelişmiş ülkelerin seviyesine gelmeden sabitlenmiştir.
• Sanayi toplumu çalışma hayatını düzenlemek için oluşan sosyal hukukun çok katı olduğu, küreselleşme sürecini engellediği iddiası ile esneklik taleplerine cevap verecek şekilde yeniden düzenlenmiş, belirsizlik ve güvencesizlik doğuran yeni bir çalışma hukuku oluşturulmaya başlanmıştır.
• Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını çekmek ve çok uluslu şirketleri kalıcı kılmak için sosyal hukuk yeniden düzenlenmiştir. Birçok gelişmekte olan ülke için ücretler ve çalışma şartlarını düzenleyen kurallar, yabancı sermayeyi cazip kılma araçları olarak kullanılmıştır.
• Kamu sosyal güvenlik programlarının sağladığı koruma garantisinin kapsamı daraltılmış, seviyesi düşürülmüş, ilave garanti isteyenler için özel sosyal güvenlik sistemleri önerilmiştir.
• Çalışma hayatında pazarlık gücünü emek lehine değiştiren toplu ilişkiler ve sözleşmelerin yerini, bireysel ilişkiler ve sözleşmeler almaya başlamıştır.

ILO insan haklarına ve insan onuruna saygıyı esas alan ortak evrensel değerlere dayanan, sosyal yönü güçlü bir küreselleşme sürecinin gerçekleşmesini arzu ettiklerini; adil,
kapsayıcı, demokratik olarak yönetilebilir, bütün ülkeler ve insanlara nimetlerinden adil şekilde faydalanmak için eşit fırsatlar sunan bir küreselleşme sürecinin gerçekleştirilebilmesinin gerekli şartları şu başlıklarda toplamıştır:

• İnsan haklarına ve kültürel farklılıklara saygılı, insana yaraşır iş, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, cinsiyet eşitliğine dayalı bir sosyal hayat oluşturma önceliklerine
önem veren insan merkezli bir küreselleşme anlayışının varlığı,
• Küresel ekonomi ile bütünleşirken halkının sosyal ve ekonomik fırsatlardan faydalanma imkânlarını geliştirecek demokratik ve etkin işleyen bir devletin varlığı,
• Ekonomik gelişme ile sosyal gelişmeyi bütünleştiren, yerel, bölgesel ve küresel düzeyde çevrenin korunmasını sağlayan sürdürülebilir bir gelişmenin varlığı,
• Teşebbüs hürriyeti ve fırsat eşitliğine imkân veren etkin ve adil işleyen piyasaların varlığı,
• Ülkelerin gelişme seviyeleri, imkânları ve kapasitelerinin farklılığını dikkate alarak bütün ülkelere eşit fırsatlar sunan adil kuralların varlığı,
• Ülke içinde ve ülkeler arasındaki eşitsizlikleri azaltacak, karşılıklı yardımlaşma ve işbirliğine dayalı bir dayanışmacı küreselleşme anlayışının varlığı,
• Bütün tarafların kabulüne dayalı kural ve prensipleri olan bir küreselleşme politikasının varlığı,
• Küreselleşme sürecinde yer alan aktörler arasında (uluslararası örgütler, hükümetler, parlamentolar, işçi ve işveren örgütleri, sivil toplum kuruluşları ve diğerleri)
diyalog ve işbirliğini sağlayacak mekanizmaların varlığı,
• Küresel düzeyde demokratik, meşru ve tutarlı bir küreselleşme politikası izlenmesini sağlayacak Birleşmiş Milletlerin etkinliğinin artırılması

ILO’nun temel görevi olarak belirlediği tespitlerinden hareketle, Örgütün 1990’lı yıllardan itibaren geliştirdiği insana yakışır iş gündemi ve bu gündemle ilgili dört stratejik amacını hayata geçirecek şekilde güçlendirilmesini sağlayacak ilkelerle hazırlanmıştır (Kapar, 2009: 61).Birbirleri ile karşılıklı etkileşim içinde ve eşit derecede önemli olan bu dört hedef;
1) İstihdamın desteklenmesi,
2) Sürdürülebilir bir sosyal koruma sisteminin oluşturulması,
3) Sosyal diyalogun desteklenmesi ve güçlendirilmesi,
4) Çalışma hayatına ilişkin temel hakların kullanılmasına imkân verecek şartların oluşturulması

