SOSYAL POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 12

Kanunlarla kadın ve erkek arasında eşitlik sağlanmasına yönelik ilk düzenleme 1963 yılında ABD’de Eşit Ücret Kanunu ile yapılmış, bu düzenleme ile kadın- erkek arasında ücret ayrımcılığı yapılmaması hukuki teminat altına alınmıştır.

İlk olarak ABD’de gündeme gelen olumlu ayrımcılık politikaları ise daha sonra diğer ülkelerde de uygulanmaya başlanmış, bu politikaların yaygınlık kazanmasında kadın hareketleri ile uluslararası örgütler düzeyinde geliştirilen duyarlılık ve ABD’nin izlediği politikalar önemli rol oynamıştır.

Türkiye BM Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi’ni bazı çekincelerle
1985 yılında kabul etmiş, daha sonra bu çekinceleri kaldırmıştır. 1990 yılında
sözleşmenin öngördüğü ulusal mekanizma olarak 422 sayılı KHK ile Kadınların Statüsü
ve Sorunları Başkanlığı kurulmuş, başkanlık daha sonra genel müdürlüğe dönüştürülmüş,
2004 yılında bu kurum ile ilgili olarak 5251 sayılı Genel Müdürlüğün Teşkilat Kanunu çıkarılmıştır.
Kurum 8.6.2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan 633 sayılı KHK ile Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’na bağlanmıştır

Yerel yönetim sistemlerinin oluşmasında ulusal ve uluslararası faktörler önemli rol oy­namaktadır. Bu nedenle ülkeleri yerel yönetim sistemlerine göre sınıflandırmak oldukça güçtür. Ancak ortak özelliklerden yararlanılarak genel bir sınıflama yapmak gerekirse dört sistemden bahsedilebilir. Bunlardan; ilki Fransız sistemi ve bu sistemden etkilenen ülkelerdir. Bu ülkeler ara­sında İtalya, Belçika, İspanya, Portekiz ve Yunanistan sayılabilir. Bu sistemde yerel yöne­timler anayasa ile güvence altına alınmış bir statüye sahiptir. Yerel kamu hizmetlerinin sağlanması açısından, merkezi yönetimin taşra birimlerinin yardım ve desteğine gerek­sinim duymaktadırlar. Yerel yönetimlerin varlık nedeni işlevsel olmaktan çok siyasidir.

Anglo-Sakson geleneğine sahip ülkeler arasında İngiltere, İrlanda, Kanada, Avustralya, ABD ve Yeni Zelanda yer almaktadır. Bu ülkelerde yerel yönetimler kanun ile kurulmuş­tur. Ancak merkezi yönetimin yerel yönetim üzerinde bir denetimi söz konusu değildir. Merkezi yönetim ve federal devlet sistemlerinde federal devlet veya eyalet (federe devlet) yerel yönetimlerden ayrı bir tüzel kişilik olarak kalmaya özen göstermektedir. Yerel yöne­timler işlevlerini yerine getirirken geniş bir özerkliğe sahiptirler.

Osmanlı döneminde 1876 Kanun-i Esas-i başta olmak üzere İstanbul ve diğer belediyelerle ilgili olarak yapılan çeşitli huku­ki düzenlemelerden sonra, cumhuriyet döneminde ilk olarak 1924 yılında Ankara için Ankara Şehremaneti Kanunu çıkarılmıştır.

En küçük yönetsel yerleşim birimi olan köy yönetimi ile ilgili ilk düzenleme 18.3.1924 tarih ve 442 sayılı Köy Kanunu ile yapılmıştır. Köylerin kuruluşunun Osmanlı İmpara­torluğu öncesine dayanan uzun bir geçmişi bulunmaktadır. Ancak 19. yüzyılda yapılan bazı düzenlemelere rağmen köylerin tüzel kişiliğe sahip bir yönetim birimi olarak kabul edilmeleri cumhuriyet sonrası gerçekleşmiştir.

Joseph Chamberlain öncülüğünde 1870’li yıllarda İngiltere’nin Birmingham kentinde ortaya çıkan belediye sosyalizmi akımı 1890-1940 yılları arasında İngiltere’de Birmingham ve Londra’da gaz, su, ulaşım, aydınlatma, sağlık sorunlarının çözümünde etkili olmuştur. Bu akım etkisini Avrupa’nın diğer kentlerinde de göstermiş, Budapeşte ve Verona’da konut, ekmek fabrikası, balık pazarı, Münih’te belediye emlak girişimleri, mağazalar, Lille’de sos­yal yardım, çocuk ve yaşlılara yönelik sübvansiyonlar, kreşler, burslar ve halk sağlığı mer­kezleri yerel yönetimler tarafından kurulmuştur.

