SOSYAL POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 11

Hayatta Kalmacılık (Survivalism): Herkesin bu dünyayı paylaştığını ancak birilerinin sorumsuzca/dikkatsizce kirlettiğini ileri süren görüştür. ABD menşeli bir ekol olan bu ideoloji daha çok vahşi alanların korunması ile ilgili fikirleri savunmaktadır. En tanınmış teorisyeni Hardin’dir.

Çevre konusunun diğer tüm alanlar gibi sosyal politikaları da etkilemesi kaçınılmazdır. Ancak görünen odur ki, sosyal politikaların dönüşüm süreçlerine yeşil ekonominin katkısı, mevcut politikaların çevresel faktörler göz önünde tutularak yeniden düzenlenmesi yönündedir. Yoksa temel sosyal politika bileşenleri olan, sosyal güvenlik, konut politikası, sağlık politikası, sosyal çalışma ve eğitim (Bu beş bileşen sosyal politika literatüründe ‘Beş Büyükler’ (Big Five) olarak anılmaktadır Spicker, 1995) gibi ana arterlerin yeniden üretilmesi gibi bir çaba yoktur. Mesele bu politikaların çevreye duyarlı şekilde yeniden düzenlenmesinden ibarettir.

Engels tarafından ileri sürülen Doğanın kesin değişmezliği tezi gereği, mevcut kaynakların giderek artan ihtiyaç ve nüfus nedeniyle yetersiz kalacağı ve bunun kaçınılmaz olarak dünyayı sıkıntıya sokacağı belirtilmektedir.

Dünya Bankası’na (World Bank: WB) göre küreselleşme; insanlık tarihi içinde kaçınılmaz olarak yaşanacak bir fenomendir ve dünya çapında ekonomilerin ve toplumların artan bütünleşme sürecinin ifadesidir. Bu bütünleşme süreci yalnızca mal ve hizmet üretimi ile sınırlı olmayıp enformasyon, bilgi ve kültürün de değişimi ile gerçekleşmiştir. Küreselleşme, yeni bir olgu olmamakla birlikte son birkaç on yılda yaşanan bütünleşme süreci çok hızlı ve hatta çok dramatik şekilde gerçekleşmiş bunu da haberleşme, bilim, teknoloji, ulaşım ve üretimde önceden öngörülemeyen gelişmeler sağlamıştır.

Küreselleşme sürecinin doğrudan bir tarafı ve hatta savunucusu olarak OECD’ye göre küreselleşme; büyük ölçüde finans piyasaları ile mal ve hizmet piyasalarının uluslararasılaşma sürecinin artmasını ifade etmektedir. Bu çerçevede küreselleşme; ulusal ekonomilerin birbirlerine olan bağımlılıklarının arttığı, ülkelerin ulusal kaynaklarının uluslararası hareketliliğinin arttığı dinamik ve çok yönlü bir ekonomik bütünleşme (entegrasyon) sürecini ifade etmektedir. OECD’ye göre küreselleşen bir ekonomi de mesafeler ve ulusal sınırlar büyük ölçüde kalkmakta ve piyasaların bütünleşmesine engel olan faktörlerin etkisi azalmaktadır. Küreselleşme sürecinin anahtar
değişkeni de uluslararası şirketlerdir.

