Sosyal Medya ve Kamuoyu Oluşumu

Kamuoyu, belli bir zamanda, belli bir tartışmalı sorun/ konuya yönelik, konu ile doğrudan ilgisi olan veya olmayan kişilerde veya gruplarda hâkim olan ortak kanaattir. Kamuoyunun sağlıklı oluşabilmesinde bireyle­rin yeterli ve doğru haber alması, aldıkları bilgileri duygularından uzak, akıllarıyla değerlendirebilme­lerine ve kişisel beklentinin ötesinde kamusal çıkarı önceleyerek sürece dâhil olmaları önem kazanmak­tadır.

Birey düşüncesinin gelişimi, vatandaşlık kavramının yaygınlaşmaya başlaması, toplumun özellikle basım teknikleri ile toplumsal ve siyasal konulara daha duyarlı hâle gelmeye başlaması ka­muoyunun şekilsel şartlarının oluşması açısından önemlidir.

Medya, kamu­oyunun gündemini gerçek dünyadan ve toplumsal koşullardan bağımsız oluşturamaz. Araştırmalar göstermektedir ki medyanın mevcut koşullar, tar­tışmalar, olaylar ve durumlar üzerinden kamuoyu oluşumunda, oluşan kamuoyunu güçlendirmede ve özellikle gündem oluşturmada etkili oldukları görülmektedir.

Ana akım medya yaklaşımlarından ilki, güçlü medya etkisini destekleyecek şekilde geliştirilen etki tepki modeli veya şırınga/sihirli mermi kura­mıdır. Kuramda izleyiciye enjekte edildiği varsa­yılan bilginin, paylaşımın, içeriğin, izleyicide tek vücut biçimde veya öngörülen şekilde tepki oluş­turması beklenir. Bu yaklaşımın arka planında iki temel iddia vardır: İlk olarak, toplumsal bağ ve baskılarla bir parça ezilmiş ve kişisel çıkarlara göre hareket eden modern toplum yapısının medya et­kisini kolaylaştırdığı düşüncesi vardır. İkinci iddia, ister kamuya isterse özel şirketlere ait olsun medya­nın bireylerin davranışlarını etkileyecek kampanya­lar yürüttüğüdür

Medyanın toplumsal etkisini, özellikle kamuo­yunu şekillendirmedeki etkisini ele alan ilk ciddi kuram gündem belirleme modelidir. Gündem be­lirleme modeli E. McCombs ve Donald L. Shaw tarafından geliştirilmiş, medyanın kamuoyu olu­şumunda etkisini anlamaya yönelik bir kuramdır. Kurama göre medya, seçmenlerde tutum değişik­liği yapma konusunda hemen başarılı olamasa da, seçim dönemlerinde medyadan yansıyan muazzam bilgi seçmenleri ciddi anlamda etkilemektedir

Iyengar ve Kinder, yaptığı çalışmalarda eğitim düzeyi düşük, parti kimliği zayıf ve siyasal katılı­mı düşük kişilerin medyanın gündem oluşturma etkilerine daha açık olduğunu göstermiştir

Medyanın kamuoyunu oluştur­madaki etkisini tartışan eleştirel yaklaşım Marksist kuramcılar, Frankfurt Okulu düşünürleri ve femi­nist kuramcılardan gelir.

Friendster, Facebook, YouTube, Twitter, haber siteleri ve wikiler sosyal medyanın kamuoyu oluşumunda en popüler araçlardır.

