Ünite 1: Sosyal Medyanın Kavramsal Çerçevesi, Tarihi ve Geleneksel Medya ile İlişkisi

Giriş

Sosyal medya; kullanıcılarının internette içerik üretmesine, bilgi derlemesine, iletişim sağlamasına, oyun oynamasına, ortak bilgi ve ilgiyi paylaştığı kişilerle bir araya gelmesine, birlikte işbirliği yapmasına imkan sağlayan bir medya biçimidir. Dünyanın farklı coğrafyalarında bulunan kullanıcılar bloglar ve mikrobloglar, video, ses ve fotoğraf paylaşım siteleri, sosyal ağ siteleri, wikiler gibi pek çok sosyal medya aracıyla bu olanaklardan yararlanmasının önü açılmaktadır. Kullanıcılar arasında etkileşim sağlama özelliği ile diğer medya türlerinden farklılaşan sosyal medya, günümüzde çıkan ve geliştirilen yazılımlarla dünyadaki toplumsal hareketlerden kurumsal pek çok şirketin pazarlama politikasına yön veren bir mecra da olmaktadır. Sosyal Medya’nın ortaya çıkmasını kolaylaştıran en önemli platform Web 2.0 adlı sistemdir. Bu sistem sayesinde internet, kullanıcıların içerik üretmelerinin önü açılmıştır. İçeriğin kullanıcı merkezli değişmesi, güncellenmesi kullanıcıların geleneksel medya olarak bildiğimiz TV, gazete gibi araçlarla kurduğu ilişkiyi kökten değiştirmektedir.

Sosyal Medya Kavramı, Tarihi ve Geleneksel Medya ile İlişkisi

Sosyal medya; benzer etkinlik ya da ilgi alanlarını paylaşan veya başkalarının ilgi alanlarını ve etkinliklerini görmek, keşfetmek, tecrübe etmek amacıyla bir araya gelen çevrimiçi topluluklar (Mahajan, 2009: 129-130) vasıtasıyla, kullanıcıların internet üzerinde içerik üretmelerine, içeriklerini tanıtmalarına, profil oluşturmalarına ve paylaşım yapmalarına olanak sağlayan çeşitli platformları (Kennedy, 2015: 11) ifade eder.

Sosyal medyanın temelleri literatüre bakıldığında telgrafın icadına kadar götürülmekte, 1792 yılında icat edilen bu alet sayesinde uzak mesafeler arasında mesajlaşmanın artması dolayısıyla insanların birbirleri ile olan ilişkileri için yeni bir yöntem gelişmiştir. 19. yy sonlarına doğru, radyo, telefon gibi aygıtlar sosyal etkileşimin önünü açmıştır. Bu iletişim aygıtları ile birlikte sosyal ağlar çeşitlenmeye ve gelişmeye başlamış, 1960’lı yıllarda ise internetin icadı ve 1991’de bu icadın kamusal hale gelmesi günümüz sosyal medyasının oluşmasının önünü açmıştır (Edosomwan vd., 2011: 80).

Web 2.0 teknolojisi, içinde bulunan çağa yeni bir karakter kazandırmakta, genel itibariyle eğilimlerini de farklılaştırmaktadır. Web 2.0’nin içinde bulunduğu yüzyılı gösteren nitelik ve eğilimler genel olarak aşağıdaki gibi sıralanabilir (Rigby, 2008: 7-8);

Ağla bağlanılan dünya
Network (Ağ) etkisi
Yaratıcı olarak kullanıcı
Ortak sorumluluk
Şeffaflık (Açıklık)
Karıştırılabilir olma
Ortaya çıkarma
Çoklu deneyim
Web platformu

Sosyal Medya’nın üzerine bina edildiği Web 2.0 yeniliğini beş başlıkta sınıflandırabiliriz (Constantinides ve Fountain, 2008: 233):

Bloglar: Web 2.0 uygulamalarının en bilinen ve en fazla büyüyen kategorisi olan çevrimiçi dergilerdir. Bloglar genellikle Podcast’lerle, yani mobil cihazlara indirilebilen veya aktarabilen dijital ses veya video ile birleştirilir.

Sosyal ağlar: Kullanıcıların kişisel içerik ve iletişim alışverişi için diğer kullanıcıların erişebilecekleri kişisel web siteleri oluşturmasına izin veren uygulamalardır.

