SOSYAL POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 5

Ters yönlü ayrımcılık toplumda genel grubun karşılaştığı ayrımcılık türüdür. Genelde pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması sonucu ortaya çıkmaktadır. Zira pozitif ayrımcılığın uzun süre uygulanması, genel grubun sistematik olarak ayrımcılığa uğramasına neden olmakta, bu durum ters yönlü ayrımcılık olarak adlandırılmaktadır

“Belirli gruplara üye olan dezavantajlı kişilere karşı kurumsallaşmış yapılar, politikalar, uygulamalar ve gelenekler sistematik ayrımcılığı oluşturmaktadır”.

UNESCO Anayasası’nın 1.maddesi 16.11.1945 tarihinde kabul edilmiştir.

Öğretim Alanında Ayrımcılığa Karşı Savaşım Sözleşmesi, 14.12.1960 yılında kabul edilmiştir.

Hangi politikaları benimsemiş ve hangi tedbirleri kullanmış olursa olsun sosyal politika; üretim faktörlerinin piyasa şartlarına bağlı olarak gerçekleştirdiği ilk (faktörel) gelir dağılımını değiştirerek geliri yeniden dağıtır ve aynı gelirden sağlanan toplam faydayı artırarak toplam faydayı arttırır. Sosyal politika bu nihai amacını gerçekleştirmesine hizmet eden çok sayıda tedbir ve araca sahiptir. Bu çok sayıda araç içinde, sosyal politikanın gelirin yeniden dağılımını sağlama amacına hizmet eden en kapsamlı ve en etkin aracı da şüphesiz sosyal güvenliktir ve sosyal politika içinde özel bir önem ve yere sahiptir.

Sosyal güvenlik ihtiyacı ilk insanla beraber var olmakla birlikte, sosyal güvenlik terimi resmi olarak ilk defa ABD’de 1935 tarihli Sosyal Güvenlik Kanunu-The Social Security Act ile kullanılmaya başlanmıştır.

II. Dünya Savaşı sonrası dönemde sanayileşmiş ülkelerde sosyal refah devleti anlayışının güçlenmesi ile refahın geniş toplum kesimlerine yaygınlaştırılmasında siyasi iktidarların kullandıkları en kapsamlı sosyal politika aracı sosyal güvenlik olmuştur. Bu yeni anlamı ve kapsamı ile sosyal güvenlik; sosyal risklerin ortaya çıkardığı zararları giderme amacına ek olarak;

• Sebebi ne olursa olsun, fertlere ve ailelerine sürekli bir gelir garantisi sağlayarak onları yoksulluk tehlikesinden uzak tutmak,                     

• İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde temel esasları belirtilen fertlerin haysiyetlerinin korunması ve kişiliklerinin serbestçe gelişmesini sağlama hedefine yönelik ekonomik, sosyal ve kültürel hakların teminini güvence altına almak,

• Sosyal risklerin zararlarının ortadan kaldırılması yanında ortaya çıkması ve önlenmesine yönelik tedbirleri hayata geçirmek,

amaçlarını da kapsayacak şekilde geniş anlamda kullanılmaya başlanmıştır.

Tehlikeler sonuçları ve zararları bakımından da sınıflandırılabilir: Buna göre zararlarının süresi bakımından tehlikeler; kısa vadeli-geçici (hastalık, doğum, işsizlik, iş kazaları vb.) ve uzun vadeli sürekli (malullük, yaşlılık ve ölüm) tehlikeler olarak sınıflandırılabilir.

Sosyo-ekonomik tehlikeler: İktisadi ve sosyal hayatta meydana gelen değişmelere bağlı olarak ortaya çıkan; işsizlik-işini kaybetme, evlenme, boşanma, dul, yetim ve öksüz kalma, çocuk sahibi olma, yer değiştirme, göç ve ikamet yetersizliğinden kaynaklanan ve gelir yetersizliği yaratan tehlikelerdir. Hırsızlık ise insanların sebep olduğu tehlikeler arasında yer almaktadır.