Dönemler itibariyle incelendiğinde; 1923-1946 yılları arasındaki dönemde yerel yö­netimler kentsel hizmetlerin sağlanmasında ve sosyal politikalar oluşturulmasında etkili olamamışlardır. Bunda; Osmanlı İmparatorluğu döneminde yerel yönetimlerin ülkenin içinde bulunduğu koşullar nedeniyle Cumhuriyet Dönemine başarılı bir deneyim bı­rakmamış olması, Kurtuluş Savaşı sonrası ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum, II. Dünya Savaşı’nın koşulları ile tek parti yönetiminin merkeziyetçi tavrı, nüfus artışı ve kentleşme hızının düşük olması önemli rol oynamıştır.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da uygulanan Keynezyen politikalar ve refah dev­leti anlayışı merkezi yönetimin gücünü arttırmış, merkezi yönetimin uyguladığı sosyal politikaların kapsamı ve içeriği zenginleşmiştir. Yerel yönetimler ulusal düzeyde belirle­nen sosyal politikaların yerel düzeyde uygulanmasından ve yorumlanmasından sorumlu tutulmuş, merkezi yönetimin tamamlayıcısı olmuşlardır I. Petrol krizi sonrası koşullar değişmeye başlamış, 1980 sonrası (İngiltere ve ABD’de 1979) uygulamaya konan Neo-liberal politikalar merkezi yönetimlerin ekonomik ve sosyal alandaki işlevlerini daraltmıştır.

Ge­cekondulaşma sorununa yönelik olarak İzmit’te Yeniyerleşmeler, Ankara’da Batıkent gibi büyük konut projeleri yapılmış, halka ucuz ekmek ve tüketim malları sağlamak amacıyla İzmit ve Ankara’da halk ekmek fabrikaları kurulmuş, halk pazarları, tanzim satış yerleri açılmış, mesleki eğitim hizmetleri verilmiş, ucuz kent içi ulaşımı sağlamak amacıyla ula­şım alanında hizmetler sağlanmış, kreşlerin ve kültür merkezlerinin kurulması ilk defa bu dönemde gerçekleştirilmiştir. Ancak toplumcu belediyecilik anlayışı 1977 seçimleri­ne kadar varlığını devam ettirebilmiş, toplumcu belediye başkanlarının seçimlerde kendi partileri tarafından tasfiye edilmeleri üzerine sona ermiştir.

Belediyelerin sosyal belediyecilik uygulamalarında karşılaştıkları önemli sorunlar ara­sında; kanunların öngördüğü yetkilere paralel mali kaynaklara sahip olmamaları, kaynak yönünden merkezi yönetime bağımlı olmaları, sosyal politika ve hizmetler alanında ni­telikli ve yeterli personel yetersizliği, sosyal yardım ve sosyal politika uygulamaları için bulunulan yöreye özgü sağlıklı verilerin bulunmaması, belediyeler arasında koordinasyon eksikliği, sosyal etkinliklerin koordinasyon bozukluğu nedeniyle farklı birimler tarafın­dan yürütülmesi, ekonomik, sosyal veya idari nedenlerden dolayı halkın belediye yöneti­mine katılımının sağlanamaması, aynı hizmetlerin merkezi yönetim tarafında da yerine getirilmesi halinde ortaya çıkan yetki kargaşası ve kaynak israfı, sosyal belediyeciliğin belli bir standardı ve denetimi olmaması nedeniyle belediyelerin hizmet standartlarını kıyasla­ma yoluyla veya kendilerinin belirlemesi, yerel kamu yöneticilerinin sosyal politikalar ko­nusundaki bilinçsizliği sayılabilir

Halen yerel yönetim birimlerinden biri olan İl Özel İdaresi’nin kuruluş ve işleyişi 22.2.2005 tarih ve 5302 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Kanunun bazı maddeleri kanunun yürürlüğe girmesinden sonra çeşitli tarihlerde değişikliğe uğramıştır. Kanuna göre; İl Özel İdaresi, il sınırları içindeki halkın müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organları seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. İl Özel İdaresi’nin organları İl Genel Meclisi, İl Encümeni ve Vali’dir.

Çevre konusu, daha yaşanabilir bir dünya tartışmalarının temelinde yer almaktadır. Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlüğünde çevre; “Hayatın gelişmesinde etkili olan doğal, toplumsal, kültürel dış faktörlerin bütünlüğü” olarak tanımlanmıştır.