En fazla taraftar bulan yaklaşıma göre küreselleşme; 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan bir süreçtir. II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan hızlı ekonomik gelişme ile sağlanan üretim artışı, 1970’li yıllarda yaşanan ekonomik kriz sonrası başta ABD, Almanya ve İngiltere olmak üzere bütün sanayileşmiş ülkelerde benimsenen yeni neo-liberal ekonomik
politikalar, haberleşme teknolojisindeki (telefon) hızlı gelişme, televizyon yayıncılığının artışı ve internet kullanımındaki yaygınlaşma, Soğuk Savaş döneminin sona ermesi ile siyaseten iki bloklu-parçalı bir dünyadan tek bloklu bir dünyaya geçiş, ulus devletin sınırlarını anlamsız hale getiren serbestleşme politikaları, sermayenin sınırlar ötesi hareketliliğini artıran bankacılık sistemi ve finans piyasalarının gelişmesi ve bütün bu somut iktisadi ve siyasi gelişmelerle iç içe ve birbirini hızlandıran etkiye sahip sosyal ve kültürel
gelişmeler birlikte değerlendirildiği zaman, bugünkü anlamda küreselleşmenin 1980’li yıllarda başladığına dair görüşlerin haklılık derecesini güçlendirmektedir. Ancak bu görüş taraftarları da küreselleşmenin başlangıcını oluşturan ülkeler arası ticari faaliyetlerin çok daha önceki dönemlerde başladığını kabul etmekle birlikte, 1980’ler sonrası dönemi
önceki dönemlerden ayıran temel farklılıklara vurgu yapmaktadırlar. Bu fark yalnızca ülkelerarası ticaret hacminin artışı ile sınırlı değildir. Yeni dönemde özellikle uluslararası şirketlerin köken ülkeler dışındaki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını artırması ile uluslararası üretim ağları gelişmiştir.

Tanımı gibi küreselleşmenin ortaya çıkışı ve gelişimi konusunda da farklı yaklaşımlar vardır. Çok az benimsenen bir görüşe göre küreselleşme, insanlık tarihi kadar eski bir olgudur ve insanların ve ürünlerin ilk dolaşımı ile başlamıştır.

Dönüşümcüler küreselleşmenin kaçınılmaz olarak yaşanacak bir süreç olduğunu kabul etmekle birlikte, sürecin nimetleri ile külfetlerinin, fırsatları ile tehditlerinin, olumlu sonuçları ile olumsuz sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Bu yaklaşım, küreselleşmeyi nihai ve bütün sonuçları ile kabul edilecek bir safha olarak görmemekte, sürecin ortaya çıkaracağı sorunları ortadan kaldırma amacıyla sürecin dönüştürülebileceğine inanmaktadırlar.

Şüpheciler (skeptical): Küreselleşme sürecine temkinli yaklaşan bu görüş taraftarları sürecin ekonomik boyutu üzerinde yoğunlaşmaktadırlar. Bu görüş taraftarlarına göre küreselleşme süreci, yeni olmayıp esasen I. Dünya Savaşı öncesi dönemle benzerlik göstermektedir. Hatta 1890-1914 döneminde dünya bugün olduğundan daha açık ve bütünleşmiş bir ekonomik yapıya sahipti. Şüphecilere göre küreselleşme ekonomik bakımdan bütün ülkeleri kapsayan dünya çapında bütünleştirici bir sonuç doğurmamıştır. Ekonomik
faaliyetler, belirli ülkeler ve ülke gruplarından oluşan bölgelerde yoğunlaşmıştır. Nitekim dünya ekonomisinin % 80’ine 34 üyesi bulunan OECD ülkeleri hâkimdir. AB, küresel değil bölgesel bir bütünleşme örneğidir.
Şüphecilere, göre küreselleşme, ileri sürüldüğü gibi yalnızca kazananlar değil, geniş bir kaybedenler sınıfı da yaratmaktadır. Sürecin, uluslararası eşitsizliği artıran etkileri de vardır. Süphecilere göre, küreselleşmenin olumsuz sosyal sonuçları, süreci kaçınılmaz olarak yaşanacak bir safha olmaktan çok piyasa ekonomisini hâkim kılma, ulus devleti-sosyal devleti zayıflatma amaçlı ideolojik bir yaklaşımın aracı haline getirmektedir.