Sanayi devrimi öncesi dönemde, teşkilatlı, kurumsallaşmış sosyal güvenlik uygulamaları da vardır. Bunlardan en bilineni, esnaf ve sanatkârların meslek kuruluşlarının kendi meslek mensuplarının sosyal güvenlik ihtiyacını karşılamak için oluşturdukları orta sandıklarıdır. Meslek teşkilatı olarak loncalar, kendi organizasyonları içinde, üyelerinin ödediği düzenli aidat-prim benzeri gelirlerle oluşturdukları fonlardan ödünç para verilmesi, hastalık halinde muayene ve tedavi giderlerinin karşılanması, ölüm halinde cenaze masraflarının karşılanması ve barınma ihtiyacını karşılamak üzere ev temini veya kira giderlerinin karşılanması gibi yardımlarda bulunmuşlardır. İslam dünyasında kardeşlik anlamına gelen Ahi birlikleri lonca örgütlenmesinin en gelişmiş şeklini oluşturmuştur. Ahiler, cömertlik, muhtaçlara yardım ve zulüm görenleri koruma gibi yönleriyle tanınmışlardır. Orta sandıkları sanayi devriminden sonra gelişen sosyal sigortaların ilk örnekleri olarak kabul edilebilir.

Sanayi toplumu, sosyal güvenlik sistemini oluşturan temel kurum sosyal sigortalardır. Sigortacılık ilkeleri üzerine oluşturulan sosyal sigortalar, özel sigortalardan farklı olarak Devlet tarafından kurulan, üyeliğin ve finansmana katılımın zorunlu olduğu geniş kapsamlı bir sosyal dayanışma müessesesidir. İlk sosyal sigortaların kurulması, 1880’li yıllarda Almanya’da, Otto Von Bismark’ın izlediği sosyal reformlar politikasının bir parçası olarak “zayıf ve zor durumda olanların sosyal korumalarının sağlanmasının bir devlet görevi” olarak tanımlanması ile gerçekleşmiştir.

Sosyal yardımlar, geleneksel dönem sosyal güvenlik sağlama yöntemi olarak en eski sosyal güvenlik yöntemidir. Dini, insani ve vicdani duygularla yapılan her türlü ayni veya nakdi yardım ile her türlü gelir transferi ve hizmet olarak sunulan yardım bu grupta yer alır. Aile içi yardımlaşma, komşuluk ve akrabalığa bağlı yardımlaşma, dini sosyal yardımlar veya bunların kurumlar (gönüllü yardım kuruluşları, dernekler vb) aracılığı ile yapılanları bu grupta yer alır.

Birçok ülkenin sosyal güvenlik sistemi başlangıçta fon esasına göre kurulmuş olmasına rağmen zaman içinde;
• Fonların kötü yönetimi dolayısıyla erimesi,
• Cömert ve karşılıksız sosyal güvenlik uygulamaları,
• Nüfusun yaşlanması, gibi sebeplerle zorunlu olarak terk edilmiştir.

Kamu sosyal güvenlik harcamaları da Kanunlarla garanti altına alınmış, sağlanan garantinin seviyesi, süresi ve şartları aynı durumda olan herkes için eşit şartlarla düzenlenmiş hakları içerir. Bu anlamda modern (günümüz) sosyal güvenlik sistemlerinin ikinci önemli ayağını oluştururlar. Sağlanan sosyal güvenlik garantisi üç şekilde gerçekleştirilir:
• Hizmet olarak: Dezavantajlı gruplara (yaşlı, özürlü, kimsesiz çocuklar) durumlarının gerektirdiği her türlü bakım ve eğitim hizmetlerinin verilmesi ve sosyal sigorta kapsamında olmayanlara karşılıksız veya çok düşük bedelle sağlık hizmeti temin edilmesi bu grupta yer alır.
• Kamu yardımı olarak: Genellikle bir veya birkaç defaya mahsus olarak beslenme, barınma, sağlık ve giyim ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik ayni veya nakdi yardımları içerir. Özellikle, deprem ve su baskını tabii afet hallerinde yaygınlaşan bir uygulamadır.
• Sürekli gelir ve aylık ödeme: Ülkemizde 2022 sayılı Kanun kapsamında 65 yaşını geçmiş muhtaç Türk vatandaşlarına aylık bağlanması uygulamasında olduğu gibi, hiçbir sosyal güvenlik garantisi olmayan veya yetersiz geliri olan kişilere sağlanan sosyal güvenlik garantisidir.

