Sosyal Medyanın Kavramsal Çerçevesi, Tarihi ve Geleneksel Medya ile İlişkisi

Sosyal medya; benzer etkinlik ya da ilgi alanlarını paylaşan veya başkalarının ilgi alanlarını ve etkinliklerini görmek, keşfetmek, tecrübe etmek amacıyla bir araya gelen çevrimiçi topluluklar  vasıtasıyla, kullanıcıların internet üzerinde içerik üretmelerine, içeriklerini tanıtmalarına, profil oluşturmalarına ve paylaşım yapmalarına olanak sağlayan çeşitli platformları ifade eder.

Web 2.0 teknolojisi, içinde bulunan çağa yeni bir karakter kazandırmakta, genel itibariyle eğilimlerini de farklılaştırmaktadır. Web 2.0’nin içinde bulunduğu yüzyılı gösteren nitelik ve eğilimler genel olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Ağla bağlanılan dünya: Yeryüzünde milyarlarca kullanıcı internet erişimine ulaşmıştır. Web 2.0 yazılımıyla birlikte, internet üzerinden birbirleriyle ilişki kurulmaktadır.

• Network (Ağ) etkisi: Bağlantılı olma durumu bu ağı kullanan insan sayısının artması ile birlikte değer kazanmaktadır. Yazılımlar, kullanıcıların “ortak zeka”sını kullanarak yazılımlarını özelleştirmektedir.
• Yaratıcı olarak kullanıcı: Kişiler artık yalnızca çevrimiçi içeriğin okuru değil, yazar ve içerik oluşturucudurlar. Kullanıcıların ürettikleri, yazılımın ve hizmetinin kıymetini arttırmaktadır.
• Ortak sorumluluk: İnternetle bireyler dünya genelinde isteyerek ya da istemeden beraber hareket etmekte, bununla birlikte faaliyetlerinin etkisi artmakta, bu kıymeti birlikte oluşturmaktadır.

• Şeffaflık (Açıklık): İnternetin yazılım ve veri gibi önemli kısımları ve onları kullanmayı talep eden kullanıcılar tarafından, çok az bir ücret ödeyerek ya da bunu ödemeksizin kullanılmaktadır. Kişilere özel kısıtların olmaması erişimi arttırmakta ve bu hizmeti kullanmayı da kolaylaştırmaktadır.
• Karıştırılabilir olma: Tekniğin açık ve serbest olması, yazılımcıları, farklı parça ve verileri kullanarak yeni yazılımlar üretmelerini sağlamaktadır.
• Ortaya çıkarma: Eskiden yazılımlar verili, ayarlaması önceden yapılmış işlem ve süreçten oluşmaktaydı. Web 2.0 yazılımlarıyla birlikte süreç esnemiş, sadece tasarımcı ve yazılımcılara değil onu kullanan herkese içerik oluşturma ve düzenleme imkânı vermektedir.
• Çoklu deneyim: Web sitelerinde, fotoğraf, hareketli görsel, işitsel veriler ve videolar bulunmaktadır. Bu farklı öğelerle birlikte kullanıcılar aynı anda pek çok öğeyi birlikte tecrübe etmektedir.
• Web platformu: Önceki yıllarda bir web sayfasında yazılımları kullanmak büyük uğraş gerektiren ve yavaş bir eylem iken bilgisayarın masaüstü için hazırlanan yazılımlar daha güvenilir ve hızlıydı. Web siteleri gittikçe çok sayıda masaüstü yazılı gibi kolay ve hızlı çalıştıkça masaüstü ve web sitesi arasındaki açık kapandı, yazılımcılar yeni uygulamalarını web için hazırlamaya başladılar.

Sosyal Medya’nın üzerine bina edildiği Web 2.0 yeniliği bloglar, sosyal ağlar, içerik toplayıcılar, forumlar ve içerik toplulukları şeklinde sınıflandırılabilir.

Web 2.0 uygulamalarının en bilinen ve en fazla büyüyen kategorisi olan çevrimiçi dergilerdir. Bloglar genellikle Podcast’lerle, yani mobil cihazlara indirilebilen veya aktarabilen dijital ses veya video ile birleştirilir

Kullanıcıların kişisel içerik ve iletişim alışverişi için diğer kullanıcıların erişebilecekleri kişisel web siteleri oluşturmasına izin veren uygulamalardır.