Sosyal ağların kamuoyu oluşumundaki gücü sosyal ağların kullanıcılara sağladığı imkânlarla yakından ilişkilidir Sosyal ağların oluşumunda web uygulamalarındaki deği­şim ve ilerleme sosyal medyayı olumlu yönde etki­lemiştir. Web 1.0, Web 2.0 ve Web 3.0 şeklinde de­ğişim internetin kullanıcılara verdiği imkânlardaki değişim ve gelişimi gösterirken sosyal medyanın da bireyler üzerindeki etkisi ve bireylerin sosyal medya kullanımındaki değişimini göstermektedir. İnter­netin ilk ortaya çıktığı dönemden Web 2.0’a kadar olan dönem Web 1.0 olarak adlandırılır. Bu evrede internet sitelerine dâhil olunabilir, fotoğraflara ba­kılabilir, e-posta gönderip alınabilir ve belli siteler­de sohbet edilebilirdi. Kullanıcılar aktif değildi ve içerik üretmesi özel bilgi gerektiriyordu.2004’de gelişen Web 2.0, özel bir teknik bilgi­ye ihtiyaç duymadan, bireylerin içerik üretmesini kolaylaştırmış, yayınlama ve paylaşım imkânını genişletmiştir. İlk aşama ile kıyaslandığına sosyal medyada kullanıcılar daha fazla özgürleşmiştir. Bu evrede sosyal paylaşım ağları, wikiler, video pay­laşım siteleri en popüler kullanım alanları idi. Bi­reyler dünya çapında olaylardan kolayca haberdar olabiliyor, ilginç bulduğu anları/durumları kolayca paylaşabiliyordu. Yeni gelişmelerle sosyal medya, kullanıcıları, sadece daha fazla özgürleştirmemiş, aynı zamanda onlara içerik düzenleme imkânı ver­miştir. En son aşama olan Web 3.0 sistemler arası veri alışverişi ve kullanıcılara daha az işlem yaparak istediği bilgilere ulaşma imkânı vermektedir

Anthony Mayfield’e göre sosyal medyanın ka­tılım, açıklık, görüşme, topluluk oluşumu, bağ­lantılık özelliği kamuoyu oluşumunda önemlidir. Katılım özelliği sosyal medya platformlarına her­kesin katılımına ve kullanıcıların geri bildirimde bulunmasına imkân vermektedir. İçeriği üreten ve kullanıcı belirsizleşmektedir. Açıklık özelliği ile sosyal medya oy kullanma, yorum yapma ve baş­kaları ile paylaşımda bulunma imkânı vererek içe­riğin engellenmesi pek mümkün olmaz. Diğer bir özelliği olan görüşme, sosyal medyanın karşılıklı iletişimi mümkün kılması ile ilgilidir. Geleneksel medya bireylere yayınlarda imkân tanımaz iken, sosyal medya bu olumsuz durumu ortadan kaldı­rarak karşılıklı iletişime imkân verir. Sosyal med­ya, bireylere yeni topluluk kurma veya kurulan/var olan oluşumlara katılma imkânı verir. Ayrıca sosyal medya, toplulukların yasal ya da başka engellerle karşılaşma olasılığını azaltır. Böylece kamuoyu olu­şum sürecinin çok hızlı ve etkili bir şekilde gerçek­leşmesine olanak tanır. Son olarak sosyal medya bireylerin ilgi duydukları ve sık sık gezinti yaptık­ları diğer sitelerle bağlantı kurmalarını kolaylaştırır

Sosyal medya geleneksel medyadan kalite, ula­şım, sıklık, kullanılabilirlik, doğrudan olma ve de­vamlılık bakımından farklılaşır. Geleneksel med­yanın tek yönlü iletişim modeli yerine çok yönlü, etkileşimli iletişim imkânı verir. Sosyal medyanın, geleneksel medyadan ayrılan en önemli özelliği olan iletişimde interaktif etkileşim, kamuoyu oluşum sü­recinin hem hızlı hem de aktif oluşumuna izin verir.

Kamusal Alan, toplumun ortak çıkarını gözetmek amacıyla ve kamu çıkarını önce-leyen bir saikle oluşmuş; düşünce, söylem ve eylemlerin belirlendiği, tartışmaların yürütüldüğü, açıklık ve bilgilenme süreci-nin önemli olduğu toplumsal mekânlardır Sosyal medya geleneksel medyaya göre daha geniş kitlelere ulaşma imkânı sağlamaktadır ve bu­rada sansür ve filtreleme söz konusu olmadığı için daha özgür bir platform sunulabilmektedir. Sosyal medyanın kamusal nitelikteki konuşma ve tartış­maların gerçekleşmesi için yeni bir kamusal alan olduğu söylenebilir

