SOSYAL POLİTİKA I

Orta Çağ'da emek sermaye ilişkilerini atölye-dükkan ilişkisi çerçevesi içinde karakterize eden kuruluşlar korporasyonlardır. Korporasyonlar aynı meslek ve sanat dalında faaliyet gösterenlerin üretim birlikleri şeklinde oluşturdukları yapılardır. Şehir ekonomilerinin temeli haline gelen bu yapılar muhafazakâr ve koruyucu özellikleri ile yaşadıkla­rı çağın sosyo-ekonomik hayatına önemli katkılar sağlamışlardır. Toplum haya­tı içerisinde emek­-sermaye, üretici­-tüketici ve fert­-devlet ilişkilerini düzenlemek gibi çok yönlü bir fonksiyona sahip olmuşlardır. Doğru cevap B'dir.

Sanayi Devrimi ile ortaya çıkan yeni üretim düzeni ve yeni sınıf­lar ekonomik hayatı yönlendiren düşünürlerin de ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bırakınız yap­sınlar, bırakınız geçsinler sloganı ile özdeşleşen liberal iktisadi düşünce piyasa den­gelerine saygı duyulması, bunu zedeleyecek her türlü müdahalenin piyasa güçle­rince cezalandırılacağı ve rekabetçi ortamda fertlerin kendi menfaatlerini gerçek­leştirirken aynı zamanda toplumun da zenginleşeceğine ilişkin tezlerle ekonomik yapıyı belirlemeye çalışmıştır. Doğru cevap D'dir.

Sanayi Devrimi'nin ortaya çıkışından itibaren yaşam koşulları olumsuz yönde ilerleyen işçi sınıfı, bozulan iktisadi ve sosyal dengeyi yeniden sağlamanın, yok­sulluk ve sefalete son vermenin yolunun kendi aralarında örgütlenmekten geçti­ğine inanmaya başlamıştır. 18. yüzyılın sonlarında başlayan örgütlenme düşünce­sinin 19. yüzyılın ilk çeyreğinde kurumsal yapılara dönüştüğü görülmüştür. Doğru cevap D'dir.

Sosyal liberalizm özellikle II. Dünya Savaşı ile 1970'li yıllarda yaşanan petrol krizlerine değin Avrupa'da sağlanan uzlaşının temelini oluşturmuştur. Kapitalist ekonomik sistem bir yandan serbest işleyişi ile zenginliklerin kaynağını oluştu­rurken diğer yandan yaşanan aksaklıklar devlet müdahaleleri ile bertaraf edilme­ye çalışılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Üretim araçlarının bireylere ait olmasını görüş sosyalizmdir. Üretim araçlarının bireylere ait olmasının emek sahipleri için bir sönürü unsuru olacağı düşüncesinden hareket­le özel mülkiyet anlayışı reddedilmekte, yerine kolektif mülkiyet hakkı ikame edil­mektedir. Bireyciliğin yerine toplumun önceliği, rekabet fikri yerine kolektif ya da devlet teşebbüsü ve işçi sınıfının çıkarlarına uygun bir yapılanmanın kurulması, sosyalist düşünce sisteminin yaklaşımları içerisindedir. Doğru cevap E'dir.

İngiltere'de 1802 yılında sanayide çalışan çocukların çalışma ilişkilerinin düzenlenmesine ilişkin basit bir uygulama ile başlayan müdahale anlayışı çok kısa bir sürede geniş bir müdahale ağına dönüşmüştür. Devlet sanayi toplumlarında ekonomik ve sosyal düzenlemelerin temel belirleyicisi haline gelmiştir. Doğru cevap D'dir.

Sir William Beveridge'in 1942 yılında bir İngiliz Sosyal Güvenlik Sistemi ku­rulması hakkında hazırladığı rapor, II. Dünya Savaşı sonrasında tüm ülkelerde­ki sosyal reformların da esin kaynağı olmuştur. Bu rapor modern refah devleti kuruluşunun temel ilkelerinin ilk defa dile getirilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Sosyal risk ve devletin rolü hakkında yeni bir anlayış getiren rapor, sosyal güvenliğin amacını, gelir güvenliğinin garanti edilerek insanı gerek­sinimden kurtarmak olarak tanımlar. Beveridge'nin sosyal güvenlik rejimi; nüfusun tamamını kapsayan, tek primle sosyal risklerin ulusal telafisini öngören, tek ödenekli, merkezi bir sistemdir. Beveridge, raporunda üç amaçlı bir sosyal dev­let politikası önermiştir. Bunlar aile ödenekleri ile ailelere yardım, ulusal sağlık merkezi kurularak kamu sağlığının iyileştirilmesi ve istihdamın düzenlenmesidir. Doğru cevap A'dır.

Sosyal sigorta düzenlemelerinin kurumsal gelişimi incelendiğinde refah dev­leti uygulamalarının dört aşama geçirdiğini ifade etmek mümkündür. Sigorta uygulamalarının yaygınlaşmaya başlaması ikinci aşama olup iki dünya savaşı arasındaki dönemi kapsar. Doğru cevap B'dir.