Kullanıcıların erişmek istedikleri web içeriğini tam olarak özelleştirmelerini sağlayan uygulamalardır. Bu siteler Gerçek Zamanlı Sindikasyon veya Zengin Site Özeti (RSS) olarak bilinen bir teknik kullanmaktadır.

Fikirleri ve bilgileri genellikle özel ilgi alanlarıyla değiştiren sitelerdir.

Belli türde içerik organize eden ve paylaşan web siteleridir.

Medya, “medium” kelimesinden türemekte, iki şey arasında aracılık eden ve iletişimi mümkün kılan bir mecra anlamına gelmektedir.

Sosyal medyayı diğer medya türlerinden farklılaştıran beş farklı özelliği bulunmaktadır. Bunlar; Şeffaflık (Openness), bağlantısallık (connectedness), topluluk (community), katılım (participation), Müzakere-Konuşma (Conversation)

Sosyal medya oylamayı, bilgi ve duygu paylaşmayı, yorumu teşvik etmekte; kullanıcıların ürettiği içeriğe ulaşmayı kolaylaştırmakta, içeriği paylaşmayı kullanıcıya açık hâle getirmektedir. Geleneksel medyada ise içerik üretimi şeffaf olmakla birlikte, kullanıcılarla tek taraflı bir ilişki kurulmaktadır. İzleyenler, genellikle kanalın kendisi için ürettiği içeriği paylaşamamakta ve yorumları ise yayına ulaştıkları mekanla sınırlı kalmaktadır.

Sosyal medya, kullanıcıların geri bildirimlerini, sosyal ağlarla bağlanan herkesin katkılarını, teşvik etmekte, kitle ve araç arasında örtük alanı ortadan kaldırmaktadır. Geleneksel medyada

ise izleyiciyi içerik üretimine yorumları ile katılması oldukça dolaylı yollardan olmaktadır. Örneğin izleyici beğendiği ya da beğenmediği içeriği bildirmek için yalnızca kanalın e-posta adresine e-posta atmakta, kanalın irtibat telefonları ile irtibat kurmakta, bu da geri bildirim yolunun yavaş olduğunu göstermektedir.

Sosyal medyanın temel özelliklerinden birisi de diğer sosyal medya aracındaki bağlantısallık ve bunların oluşturduğu içerikler arasındaki genel ilişkidir. Örneğin Twitter’da Facebook’a dair bir içerik, Youtube videosunu ise Facebook üzerinden paylaşabilmektedir. Bu tür bağlantısallıklar farklı içerikleri bir arada görme ve onlara ulaşma imkanını arttırmaktadır. Geleneksel Medya ise sosyal medyanın farklı içerikler arasında artan ilişkisinin yanında daha çok kapalı devre gibi kalmakta, bağlantısallıkları kendisiyle sınırlı kalmaktadır.

Sosyal medyayı geleneksel medyadan farklı kılan özellikler zaman ve mekândan bağımsızlık, kullanım kolaylığı, etkileşim, kullanıcı içeriği, platformlar arası bağlantı, ölçülebilirlik ve fizikselden dijitale geçiştir.

Cep telefonundan bilgisayara, tabletten akıllı televizyonlara kadar birçok araç, kullanıcılara, günün herhangi bir saatinde ve belli bir mekâna bağımlı kalmaksızın sosyal medyaya ulaşma ve içerik oluşturabilme imkânı tanımaktadır.

En sık kullanılan sosyal medya platformları, birbirleri arasında bağlantıya sahip olduğu için kullanıcılara, birbiriyle ilişki içinde bulunabilme fırsatı tanımaktadır.

Tüm kullanıcıların bilgileri veri tabanlarında saklanması sebebiyle; hangi üyenin ne zamandan itibaren ne sıklıkta ve hangi platformları sık kullandığı gibi veriler kayıt altında bulunmaktadır.

Az miktarda içeriğin sürekli güncellenen, çevrimiçi ve cep telefonu şebekesi vasıtasıyla dağıtılan küçük boyutlu bloglarla birleştiği sosyal ağlardır. Twitter, bu alandaki açık liderdir. Mikrobloglar aracılığıyla kullanıcılar; seçtikleri ağlarla, gerçek zamanlı olarak, kısaltılmış içerik biçiminde iletişim kurabilmektedir. Blogların içerikler itibariyle boyutlarının kısaltıldığı, anlık ileti paylaşım özelliğini barındıran biçimi mikroblog adıyla karşılanmaktadır.