Çocuklara yönelik ulusal düzenlemeler yanında ilk olarak 1890 Berlin Konferansı’nda çocukların çalıştırılma yaşı, çalışma süreleri ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin dilek niteliğinde kararlar alınmıştır.

Şirket davranış kodları; şirketlerin izlemeyi üstlendikleri ilkeleri veya politikaları gösteren belgelerdir. Davranış kodlarında çocukların çalıştırılması, sendikal haklar, zorla çalıştırma gibi konularda temel ilkeler bulunmaktadır.

Çocuk işçiliğe yol açan nedenler çok çeşitlidir. Bu nedenlerin her biri diğerinin hem ne­deni hem de sonucu olduğundan çocuk işçiliği konusunda kısır bir döngü ortaya çıkmak­tadır. Araştırmalara göre çocuk işçiliğinin ana nedeni yoksulluktur. Yoksulluk; adaletsiz gelir dağılımı, hızlı ve çarpık kentleşme, işsizlik, kaynakların verimli kullanılmaması, hızlı nüfus artışı, göç ve kayıt dışı ekonomi gibi birçok soruna bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.

Eğitim çocuk işçiliğinin önemli nedenlerinden biridir. Eğitimin içerik olarak tatmin edici olmaması, eğitimin maliyeti ve erişilebilirliğinin zorluğu, ailelerin bilinçsizliği, eği­timli işgücünde görülen yüksek işsizlik oranı gibi nedenler çocukların çalışma yaşamına girmelerine neden olmaktadır. Gelenekler birçok ülkede çocukları ça­lışmaya yöneltmektedir. Ailelerin çocukları üretim ve sosyal güvenlik aracı olarak görme­leri, çocukları işe alıştırma, küçük yaşta sorumluluk bilinci verme düşünceleri, çocukları ücretsiz aile işçisi olarak kullanma alışkanlıkları, ailelerin eğitim ve gelir düzeyi çocukların özellikle gelişmekte olan ülkelerde çalıştırılma­larında önemli rol oynamaktadır.

Ayrıca çocukların fiziksel özelliklerinden kaynaklanan bazı becerileri, kolay yönetile­bilir işgücü olmaları, her dönem geçerli olan ancak küreselleşme ile birlikte daha fazla önem kazanan işgücü maliyetini düşürme, rekabet gücünü arttırma amacı, ye­rel şirketlerin yanında doğrudan veya dolaylı olarak Çok Uluslu Şirketlerin de ucuz işgücü olarak çocukları çalıştırmalarına yol açmaktadır Ekonomik büyüme uğruna ülkelerin ver­diği tavizler, hukuki düzenlemelerdeki eksiklikler ve denetim yetersizliği çocukların çalıştırılmalarında etkili rol oynamaktadır.

Çocuk işçilerin çalışma yaşamında korunması gereken alanlar geçmişten günümüze uluslararası belgelerde ve ulusal düzenlemelerde genel olarak belli alanlarda toplanmaktadır. Bunlara aykırı uygulamalar yapılması halinde de çeşitli cezai yaptırımlar öngörülmekte­dir. Çocuk işçilerin çalışma yaşamında korunması gereken alanlar;

ILO uluslararası örgütler içinde kuruluşundan bu yana çocukların çalışma yaşamında korunması konusunda en fazla çalışma yapan örgüttür. Örgüt Anayasası’nın başlangıç bölümünde konu ile ilgili bir düzenleme yer almaktadır. Ayrıca örgüt tarafından farklı tarihlerde çok sayıda sözleşme ve tavsiye kararı kabul edilmiştir. Bu sözleşmelerinin bir bölümü sadece çalışan çocuklarla ilgili iken, bir bölümünde çalışan çocuklarla ilgili bazı düzenle­melere yer verilmektedir.

ILO’nun 127 sayılı Azami Ağırlık Sözleşmesi’nde genç işçi 18 yaşın altındaki işçiyi ifade etmektedir.