Yoksulluk ve gelir dağılımı eşitsizliği, küreselleşmenin olumsuz sosyal sonuçlarını tespit için en yaygın olarak kullanılan alanların başında gelmektedir. Yoksulluk ve eşitsizlikle ilgili bazı temel göstergeler aşağıdadır:
• 2005 yılı itibarıyla gelişmekte olan ülkelerde yaşayan toplam nüfusun 1/4’üne karşılık gelen yaklaşık olarak 1.4 milyar insan günlük 1.25 $’ın altında bir açlık sınırında yaşamaktadır.
• 2000-2005 arasında Dünya Ekonomisindeki hızlı büyüme Dünyadaki yoksulluğu 1990 yılındaki % 46 seviyesinden 2005 yılında % 27’ye düşürmesine rağmen son 2008 krizi ile birlikte 64 milyon kişi daha bu sınırın altına itilmiştir.
• 925 milyon kişi kronik açlık tehlikesi altında yaşamaktadır.
• Dünyada 1.75 milyon insan çok yönlü bir yoksulluk tehlikesi altında olup, temel sağlık hizmetleri, temel eğitim ve ekonomik fırsatlardan mahrum yaşamaktadır.
• 2,6 milyon kişi hijyenik bir ortamda yaşama, 884 milyon kişi de temiz su imkanlarından mahrumdur.
• 796 milyon kişi okuma-yazma bilmemektedir.
• Her yıl 5 yaşın altındaki 8.8 milyon çocuk, koruyucu ve önleyici sağlık hizmetleri yetersizliğinden ölmektedir.
• Dünya nüfusunun % 75’i yeterli sosyal güvenliğe sahip değildir.

Küreselleşmenin unsurları veya ölçülebilmesine, değerlendirilmesine imkân veren göstergeleri konusunda konu ile ilgili taraflarca genel kabul görmüş başlıklar oluşmuştur.
Ticaret ve yatırım politikalarının serbestleşmesi, teknolojik yeniliklere bağlı olarak haberleşme ve ulaşım masraflarının düşmesi, girişimcilik ve yeni küresel sosyal ağların itici gücü ile derinleşen küreselleşmenin temel göstergeleri (unsurları) konu ile ilgili yayımların çoğunda;
•Uluslararası mal ve hizmet ticaretinin artması,
•Uluslararası sermaye hareketleri ve yatırımların artışı,
•Haberleşme ve ulaşım maliyetlerinin düşmesi ve iletişimin artışı,
•Çok uluslu şirketlerin büyümesi
olarak gösterilmektedir. Bu faktörler dışında ulus devletin dönüşümü, yeni sosyal ağlar, küresel üretim zinciri, kuralsızlaştırma; işgücü hareketliliği, istihdamın değişen yapısı, bilgi toplumu gibi unsurlar da küreselleşme sürecini açıklamak için kullanılan diğer bazı unsurları oluşturmaktadır.

Bir tonluk deniz taşımacılığının maliyeti 1920 yılında 90 $ civarında iken 1990’yılında 30 $’ın altına düşmüştür.