Çevre konusu günümüzde sürdürülebilir kalkınmanın temel bileşeni olarak üç yönlü tartışma sınıflandırmasına tabi tutulabilir:
Hava, su ve toprak başta olmak üzere Kirlilik Sorunları: Bu kapsama her türlü kirlenmeyi dâhil edebiliriz. Örneğin radyoaktif ve elektromanyetik kirlenmeler günümüzde
sıkça karşılaştığımız bir durumdur.
Kaynakların Tükenme Sorunları: Yaşam alanımıza yönelik tüm kaynakların hızla tükenmesi bu kapsamda değerlendirilebilir. Doğa başta olmak üzere canlı türlerinin, toprağın, madenlerin hatta su ve havanın (ozon tabakasının delinmesi gibi) tükenmesi karşılaşılan en önemli problemlerdendir.
Refahın Yeniden Üretimi ve Yaşam Kalitesine Yönelik Sorunlar: Sosyal ve fiziki çevrenin insan yaşamını zorlaştırıcı yönde tahrip olması, kontrolsüz şehirleşme ve bunun getirdiği
kirlilik ve kalitesiz yaşam tarzları bu kapsamda değerlendirilebilir.

Çevre politikaları üretme ihtiyacı; Sanayileşme ve Dünya Savaşları, Kentleşme, Nüfus Artışı, İklim Değişiklikleri, Hava Kirliliği, Suyun ve Yaşanabilir Alanları Azalması ve Teknoloji gibi nedenlerden doğmuştur.

Türkiye’nin Ulusal Çevre Stratejisi Eylem Planına da (1998) yansıyan bu temel hedef, stratejik hedefler başlığı altında aşağıdaki kapsamda oluşturulmuştur:

1. Kirliliğin önlenmesi ve azaltılması,
2. Altyapı ve hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması,
3. Kaynakların sürdürülebilir kullanımını teşvik,
4. Çevre ile ilgili sürdürülebilir uygulamaların desteklenmesi,
5. Çevresel tehlikelerin asgari düzeye indirilmesi
Temel hedefe ulaşılabilmesi için belirlenen ön hedefleri ise şöyle sıralamak mümkündür:
1. Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi,
2. Çevre bilincinin geliştirilmesi,
3. Çevre duyarlılığının geliştirilmesi,
4. Çevre yönetiminin iyileştirilmesi,
5. Sürdürülebilir nitelikteki ekonomik gelişmeye katkı,
6. Sürdürülebilir nitelikteki toplumsal gelişmeye katkı,
7. Sürdürülebilir nitelikteki kültürel gelişmeye katkı

Çevre stratejisinin temel yol gösterici ilkelerini;
1. Demokratik ve katılımcı mekanizmaların kullanılması,
2. Uzlaşma ve sahiplenmeye (Gönüllülük) önem verilmesi,
3. Verimlilikle ekonomik rasyonalitenin kaynaştırılmaya çalışılması,
4. Öncelikli eylemlerin eşgüdümü ve içselleştirilmesi,
5. Çözümlerin uygun düzeylerde yerelleştirilmesi şeklinde sıralayabiliriz.

Çevre politikasının ilkelerini ise;
1. Kirleten Öder İlkesi,
2. Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu,
3. Bütünleştirme İlkesi,
4. Önceden Önleme İlkesi,
5. İşbirliği İlkesi,
6. Sakınma (İhtiyat) İlkesi,
7. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi olarak sıralamak mümkündür.

Bu kapsamda çevre politikasında kullanılan vergi araçlarını şu şeklide sıralamak mümkündür:
1. Atık Vergileri
• Gaz atık vergiler
• Sıvı atık vergileri
• Katı atık vergileri
• Atık bertaraf etme vergileri
• İşletme Vergileri
2. İşletme Vergileri
• Kayıt vergileri
• Lisans vergileri
3. Kullanma vergileri
4. Temizleme arıtma vergiler
5. Üretim vergisi
6. Emisyon vergisi
7. Ürün vergisi
8. Ambalaj vergisi
9. Beklenmedik kar vergisi

Vergi Dışı Araçlar ise, çevrenin korunmasına yönelik mali destekleri içeren araçlardır. Bunlar çevreyi koruyanlara vergi indirimini içerdiği gibi doğrudan ödeme yoluyla da olabilir. Vergi dışı araçları ise şu şekilde sınıflandırmamız mümkündür:
1. Bağışlar (Karşılıksız ve Koşullu)
2. Teşvik Ödemeleri
3. Vergi İndirimleri