İçerik toplayıcılar: Kullanıcıların erişmek istedikleri web içeriğini tam olarak özelleştirmelerini sağlayan uygulamalardır. Bu siteler Gerçek Zamanlı Sindikasyon veya Zengin Site Özeti (RSS) olarak bilinen bir teknik kullanmaktadır.

Forumlar: Fikirleri ve bilgileri genellikle özel ilgi alanlarıyla değiştiren sitelerdir.

İçerik Toplulukları: Belli türde içerik organize eden ve paylaşan web siteleridir.

Sosyal medya kavramı çeşitli biçimlerde tanımlanmakta, genel olarak ise çevrimiçi ortamlarda, kişilerin duygu ve düşünce paylaşma davranış ve etkinliklerinin mecrası Safko ve Brake (2009: 6) olarak açıklanmaktadır. Teknik boyutları göze alındığında ise Sosyal Medya fotoğraf, video, ses dosyası gibi görsel ve işitsel unsurların, blog, forum, profil sayfalarında bir içeriğe dönüşmesi ve bunu görebilen ikinci bir kişinin varlığını gerektirmektedir.

Sosyal Medya ile Yeni Medya’nın Geleneksel Medya’dan Farkları

Sosyal Medya’nın konu edilmesiyle birlikte hem Yeni Medya hem de Geleneksel Medya kavramlarının da konuşulması gerekmektedir. Sosyal Medya ve Geleneksel Medya farklılığı son dönemlerde tartışılsa da kökenleri itibariyle eskidir. Sosyal Medya esasında Yeni Medya kavramıyla karıştırılırsa da Yeni Medya çatı kavramdır. Yeni Medya Sosyal Medya’yı da içine alan şemsiye olmakla birlikte, terim 1960’lı yıllardan beri kullanılmakta, dot.com (.com) mania, siber alan ve etkileşimli televizyonla duyulurluğu artmıştır. Kullanıcılar, yeni medya olarak gördükleri interneti, saklayan (depo), gösteren (sergi) ve dağıtan (kanal) olarak görmektedir. Üretim aracı olarak internet, görüntüleri ve sesleri dijital olarak üretmekte, etkileşimli kurulumlar üreterek çok-araçlı (multimedya) web siteleri tasarlamakta ve kullanıcılara işlerini kişisel olarak programlamaya yardımcı olmaktadır.

Sosyal Medya, geleneksel medya arasında pek çok bakımından farklılık vardır. Medya, “medium” kelimesinden türemekte, iki şey arasında aracılık eden ve iletişimi mümkün kılan bir mecra anlamına gelmektedir.

Geleneksel Medya, kitlesel iletişim yapan, radyo, tv ve gazete, yazılı, basılı, görsel yığınsal iletişimi karşılarken sosyal medya ise internet teknolojisine dayalı olmakla farklılaşmaktadır. Sosyal Medyayı diğer medya türlerinden farklılaştıran beş farklı özelliği bulunmaktadır: Şeffaflık (Openness), bağlantısallık (connectedness), topluluk (community), katılım (participation), MüzakereKonuşma (Conversation) (Mayfield, 2008: 5)

Sosyal medyayı geleneksel medyadan farklı kılan özellikler ise aşağıdaki gibidir:

Zaman ve mekândan bağımsızlık
Kullanım kolaylığı
Etkileşim
Kullanıcı içeriği
Platformlar arası bağlantı
Ölçülebilirlik
Fizikselden dijitale geçiş

Sosyal Medyanın Geleneksel Medyadan Daha Fazla Revaçta Olmasını Sağlayan Faktörler

Sosyal Medya, geleneksel medyanın kurduğu iletişim biçimlerini farklılaştırmakta, kullanıcılarına iletişim kuracakları daha fazla alan açmaktadır. Geleneksel medya kendisine izler ve okur kitle oluştururken sosyal medya kendisine kullanıcılar oluşturmaktadır. Aynı zamanda sosyal medya, geleneksel medyadan farklı olarak kullanıcısını aynı zamanda içerik üreticisi yapmaktadır.

Sosyal Medya, geleneksel medyanın tamamını içermekte, tamamından fazlasıdır. Gazete, televizyon, radyo ve diğer geleneksel medya araçları özgün olup birbirlerinin yerine geçmemektedir. Ancak internet, dolayısıyla sosyal medya bunların hepsini içermekte, hepsini bir arada kullanıma açmakta, izler kitlenin faydalanması için sunabilmektedir. Ortaya konulan içerik, gazete fotoğrafına ve metnine, radyonun sesine, televizyonun görüntüsüne sahip olmakta ve gelişerek zenginleşmektedir. Kullanıcıya sağladığı bu içerik üretme ve ürettiği içeriği paylaşma ve diğer kullanıcılarla etkileşime girme yönüyle sosyal medya kullanıcıların tercih ettiği bir mecra olmaktadır.