Krizden çıkış için uygulanmaya başlanan neo-liberal politikalarla başlayan
küreselleşme süreci, sosyal devleti ortadan kaldıramamış ancak gelişme seyrini olumsuz etkilemiş, yön değiştirmesine sebep olmuştur. Küreselleşme sürecinin sosyal devlet anlayışına yönelik etkileri aşağıdaki alanlarda ortaya çıkmıştır. Ancak, hemen belirtmek gerekir ki bu etkiler doğrudan ve yalnızca küreselleşme sürecine bağlı olarak ortaya çıkan etkiler olarak da yorumlanmamalıdır.
• Küreselleşmenin hâkim ekonomi politikasını oluşturan liberalizm, ulus devletin sosyal devlet anlayışı ile izlediği sosyal politika alanlarını daraltmış, bir kısmından vazgeçmesine yol açmıştır.
• Kamu kesimini küçültmeye yönelik bütün politikalar (özelleştirme başta olmak üzere) kamunun uyguladığı cömert ücret politikaları, güçlü sendikacılık, geniş sosyal haklar ve iş güvencesi uygulamalarından oluşan sosyal politikaları zayıflatmıştır.
• İktisadi şartların da zorlaması ile kamunun sosyal harcamalarındaki artış önce durmuş, daha sonra % 30’lar civarında sabitlenmiştir. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde bu harcamalar gelişmiş ülkelerin seviyesine gelmeden sabitlenmiştir.
• Sanayi toplumu çalışma hayatını düzenlemek için oluşan sosyal hukukun çok katı olduğu, küreselleşme sürecini engellediği iddiası ile esneklik taleplerine cevap verecek şekilde yeniden düzenlenmiş, belirsizlik ve güvencesizlik doğuran yeni bir çalışma hukuku oluşturulmaya başlanmıştır.
• Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını çekmek ve çok uluslu şirketleri kalıcı kılmak için sosyal hukuk yeniden düzenlenmiştir. Birçok gelişmekte olan ülke için ücretler ve çalışma şartlarını düzenleyen kurallar, yabancı sermayeyi cazip kılma araçları olarak kullanılmıştır.
• Kamu sosyal güvenlik programlarının sağladığı koruma garantisinin kapsamı daraltılmış, seviyesi düşürülmüş, ilave garanti isteyenler için özel sosyal güvenlik sistemleri önerilmiştir.
• Çalışma hayatında pazarlık gücünü emek lehine değiştiren toplu ilişkiler ve sözleşmelerin yerini, bireysel ilişkiler ve sözleşmeler almaya başlamıştır.

Uluslararası Para Fonu, (International Monetary Fund: IMF): Global finansal düzeni takip etmek, borsa, döviz kurları, ödeme planları gibi konularda denetim ve organizasyon yapmak, aynı zamanda teknik ve finansal destek sağlamak gibi görevleri bulunan uluslararası bir organizasyondur. 1944 yılında ABD’nin New Hampshire eyaletindeki Bretton Woods’da kurulan ve 1947’de fiilen çalışmaya başlayan milletlerarası ekonomik meselelerle uğraşan bir teşkilattır. Üye ülke sayısı 186’dır. Temel amacı; Milletlerarası ticaretin dengeli şekilde gelişmesini üye devletlerin tam istihdama ve yüksek büyüme hızına ulaşmasına imkân hazırlamak; Ödemeler dengesi güçlüklerinin çözümünde yardımcı olmak; Kambiyo istikrarını kurmak ve tek taraflı devalüasyonlara mani olmak; Çok taraflı dış ödemeler sisteminin kurulmasını sağlamak.

Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labour Organization : ILO) küreselleşmeyi kendi faaliyet alanlarına yansıyan özelliklerini ve özellikle olumsuz sonuçlarını öne çıkaran bir tanım yapmaya çalışmıştır. ILO’ya göre küreselleşme; “herkesi etkileyen bir süreçtir” ve “yeni teknolojiler ve her alandaki açıklık politikaları hiçbir dönemde olmadığı kadar karşılıklı olarak bağımlı hale gelen bir dünya yaratmıştır” (ILO, 2004: x). Küreselleşmenin tek etkisi ekonomik alanda (ticaret, yatırımlar, finansman ve üretimin küresel düzeyde organizasyonu) ortaya çıkan karşılıklı bağımlılık değildir. Küreselleşmenin nimetleri sonsuz gibi görünmekte, herkesin menfaatine işleyen demokratik bir dünya yaratmak, daha yaşanabilir bir dünya için insanlar arası dayanışmayı güçlendirmek ve bir arada yaşama kültürünün gereği olan evrensel değerleri paylaşmak bu olumlu sonuçlardan bazıları
olarak sayılmaktadır. Yine, ILO’ya göre, eğer iyi yönetilirse yaratacağı üretim artışı ile refahı artıracağı, yaratacağı üretken işlerle de dünya çapında yoksulluğu azaltacak bir olgu da olabilir. Ünitenin sonraki kısımlarında tekrar vurgulanacağı gibi, bugüne kadar yaşanan süreçte küreselleşmenin kendisinden beklenen “potansiyel olumlu sonuçları” üretmekten uzak kalmış, ülke içi ve ülkeler arası dengesizlikleri artırmıştır. Evet, küreselleşme bir üretim (refah) artışı gerçekleştirmiş ancak bu artışın nimetlerinden faydalanan ülke ve insan sayısı çok sınırlı kalmıştır.