4. Gelir Kayıplarının Tazmini
5. Transfer Ödemeleri

OECD Çevre Komitesi;
• Çevreye ilişkin sorunları saptamak ve çözümler geliştirmek,
• Üye devletlerin çevre politikaları arasında uyum oluşturmak,
• Ulusal düzeyde yürütülen çevre politikalarına danışmanlık hizmeti sağlamak,
• Ulusal düzeyde meydana gelen anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmak,
• Kaliteli çevre algısını geliştirmek,
• OECD dışında da çevrenin iyileştirilmesi için tedbirler geliştirmek görevlerini yürütmektedir (Keleş ve Hamamcı, 1998:185)

Kamuoyunun da çevre ile ilgili konularda bilinçlendirilmesi için 1990 yılında Avrupa Çevre Ajansı kurulmuştur. Avrupa Çevre Ajansı’nın amacı; topluluk içinde çevrenin korunarak sürdürülebilir kalkınma sağlanmasıdır. Ajans’ın temel görevleri olarak şunlar belirlenmiştir:
• Çevre durumuna ilişkin bilgilerin kaydedilmesi, toplanması, değerlendirilmesi ve yayılması,
• Çevre tedbirlerinin izlenmesine yardımcı olmak,

• Verilerin Avrupa düzeyinde mukayese edilebilirliği üzerinde çalışmak,
• Çevre tahmin tekniklerinin geliştirilmesine ve uygulanmasına katkıda bulunmak, çevre konusundaki güvenilir bilgilerin yaygın dağılımını sağlamak

Türkiye’de çevre politikaları beş ana alan üzerine yoğunlaşmaktadır:
1. Kentsel Çevre: Hızlı kentleşme neticesinde meydana gelen çevre sorunları, kanalizasyon ve su kalitesi, hava kirliliği, katı ve sıvı atıklar vb.
2. Doğal Kaynak Yönetimi: Toprak, Su, Orman ve yer altı kaynaklarının kullanım ve yönetimi
3. Deniz ve Kıyı Kaynakları: Bilinçsiz yapılanma, deniz kirlenmesi, atık yönetimi vb.
4. Kültürel ve Doğal Sit Alanları: İnsanlık tarihi ile örtüşen bir toprak üzerine kurulu olan Anadolu’nun korunması
5. Çevresel Riskler: Deprem, Taşkın, Heyelan, Çığ gibi doğal afetlerin zararları ile orman yangınları, deniz kazaları, çöplük ve atık depolarının patlamaları vb.

Bilimsel alanda ilk kez Alman tabiatçısı Ernest Haeckel tarafından kullanılmış olan kavram "ekoloji"dir. Çoğu zaman çevre kavramının yerine kullanılan ekoloji, canlılar veya canlı çevre olarak insan, hayvan ve bitkilere ait bireyleri veya bunlardan oluşmuş toplumları ifade eden organizmalarla, içinde yaşadıkları ortamı ve bunlara ilişkin karşılıklı etki ve ilişkileri inceleyen bir bilim dalıdır. Doğru cevap C’dir.

1997 yılında Japonya’nın Kyoto kentinde gerçekleştirilen bir konferansta esasları belirlenen "Kyoto Protokolü" temel olarak iklim değişikliğine yöneliktir. Doğru cevap C’dir.

Çevresel olarak sürdürülebilir bir kalkınma sağlamak için bilim ve teknoloji politikalarında üretim yöntemlerini daha çevreci bir hale dönüştürme meselesi giderek önem kazanmakta ve projelerin çoğu bu çerçevede değerlendirilmektedir. İktisadi olarak olabilirlikleri temelinde değerlendirilen yeni misyonlar söz konusu olduğunda teknolojik değişmenin yönü birçok aktörün etkilemesiyle belirlenir. Buna ek olarak, merkez dışı kontrol söz konusudur, tamamlayıcı politikalar hayatidir ve sonuçların yayılması esas amaç olduğundan teşvik edilmektedir. Doğru cevap D’dir.

Yaptığı doğrudan fiil nedeniyle kirliğe sebep olmasa da, dolaylı olarak kirliliğe sebep olan kişi ya da kurumların sorumluluğunu ifade eden ilke "Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu İlkesi"dir. Doğru cevap B’dir.