Sosyal Medyanın İçerik Sağlayıcıları Olarak Belirli Platformları

Literatürde sosyal medyanın türlerine ait, çok sayıda farklı sıralama bulunmaktadır. Bu tür sıralamalardan en sık karşılaşılan ise; sosyal ağlar, bloglar, mikrobloglar, wikiler, forumlar ve içerik paylaşım toplulukları, sosyal imleme ve yer belirten platformlar olarak sıralanabilir.

Sosyal Ağlar

Sosyal medyayı oluşturan web sitelerini bloglar ve mikrobloglar tarafından ayırmanın dışında önemli çatılardan birisi de sosyal ağ siteleridir. İçerdikleri özellikler itibariyle bloglar, içerik toplulukları, içerik toplayıcıları, forumlar şeklinde sınıflandırılan sosyal ağ siteleri dünyada kullanıcılar tarafından en çok tercih edilen web siteleridir. Milyarlarca insanın bilgi edinmek, sohbet etmek, arkadaş bulmak, ticari bir işlemden politik faaliyete kadar pek çok hususta zaman harcadığı sosyal ağ siteleri, sosyal medyanın en önemli bileşenidir. İletişim bu yönüyle sosyal ağlara kayarak diğer yandan toplumsal hayata ilişkin görünümler ise sanal hâle gelmektedir. Gündelik hayat içerisinde geniş yer bulan pek çok haber ve enformasyonun sosyal ağ kaynaklı olması veyahut sosyal meselelere ilişkin tepkilerin yine bu ağlar üzerinden örgütlenmesi, sosyal ağların sosyal gerçekliğin yeniden üretiminde merkezi bir rol oynadığını göstermektedir.

Bloglar

Bir sosyal ağ aracı olarak bloglar, sıklıkla bir kişinin kişisel yaşamını ve üzerinde yorum ya da bilgi vermek istedikleri belirli bir konunun bir birleşimini sağlar. Bloglar, hem bir günlük hem de web üzerinde bir kılavuz olarak hareket eden “weB LOG” ifadesinden türemiştir (Thevenot, 2007: 287).

Mikrobloglar

Az miktarda içeriğin sürekli güncellenen, çevrimiçi ve cep telefonu şebekesi vasıtasıyla dağıtılan küçük boyutlu bloglarla birleştiği sosyal ağlardır. Twitter, bu alandaki açık liderdir (Mayfield, 2008: 6). Mikrobloglar aracılığıyla kullanıcılar; seçtikleri ağlarla, gerçek zamanlı olarak, kısaltılmış içerik biçiminde iletişim kurabilmektedir (Harris ve Rae, 2009: 26). Blogların içerikler itibariyle boyutlarının kısaltıldığı, anlık ileti paylaşım özelliğini barındıran biçimi mikroblog adıyla karşılanmaktadır. Mikroblog, bloğun daha da özelleştirilmiş biçimidir. Mikroblog aynı zamanda Plurk, Jaiku, Twitter gibi çevrimiçi araçların kullanılarak, kısa güncellemeler yayınlayan bir web sayfası biçimidir Gunelius, 2011: 81). Mikroblog, bağlantılar ağının sayesinde, kullanıcısına kısa yorum yapma imkanı veren bir sosyal medya aracıdır. Twitter, günümüzde en revaçta olan mikroblog olmakla birlikte, ücretsiz içerik paylaşma ve diğer kullanıcıların içeriklerini zaman tünelinde gösterebilme imkanı sunan bir sosyal ağ sitesidir. Twitter kullanma nedenleri farklı olmakla birlikte kullanıcılar daha çok;

Bağlantı Kurmak: Çoğu twitter kullanıcısı bağlantı kurmak ve bir topluluğun parçası olmak için twitter kullanır.
Kayıt Düşmek: Bazı insanlar yaşadıkları bir olayı, keşfettikleri bir şeyi, bir konferansta duyduklarını tweet atarlar.
Paylaşmak: Bazı insanlar Twitter’ı sadece paylaşım için kullanır ve hissettikleri, düşündükleri ya da okudukları bir kitaptan paylaşım yapabilirler. Bağlantıda Kalmak: Aile üyeleri ya da uzun süreli arkadaşlığa sahip kişiler Twitter’ı birbirleriyle bağlantıda kalmak için kullanırlar (Tiryaki, 2015).

