SOSYAL POLİTİKA II - Deneme Sınavı - 15

Sosyal güvenlik garantisinin soyut ve somut olmak üzere iki boyutu vardır. Soyut boyutunu; tehlikenin zararlarına maruz kalmadan önceki gelecek endişesi duymama, zararlarının karşılanacağını bilmeden kaynaklanan rahatlık hali, somut boyutunu ise tehlikenin zararlarına maruz kaldıktan sonra bu zararları karşılamak için sağlanan hizmetler ve parasal ödemeler oluşturur.

Bir başka ifade ile geniş anlamda sosyal güvenlik, sosyal politikanın bütün araçları ile gerçekleştirmeye çalıştığı nihai amacı hayata geçirmeye yönelik bütün politika uygulamalarını kapsar hale gelmiştir. Geniş anlamda sosyal güvenlik, sebebi ne olursa olsun gelir kesilmesi ve/veya gelir yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkan yoksullukla mücadele için kullanılan bütün araçları kapsamaktadır. Tedavi edici sağlık hizmetlerinin yanı sıra koruyucu ve önleyici sağlık hizmetlerinin temini; işsizliği önlemeye yönelik istihdamı teşvik ve aktif istihdam politikaları (prim teşvikleri, kısa çalışma ödenekleri, mesleki eğitim vb); barınma, konut ve yerleşme sorunlarını çözmeye yönelik uygulamalar; göç politikaları; bütün dezavantajlı gruplara yönelik özel bakım, eğitim ve destek hizmetleri; ulaşım hizmetleri; her türlü eğitim desteği; eve yönelik evde bakım hizmetleri ve nihayet gıda ve giyim yardımları da geniş anlamda sosyal güvenlik içinde değerlendirilmektedir.

Tehlikeler sonuçları ve zararları bakımından da sınıflandırılabilir: Buna göre zararlarının süresi bakımından tehlikeler; kısa vadeli-geçici (hastalık, doğum, işsizlik, iş kazaları vb) ve uzun vadeli-sürekli (malullük, yaşlılık ve ölüm) tehlikeler olarak sınıflandırılabilir. Ancak, sosyal güvenlik sistemlerinin konusu olması bakımından tehlikelerin zararları (Alper, 2014: 12):
• Çalışma gücünün kısmen, tamamen, geçici veya sürekli olarak kaybedilmesi
• Gelirin tamamen veya kısmen, geçici veya sürekli olarak kaybedilmesi,
• Harcama artışına bağlı olarak (sağlık gibi) giderlerin artışı,
• Mal varlığına yönelik kayıplar,
şeklinde ortaya çıkar.

Geleneksel dönemde birlikte yaşama kültürü ve buna bağlı olarak gelişen uygulamalar ilk sosyal güvenlik tedbirlerini oluşturmuştur. Bu anlamda, üretim ve tüketim birliğine dayalı bir birlikte yaşama şekli olarak aile, kendini oluşturan fertler için doğal bir sosyal güvenlik müessesesidir (Alper, 2014: 22) ve bu fonksiyonunu aile içi yardımlaşma ve dayanışma yoluyla gerçekleştirir.

İlk sosyal sigortalar, sanayileşmenin ilk başladığı İngiltere’de değil, her alanda
devletçi politikalar uygulayan Almanya’da kurulmuştur.

Sosyal güvenliğin finansmanı çok boyutlu bir konudur. Nitekim sosyal güvenliğin finansmanı:
• Sosyal güvenlik için tahsis edilecek kaynakların seviyesi,
• Sosyal güvenlik sistemlerinin gelir kaynakları,
• Sosyal güvenlik sistemlerinin finansman yöntemleri,
• Sosyal güvenliğin ekonomik etkileri,
başlıkları altında incelenebilir.

Sosyal güvenlik için yapılan harcamalar, ülke bazında değerlendirildiği zaman gelişmişlik seviyesi ile sosyal güvenlik harcamaları arasındaki ilişki daha belirgin şekilde kendini göstermektedir. Nitekim toplam sosyal güvenlik harcamaları 2010-2011 yılları arasındaki dönemde Gana’da % 4.39; Uganda’da % 3.46; Azerbaycan’da % 8.27; Malezya’da %2.89; Danimarka’da % 30.58; Fransa’da % 32.02; Türkiye’de 12.82; İsveç’de % 29.56; ABD’de % 19.56; Meksika’da % 7.72 ve Brezilya’da % 21.25 olarak gerçekleşmiştir.