Mikroblog, bloğun daha da özelleştirilmiş biçimidir. Mikroblog aynı zamanda Plurk, Jaiku, Twitter gibi çevrimiçi araçların kullanılarak, kısa güncellemeler yayınlayan bir web sayfası biçimidir. Mikroblog, bağlantılar ağının sayesinde, kullanıcısına kısa yorum yapma imkanı veren bir sosyal medya aracıdır. Twitter, günümüzde en revaçta olan mikroblog olmakla birlikte, ücretsiz içerik paylaşma ve diğer kullanıcıların içeriklerini zaman tünelinde gösterebilme imkanı sunan bir sosyal ağ sitesidir. 2006 yılında kurulan Twitter, gün geçtikçe kullanım alanını arttıran bir mecra olup kullanımın, eğlenceli, kolay ve ücretsiz olması nedeniyle kullanıcı sayısını arttırmaktadır. Bunların yanı sıra anlık durum ve güncelleme imkanı vermesi, kişisel bakış açısıyla bir olay ve olguya yönelik fikrini ifade etme imkanı, tavsiye vermek ve almak, güncel haberleri anında almak, hızlı ve kolay ilişki kurabilmek özelliklerini içerisinde barındırır.

José van Dijck Twitter kullanımının sebeplerini altı maddede özetlemiştir:

• Konuşma ve diyalog kurmak (bir kişiyle sınırlı olmayan yazılı bir telefon konuşması yapmak ya da bir bilgisayar veya web arayüzüne bağlı kalmadan sohbet etmek gibi)
• İşbirliği ve değişim imkanı bulmak (direkt belli kullanıcılara hitap ederek)
• Kendini ifade edebilme ve öz iletişim kurmak (karakter sınırlaması dahilinde blog yazmak gibi)
• Durum güncellemesi yapmak ve kontrol etmek (telefon rehberindeki kişilerle sınırlı olmayan bir kitleye kısa mesaj göndermek gibi)
• Bilgi ve haber paylaşımı yapmak
• Pazarlama ve reklam yapmak ( konum ve ilgi alanları hedeflenerek).

Wikiler, pek çok sayıda bulunabilecek, en son kullanıcı tarafından içeriğin birlikte ve eş zamanlı oluşturulmasını sağlar ve bu anlamda muhtemelen sosyal medyanın en demokratik örneğidir. Wikiler, kullanıcıların metin tabanlı içeriği ve sosyal yer imi uygulamalarını ekleme, kaldırma ve değiştirme imkânı tanıyan web siteleri arasında ayrım yapar. Yani bu web siteleri, kişilerin ortak bir belge ve veri tabanı gibi hareket etmeleri veya onlarla ilgili bilgileri düzenlemelerine olanak tanır. En çok bilinen wiki, 2 milyondan fazla İngiliz dili makalesi bulunan çevrimiçi ansiklopedi Wikipedia’dır.

Wikiler, herkesin oluşumunda katkı sağlayabileceği açık kaynak ortamlarıdır. “Bu web siteleri insanların içerik eklemelerine ya da içerikteki bilgiler üzerinde değişiklik yapmalarına izin vererek halka açık belgeler bütünü ya da veritabanı rolü üstlenmektedir

Sosyal İmleme Siteleri Kullanıcılara favori sitelerini saklama, organize etme ve paylaşma hizmeti sunan servislerdir. Sosyal imleme terimi delicious ile ortaya çıkmıştır. Stumpleupon yaygın olarak kullanılan bir diğer sosyal imleme sitesidir. Kullanıcılar, Digg ve Reddit gibi platformlarda ise benzer bir yapı üzerinde siteleri değil favori içerikleri paylaşıp oylamaktadır.

Sosyal imleme siteleri, gündem ve trendlerin takibi için kullanabilmekte, markaların online etkilerinin ölçümlenmesi için iyi bir kriter olarak kabul edilebilmektedir. Yer Belirten Platformlar ise kullanıcıların o an fiziksel olarak bulundukları yeri, akıllı telefonlarda bulunan GPS teknolojisinden faydalanarak sosyal ağlar vasıtası ile diğerlerine bildirdiği sistemlerdir. Bu platformlar; bulunulan yere en yakın müze, restoran, kafe, otel, ulaşım aracı, hastane ve mağaza vb.yi göstermek, bu mekânlarla ilgili yorum yapabilmek ya da yapılmış yorumları okuyabilmek, oyun oynamak gibi hizmetleri de sunmaktadır.