Wikiler

Wikiler, pek çok sayıda bulunabilecek, en son kullanıcı tarafından içeriğin birlikte ve eş zamanlı oluşturulmasını sağlar ve bu anlamda muhtemelen sosyal medyanın en demokratik örneğidir. Wikiler, kullanıcıların metin tabanlı içeriği ve sosyal yer imi uygulamalarını ekleme, kaldırma ve değiştirme imkânı tanıyan web siteleri arasında ayrım yapar (Kaplan ve Haenlein, 2010: 62). Yani bu web siteleri, kişilerin ortak bir belge ve veri tabanı gibi hareket etmeleri veya onlarla ilgili bilgileri düzenlemelerine olanak tanır. En çok bilinen wiki, 2 milyondan fazla İngiliz dili makalesi bulunan çevrimiçi ansiklopedi Wikipedia’dır (Mayfield, 2008: 6).

Forumlar

Çoğunlukla belirli konular ve çıkarlar etrafında şekillenen çevrimiçi tartışma alanlarıdır. Forumların kökeni “sosyal medya” döneminden öncesine dayanır, çevrimiçi toplulukların güçlü ve popüler bir unsurudur (Mayfield, 2008: 6). Bu sosyal medya araçları, kullanıcıların sayısız konuyla ilgili deneyimler, fikirler ve düşünceleri yayınlamasına, okumasına, incelemesine, yanıtlamasına, tartışmasına ve paylaşmasına izin veren web sitelerini içerir. Ürün incelemeleri için oluşturulmuş çevrimiçi forumlar ve siteler, bu medya türünün en yaygın türüdür (Chan ve Guillet, 2011: 348).

İçerik Paylaşım

Toplulukları İçerik paylaşım topluluğu siteleri, mevcut çalışmaları değiştiren veya materyalleri yükleyen kişilerden kaynaklanan malzemeleri paylaşmak üzere tasarlanmış sitelerdir (Chan & Guillet, 2011, s. 348). Temel amacı, kullanıcılar arasında medya içeriğinin paylaşılmasıdır. İçerik toplulukları, metinler (örn., 130’dan fazla ülkeden 750.000’in üzerinde kişinin kitap paylaştığı BookCrossing), fotoğraflar (örn., Flickr), videolar (örn., YouTube) ve PowerPoint sunuları (örn., Slideshare) gibi çeşitli medya türleri vardır (Kaplan & Haenlein, 2010, s. 63). Bu sitelerde, paylaşılan içeriği kullanmanın ön şartı olarak, kişisel profil oluşturma zorunluluğu bulunmaması dolayısıyla sosyal ağ sitelerinden farklılık göstermektedir (Chan & Guillet, 2011, s. 348). Belirli türdeki içerik (fotoğraf, video, ses vb.) paylaşımının gerçekleştirildiği sosyal medya ortamları, içerik paylaşım siteleri kategorisi altında toplanmaktadırlar.

Sosyal İmleme ve Yer Belirten Platformlar

Sosyal İmleme Siteleri Kullanıcılara favori sitelerini saklama, organize etme ve paylaşma hizmeti sunan servislerdir. Sosyal imleme terimi delicious ile ortaya çıkmıştır. Stumpleupon yaygın olarak kullanılan bir diğer sosyal imleme sitesidir. Kullanıcılar, Digg ve Reddit gibi platformlarda ise benzer bir yapı üzerinde siteleri değil favori içerikleri paylaşıp oylamaktadır (Karav, 2016: 46). Sosyal imleme siteleri, gündem ve trendlerin takibi için kullanabilmekte markaların online etkilerinin ölçümlenmesi için iyi bir kriter olarak kabul edilebilmektedir. Yer Belirten Platformlar ise kullanıcıların o an fiziksel olarak bulundukları yeri, akıllı telefonlarda bulunan GPS teknolojisinden faydalanarak sosyal ağlar vasıtası ile diğerlerine bildirdiği sistemlerdir. Bu platformlar; bulunulan yere en yakın müze, restoran, kafe,otel, ulaşım aracı, hastane ve mağaza vb.yi göstermek, bu mekânlarla ilgili yorum yapabilmek ya da yapılmış yorumları okuyabilmek, oyun oynamak gibi hizmetleri de sunmaktadır (Karav, 2016: 46). Yer belirten platformların en bilineni Swarm’dır.