Çevre politikaları üretme ihtiyacı; Sanayileşme ve Dünya Savaşları, Kentleşme, Nüfus Artışı, İklim Değişiklikleri, Hava Kirliliği, Suyun ve Yaşanabilir Alanları Azalması ve Teknoloji gibi nedenlerden doğmuştur.

Çevre politikasının ilkeleri;
1. Kirleten Öder İlkesi,
2. Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu İlkesi,
3. Bütünleştirme İlkesi,
4. Önceden Önleme İlkesi,
5. İşbirliği İlkesi,
6. Sakınma (İhtiyat) İlkesi,
7. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesidir.

Kirletenin Kusursuz Sorumluluğu İlkesi ise yaptığı doğrudan fiil nedeniyle kirliğe sebep olmasa da, dolaylı olarak kirliliğe sebep olan kişi ya da kurumların sorumluluğudur.

Genellikle üretim süreçlerinde çevreye verilen zarar oranında tespit edilen vergilendirme oranları, en etkin araçlardan biri olarak kullanılmaktadır. Bu kapsamda çevre politikasında kullanılan vergi araçlarını şu şeklide sıralamak mümkündür:
1. Atık Vergileri
• Gaz atık vergiler
• Sıvı atık vergileri
• Katı atık vergileri
• Atık bertaraf etme vergileri
2. İşletme Vergileri
• Kayıt vergileri
• Lisans vergileri
3. Kullanma vergileri
4. Temizleme arıtma vergiler
5. Üretim vergisi
6. Emisyon vergisi
7. Ürün vergisi
8. Ambalaj vergisi
9. Beklenmedik kar vergisi

Türkiye’nin Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planında da (2001-2005) çevre politikalarının temel hedefinin; “İnsan sağlığını, ekolojik dengeyi, kültürel, tarihi ve estetik değerleri korumak suretiyle ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlamak” olduğu belirtilmiştir (VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı bölüm XIII/b). Türkiye’nin Ulusal Çevre Stratejisi Eylem Planına da (1998) yansıyan bu temel hedef, stratejik hedefler başlığı altında aşağıdaki kapsamda oluşturulmuştur:
1. Kirliliğin önlenmesi ve azaltılması,
2. Altyapı ve hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması,
3. Kaynakların sürdürülebilir kullanımını teşvik,
4. Çevre ile ilgili sürdürülebilir uygulamaların desteklenmesi,
5. Çevresel tehlikelerin asgari düzeye indirilmesi
Temel hedefe ulaşılabilmesi için belirlenen ön hedefleri ise şöyle sıralamak mümkündür:
1. Yaşam kalitesinin iyileştirilmesi,
2. Çevre bilincinin geliştirilmesi,
3. Çevre duyarlılığının geliştirilmesi,
4. Çevre yönetiminin iyileştirilmesi,
5. Sürdürülebilir nitelikteki ekonomik gelişmeye katkı,
6. Sürdürülebilir nitelikteki toplumsal gelişmeye katkı,
7. Sürdürülebilir nitelikteki kültürel gelişmeye katkı.

1957 tarihinde kurulan Avrupa Birliği, 1971 yılından bu yana çevre ile ilgili
konular üzerine politikalar üretmektedir. Buna göre; teknolojik gelişmelerin çevreye olan zararının azaltılması, doğal kaynakların etkin kullanımı ve korunması ile kontrolsüz kentleşmenin olumsuz etkilerine karşı tedbirler geliştirme gibi üç temel politikadan söz edilebilir. 1973 yılında ilk kez Çevre Eylem Programı hazırlayan topluluk, bu güne kadar altı Eylem Programı gerçekleştirmiştir

Türkiye’nin 18 sözleşme, 8 anlaşma, 9 protokol ve 21 deklarasyona imza koyduğu görülmektedir. Uluslararası taahhütlerin en eskisi 1931 tarihli Balina Avı Anlaşması’dır. Balinaların tükenen soylarını korumak amacıyla düzenlenmiş bu anlaşmaya Türkiye 1934 yılında
imza koymuştur. 1959’da Paris’te imzalanan Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşme’ye ise 1967 imza konulmuştur.
1980 tarihli, Akdeniz’in Kara Kökenli Kirleticilere Karşı Korunması Hakkında Protokol ile 1992 tarihinde imza konulan Orman Prensipleri Deklarasyonu bu kapsamda verilebilecek örneklerden bazılarıdır