En fazla taraftar bulan yaklaşıma göre küreselleşme; 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan bir süreçtir. II. Dünya Savaşı sonrasında yaşanan hızlı ekonomik gelişme ile sağlanan üretim artışı, 1970’li yıllarda yaşanan ekonomik kriz sonrası başta ABD, Almanya ve İngiltere olmak üzere bütün sanayileşmiş ülkelerde benimsenen yeni neo-liberal ekonomik politikalar, haberleşme teknolojisindeki (telefon) hızlı gelişme, televizyon yayıncılığının artışı ve internet kullanımındaki yaygınlaşma, Soğuk Savaş döneminin sona ermesi ile siyaseten iki bloklu-parçalı bir dünyadan tek bloklu bir dünyaya geçiş, ulus devletin sınırlarını anlamsız hale getiren serbestleşme politikaları, sermayenin sınırlar ötesi hareketliliğini artıran bankacılık sistemi ve finans piyasalarının gelişmesi ve bütün bu somut iktisadi ve siyasi gelişmelerle iç içe ve birbirini hızlandıran etkiye sahip sosyal ve kültürel gelişmeler birlikte değerlendirildiği zaman, bugünkü anlamda küreselleşmenin 1980’li yıllarda başladığına dair görüşlerin haklılık derecesini güçlendirmektedir. Ancak bu görüş taraftarları da küreselleşmenin başlangıcını oluşturan ülkeler arası ticari faaliyetlerin çok daha önceki dönemlerde başladığını kabul etmekle birlikte, 1980’ler sonrası dönemi önceki dönemlerden ayıran temel farklılıklara vurgu yapmaktadırlar. Bu fark yalnızca ülkelerarası ticaret hacminin artışı ile sınırlı değildir. Yeni dönemde özellikle uluslararası şirketlerin köken ülkeler dışındaki doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını artırması ile uluslararası üretim ağları gelişmiştir.

Aşırı Küreselleşmeciler (hyperglobalist): Küreselleşme, insanlık tarihinde yeni çağın adıdır ve geleneksel kavramlarla bu dönemi açıklamak mümkün değildir. Ulus devlet önemsizleşmiş, mal, hizmet ve sermaye hareketleri bütün dünyayı birbiri ile bütünleştirecek şekilde küreselleştirmiştir. Rekabete dayanan piyasa mekanizması ulus devlet yöneticilerinin vereceği kararlardan daha rasyonel (akılcı) bir düzen getirmiştir. Ulus devletin önemini kaybetmesi bu yapı içinde yer alan üretim ve tüketimle ilgili karar merkezlerini önemsizleştirmekte, yerine küresel ölçekte yeni merkezler getirmektedir. Ulusal şirketlerin yerini çok uluslu şirketler, devlet otoritesinin yerini uluslararası kuruluşlar almaktadır. Aşırı küreselleşmeciler homojen bir grup olmayıp; aralarında küreselleşme sürecine olumlu değer yükleyen ve herkesin refahının artacağını ileri süren (destekleyenler-olumlular) yanında, ulus devletlerin bıraktığı boşluğun çok uluslu şirketler ve uluslararası sermaye tarafından doldurulduğu bu yeni düzenin herkes için değil, elit bir azınlığın yararına olduğunu iddia edenler de (karşıtlar) vardır.