1970'li yıllarda yaşanan krizlere mevcu politikalarla çözüm bulunamayınca yeni arayışlar gündeme gelmiştir. Yeni yapılanmanın temelini arz yanlı politikaların yönettiği neo­-liberal anlayış oluştururken sorumluluğun, sosyal harcamaları sı­nırsız bir şekilde artıran sosyal devlete yüklenmesi de çok uzun sürmemiştir. Doğru cevap C'dir.

Küreselleşme sürecinde yaşanan sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş, emek yoğun istihdamın yoğun olduğu sanayi sektörünün güç kaybetmesine, buna karşın hizmetler sektörünün genişlemesine neden olmuştur. Hizmetler sektöründeki genişlemenin teknoloji ağırlıklı olması, nitelikli istihdamın değerini artırmış, buna karşın niteliksiz işgücünde arz fazlalığı oluşmuştur. Doğru cevap E'dir.

Temel felsefesini tabiatçılık ve bireysellik üzerine kuran liberal düşünce, toplumu devletin ve diğer kuruluşların müdahalesinden kurtarmayı amaçlayan, bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler şeklinde özetlenen sloganları ile iktisadi düşüncelerine uygun bir sosyal yapılanmayı hedef­lemiştir

Liberalizmin ekonomik ve sosyal etkilerine karşı bir fikir olarak ortaya çıkan sosyalizm, özellikle Sanayi Devrimi’nin sonuçlarına yönelik olarak gelişme göstermiştir. Sanayi Devrimi’nin başlangıcındaki emek-sermaye ilişkisinde emeğin zayıf konumu (ücretlerin düşüklüğü, ağır çalışma koşulları, kadın ve çocukların çalıştırılması vb) sefalete mahkûm olarak yaşayan büyük bir sınıfın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Sosyalist düşünce, liberal düşüncenin temelinde yer alan bireycilik düşüncesine karşı toplumun bireye üstünlüğü düşüncesini geliştirmiştir. Sosyalist düşünce sistemi içinde farklı ekollerden bahsetmek mümkün olsa da genel ilkeler itibarıyla bir ortaklık söz konusudur. Üretim araçlarının bireylere ait olmasının emek sahipleri için bir sömürü unsuru olacağı düşüncesinden hareketle özel mülkiyet anlayışı reddedilmekte, yerine kolektif mülkiyet hakkı ikame edilmektedir. Bireyciliğin yerine toplumun önceliği, rekabet fikri yerine kolektif ya da devlet teşebbüsü ve işçi sınıfının çıkarlarına uygun bir yapılanmanın kurulması, sosyalist düşünce sisteminin yaklaşımları içerisindedir

Leonard Simon de Sismondi’nin Ticari Zenginlik adlı eserinde mevcut ekonomik işleyiş ciddi eleştirilere tabi tutulmuştur. Liberalizm uygulamalarına teorik anlamdaki ilk tepki Sismondi’nin Müdahalecilik Okulu’ndan gelmiştir. Makinelerin çalışanları işsiz bırakarak sanayi toplumlarını iki sınıfa ayırdığı ve bu çatışmanın önlenmesinde devletçe uygulanacak sosyal politikaların önemi üzerinde durulmuştur. Sismondi, devlet müdahalesinin, üretim artış hızını kontrol eden, hızlı icatları önleyen ve gelişimi tehdit etmeyen bir niteliğe sahip olması gerekliliğini savunmaktadır (Talas, 1967: 34-35). Devletin müdahalesi ile yeni bir ekonomik örgütlenme tanımının ortaya çıkacağını iddia eden Sismondi, çalışma hayatında yapılacak bir dizi mevzuat düzenlemesi ile sorunların çözüleceğini savunmaktadır. Rekabetin olumsuz etkilerinin azaltılması, kadın ve çocukların fabrikalarda çalıştırılmasının yasaklanması, işçilere dinlenme hakkı verilmesi ve mesleki tehlikelerin önlenmesi, bu sosyal politika uygulamalarından bir kısmını ifade etmektedir.

19.yüzyılın en aşırı sosyal protesto hareketlerinden biri de anarşizmdir. Bireyin üstünlüğü düşüncesine dayanan yaklaşım, gücünü baskıcı otoriteden alan siyasi, sosyal, ekonomik ve dini bütün kurumlara karşıdır. Anarşistlere göre bu kurumların ortadan kalkmadan tam bir hürriyetin gerçekleşmesi mümkün değildir. Kendisini anarşist olarak niteleyen ilk düşünür Fransız Pierre Joseph Proudhon’dur. Proudhon sınıfsız bir toplumun esaslarını ortaya koymaya çalışmıştır. Mülkiyeti hırsızlık olarak değerlendiren Proudhon, rant, faiz gibi çalışılmadan elde edilen serveti ve özel mülkiyeti reddetmiş, bunların kendi kendilerine bir değer yaratma ve üretim yapma yeteneğinden yoksun olduğunu belirtmiştir.