Bugün gelinen noktada, birçok ülkenin sosyal güvenlik sistemi başlangıçta fon esasına göre kurulmuş olmasına rağmen zaman içinde;
• Fonların kötü yönetimi dolayısıyla erimesi,
• Cömert ve karşılıksız sosyal güvenlik uygulamaları,
• Nüfusun yaşlanması, gibi sebeplerle zorunlu olarak terk edilmiştir

Sosyal politika (siyaset), esas olarak insanlığın iki temel problem (üretim-bölüşüm) alanından biri olan bölüşümle ilgili olup, toplumu oluşturan fertler ve sosyal gruplar arasında bölüşümden kaynaklanacak çatışmaları ortadan kaldırarak toplum hayatının refah ve huzur içinde sürekliliğini sağlamaya yönelik politikalar ve tedbirler ve bütünüdür (Alper, 2014: 5).

Klasik dar ve geniş anlamda sosyal politika kavramından hareket edilirse sosyal güvenlik, bütün toplum kesimlerine yönelik sosyal politika tedbirlerini içeren geniş anlamda sosyal politika araçlarından biridir

Sosyal güvenlik ihtiyacı ilk insanla beraber var olmakla birlikte, sosyal güvenlik terimi resmi olarak ilk defa ABD’de 1935 tarihli Sosyal Güvenlik Kanunu-The Social Security Act ile kullanılmaya başlanmıştır (ILO, 1984: 3)

Güvenlik kelimesinden hareket edilirse sosyal güvenlik tehlikelerle ilgilidir. Tehlike, insan hayatının devamını tehdit eden sonuçlar ortaya koyduğu için kaçınılması ve uzak durulması gereken hal ve durumları ifade eder.

Sosyal güvenliği ilgilendiren tehlikelerin psikolojik bir sebepi yoktur.

Dağıtım yönteminin aksine, uzun dönemde elde edilen gelirlerle uzun dönem sosyal güvenlik giderlerinin karşılanması esasına dayanır. Malullük, yaşlılık ve ölüm gibi uzun vadeli sigorta kolları için daha uygun bir finansman yöntemidir.

Dağıtım (yılı yılına finansman) yöntemi en basit anlamı ile bir yılın gelirleri ile bir yılın giderlerinin denkleştirilmesi anlamına gelir

Sosyal sigortalar, kendi giderlerini karşılayacak gelire sahip olan, mali bakımdan özerk kurumlardır.

Sanayi toplumu, sosyal güvenlik sistemini oluşturan temel kurum sosyal sigortalardır. Sigortacılık ilkeleri üzerine oluşturulan sosyal sigortalar, özel sigortalardan farklı olarak Devlet tarafından kurulan, üyeliğin ve finansmana katılımın zorunlu olduğu geniş kapsamlı bir sosyal dayanışma müessesesidir.

Meslek teşkilatı olarak loncalar, kendi organizasyonları içinde, üyelerinin ödediği düzenli aidat-prim benzeri gelirlerle oluşturdukları fonlardan ödünç para verilmesi, hastalık halinde muayene ve tedavi giderlerinin karşılanması, ölüm halinde cenaze masraflarının karşılanması ve barınma ihtiyacını karşılamak üzere ev temini veya kira giderlerinin karşılanması gibi yardımlarda bulunmuşlardır.

Doğrudan ayrımcılık farklı şekillerde tanımlanabilmektedir. Bu tanımlardan birine göre: “Bir kişi veya grubun, ayrımcılığın yasaklandığı nedenlerden (dil, etnik köken, cinsel yönelim, engellilik gibi) birine dayalı olarak insan hak ve özgürlüklerinden, aynı veya benzer konumda olduğu diğer kişilerle eşit bir şekilde yararlanmasını ve bunları kullanmasını engelleme veya zorlaştırma niyet ve etkisine sahip her türlü fark, dışlanma, sınırlama veya tercihtir” (Gül ve Karan, 2011: 14).

“Tarafsız görünen bir hükmün, kriterin veya uygulamanın belli bir ırk, din, etnik köken, cinsiyet, yaşta olan kişiler için diğer kişilerle karşılaştırıldığında daha dezavantajlı konum yaratması” dolaylı ayrımcılık olarak tanımlanmaktadır (Şeşen, 2006: 12).