Dönüşümcüler : Diğer iki görüş taraftarlarına göre daha dengeli bir yaklaşımı temsil etmektedirler. Dönüşümcüler küreselleşmenin kaçınılmaz olarak yaşanacak bir süreç olduğunu kabul etmekle birlikte, sürecin nimetleri ile külfetlerinin, fırsatları ile tehditlerinin, olumlu sonuçları ile olumsuz sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadırlar. Bu yaklaşım, küreselleşmeyi nihai ve bütün sonuçları ile kabul edilecek bir safha olarak görmemekte, sürecin ortaya çıkaracağı sorunları ortadan kaldırma amacıyla sürecin dönüştürülebileceğine inanmaktadırlar. Bu dönüşüm, küreselleşmeyi ölçülebilir, karşılaştırılabilir istatistikî büyüklüklerle tanımlamaktan kaçınarak insani-insancıl bir boyut kazandırılarak sağlanacaktır. Bu görüş taraftarlarına göre ulus devletin-sosyal devletin ortadan kalkması değil, küreselleşme sürecinin dinamiklerine daha iyi cevap verecek ve sorunlarını çözebilecek yeni bir yapıya kavuşturulmasıgerekecektir. Aşırı küreselleşmecilerin ulus devlet ve temsil ettiği bütün kurumları bitti görüşüne karşı çıktıkları gibi, şüphecilerin Değişen bir şey yok, her şey eskisi gibi tezini de redetmektedirler.
Küreselleşme ile ilgili üç farklı yaklaşımı, olgular yerine temsil ettikleri dünya görüşlerinden hareketle sınıflandırmak gerekirse; aşırı küreselcilerin neo-liberal ve Marksist görüş taraflarınca temsil edildiği; şüpheciler tarafında piyasa mekanizmasına karşı çıkan sol görüş taraftarları ile ulus devlete önem veren milliyetçi/sağ eğilimlilerin yer aldığı; üçüncü grupta yer alan dönüşümcülerin ise “reel-politike yakın duran uygulamacılar ve entelektüellerden oluştuğu dikkat çekmektedir.

Küreselleşme sürecine karşı çıkanların veya en azından eleştirenlerin temel iddiasını, sosyal alanda yarattığı eşitsizlikler ve dengesizliklerin artışı oluşturmaktadır. İddia, küreselleşmenin yarattığı ileri sürülen pozitif getirilerden (nimetlerden-fırsatlardan) faydalanma konusunda bütün ülkelerin ve insanların aynı şansa sahip olmadığı tezine dayanmaktadır. Küreselleşmenin karanlık yüzü olarak da adlandırılan bu yönüne göre küreselleşme ulus devletlerin kendi içinde ve aralarındaki eşitsizlikleri artırmakta, ekonomik küreselleşme sürecinin yarattığı kazançların ve kayıpların paylaşımının bölgesel bloklar, devletler, şirketler, toplumlar ve insanlar arasında adaletli şekilde paylaşılmamaktadır.

Küreselleşmenin sosyal politikaya yönelik etkileri; kısa dönemde dolaylı, uzun dönemde ise doğrudan şekilde kendini göstermektedir. Daha kalıcı ve etkin olan dolaylı etkileri; küreselleşmenin ulus devlet yapısında meydana getirdiği değişiklikler dolayısıyla ortaya çıkmaktadır. Küreselleşmenin ulus devletin sosyal devlet uygulamalarını zayıflatan veya ortadan kaldıran uygulamaları sosyal devletin sosyal politikalarını zayıflatmaktadır.
Küreselleşmenin doğrudan etkileri ise özellikle çok uluslu şirketlerin uyguladığı ücret, istihdam, çalışma şartları, örgütlenme ve gelir transferi politikaları ile ortaya çıkmaktadır. Birinci etki daha kapsamlı ve tayin edicidir. Ünitenin bu bölümünde öncelikle küreselleşmenin ulus devlete ve buna bağlı olarak sosyal devlet anlayışında yol açtığı değişiklikler, takiben de kısaca istihdam, ücretler ve sendikalaşma gibi temel sosyal politika alanlarına yönelik etkileri değerlendirilecektir.