Anarşizmin başarıya ulaşamaması 19. yüzyılın sonunda sendikalizm hareketinin doğuşunu getirmiştir. Bu hareketin önemli temsilcisi Fernand Pelloutier’dir. Sendikalizm, kapitalist sistemin ortadan kaldırılmasını ve bunun yerine iş birliğine dayanan bir sosyal düzenin kurulmasını öngörmüştür. Bu hedefe ulaşmak için ortaya konulan ideoloji çeşitli doktrinlerden alınmış, fikir ve taktiklerle karma bir özellik taşımıştır. Sendikalizmin felsefesine “genel grev” kavramını getiren Georges Sorel ise işçilerin kurtuluşunun ancak yapacakları bir genel grevle kapitalizmi yıkarak işçi sınıfını hürriyete kavuşturacak bir düzenin kurulmasıyla mümkün olabileceğini savunmuştur.

Toplum içerisinde yaşayan insanların doğumlarından önce mevcut olan bir bağ ile birbirlerine bağlı olduklarını, bunun da bir borçluluk ilişkisi olduğunu ortaya atan Fransız Leon Bourgeois’in geliştirdiği ekoldür. İnsanlar arasındaki bu borç ilişkisi çalışma hayatında çalışanlara asgari bir geçim sağlamayı ve sosyal hayatın risklerine karşı korunmalarını içermektedir. Bu nedenle ekolün temsilcilerinin hazırladıkları sosyal programlarda sosyal sigortaların kurulması, yardım kuruluşlarının teşvik edilmesi, işyerlerinde sağlık ve koruyucu tedbirlerin alınması, çalışan kadın ve çocukların himayesi ve benzeri düzenlemeler devletin sorumluluk sahası içinde ele alınmaktadır (Talas, 1967: 37-38).

Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkardığı sosyal sorunların önüne geçilmesinde, Hristiyan dininin değerlerinin uygulamasını öngören yaklaşımlar, sosyal katoliklik ve sosyal Hristiyanlık olmak üzere iki grupta incelenir. 19. yüzyılın sonlarına doğru Katolik kilisesi içinde ortaya çıkan Sosyal Katolikliğin Fransa’daki uygulamasını Le Play (1806-1882) temsil eder. Yaşanan sosyal sorunların nedenini dinin emirlerine uyulmamasında bulan yaklaşım, emek ve sermaye arasındaki uyumun sağlandığı bir lonca düzenini öngörmektedir (Çubuk, 1986: 49).

Küreselleşme kavramı; dünyamızın son çeyrek asırdır, içinde bulunduğu değişimi ve dönüşümü ifade etmekte kullandığı en sık ve geçerli kavramdır. Kavramın, güncel tartışmaların temelinde yer almasına karşın tam bir tanımı yapılamamakta, mevcut tanımlamalarda da ciddi farklılıklar gözlenmektedir. Kimi zaman belirli fikirlerin kavram ve teknolojilerin dünya ölçeğinde kullanılması, kimi zaman küresel değerlerin evrensel nitelik kazanarak ulusal kimlikleri ve sosyal yapıları etkilemesi ve kimi zaman da dünyanın bir ekonomik bütün oluşturarak birbirine benzeme süreci olduğu tanımlamaları yapılmaktadır. Bu tanımların ortak özelliği, küreselleşmenin daha çok ekonomik nitelikteki baskın karakterinin diğer unsurlar üzerinde oluşturduğu etkidir (Tutar, 2000: 17-18). Küreselleşme sürecinde yaşanan sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş, emek yoğun istihdamın yoğun olduğu sanayi sektörünün güç kaybetmesine, buna karşın hizmetler sektörünün genişlemesine neden olmuştur. Hizmetler sektöründeki genişlemenin teknoloji ağırlıklı olması, nitelikli istihdamın değerini artırmış, buna karşın niteliksiz işgücünde arz fazlalığı oluşmuştur. Yeni dönem, kadınların işgücünde yer almayı daha çok talep ettikleri, nitelikli ve niteliksiz işgücü arasındaki farklılaşmanın arttığı, bazı meslek ve çalışma şekillerinin ortadan kalktığı bir işgücü piyasasını da gündeme getirmiştir.

Piyasa dengesizliklerinden oluşan eşitsizlikleri gidermek, sosyal amaçlarla uyumlu müdahalelerde bulunmak ve sosyal adalet hedefine yönelik düzenlemelerde bulunan devlet anlayışıdır.

Sanayi Devrimin’in başlangıcına ilişkin kesin bir tarih verilebilmesi mümkün değildir. Ancak 18. yüzyılın içinde barındırdığı birçok gelişme ile Sanayi Devriminin başladığı yüzyıl olarak tanımlanması literatürde de geçerli olan bir görüştür.