Sosyal medya geleneksel siyasetin, uluslararası ilişkilerin, diplomasinin de kurallarını ve sınırlarını değişime zorlamaktadır. Örneğin Twitter bireylerin dünyadaki son dakika haberleri takip edebildiği, önemli gelişmeleri anında öğrenebildiği ve de paylaşım­larla diğer kullanıcılara duyurabildiği mecraya dönüşmüştür. Hatta son dönemlerde devlet adamlarının en çok kullanmayı tercih ettiği ve aktif kullandığı twitter ile, geleneksel siyasetin dönüştüğü, diplomasi kurallarının aşıldığı bir mecra hâline gelmiştir

Sosyal medya politik bilgilendirmeyi kolaylaştırıyor, karşılıklı etkileşime imkân tanıyor, demokratik kültürün gerçekleşmesinde ve zenginleşmesinde yeni imkânlar ve araçlar sunuyor olsa da, benzer ölçüde, politik kutuplaşmaya, sahte/yalan/ırkçı/dışlayıcı algı ve duygulara yönelen ve kısa sürede topluma yayı­labilen bilgi kirliliğine de yol açabilmektedir.

Dezenformasyon, çevrim içi ortamda karşılaşı­labilecek ve muhtemelen dünyanın gerçek durumu hakkında yanlış algılamaya yol açabilecek bilgilen­me sürecini ifade eder. Sosyal medya, haberleri ma­nipüle ederek, tam olarak vermeyerek, kasıtlı olarak bazı noktaları öne çıkartarak veya çıkartmayarak, farklı sitelerde daha önce yayınlanmış bilgileri yeni bilgi şeklinde sunarak bilgi akışını ve kamuoyunu olumsuz etkileyebilir.

Dezenformasyon süreci politikacılardan, elitle-re, trollere, botlara, sahte haber sitelerine, partizan medya organlarına, ana akım medyaya, yabancı hükûmetlerden, sıradan kullanıcılara kadar birçok kaynaktan beslenmektedir

Trol, sosyal medyada kullanıcıların hizmet almasını, bilgilenme sürecini bilerek, kasten ve belli bir amaçla engellemeye çalışan kişi veya gruplardır Sosyal medyada trollerin kontrol edilmeleri çok zordur. Troller medya zincirini değiştirmeye çalışırlar, genellikle yerel haber yayınlarıyla yeni hikâyeler eklerler. Bu hikâyeler daha sonra orta büyüklükteki veya ulusal haber kuruluşlarında ha­ber niteliği kazanır

Botlar, sosyal medyada içerik oluşturan yazılım parçalarıdır. Botlar hakkında bu çalışmalardan elde edilen kanıtlar, botların çeşitli aldatıcı politik amaçlar için kullanıldığını göstermektedir. Politikacıların takipçi sayısını şişirmek ve paylaşımlarını beğen­mekten, politik söylem oluşturmaya, muhaliflere saldırmaya, kamuoyunun manipüle edilmesine ve muhtemel haber arama sıralamalarını değiştirmeye kadar birçok faaliyette botların etkisi vardır

Partizan sosyal medyanın günümüzde dezen­formasyonun birincil üreticisi ve dağıtıcısı olduğu iddia edilmektedir. Son on yılda bütün dünyada geniş hiper partizan haber sitesi ve blog ağlarının ortaya çıkışı bu iddiayı güçlendirmektedir

Bu hiper partizan medya oluşumları, yanıltıcı bir bakış açısı oluşturmak için tekrarlanan yanlış bilgi akışı, mantık hataları, gerçeği çarpıtma yaklaşımlarını çokça kullandığı görülmektedir. Bu tür siteler sık sık yanlış bilgilendirmeler, söylentiler, komplo teorileri üretmekte ve ana akım medya­ya saldırılarda bulunmaktadır

Günümüzde katıksız partizanlık veya trollükler ile sosyal medyada yaşanan dene­yimler, insanları siyasetten uzaklaştırabilmektedir Özellikle çevrim içi haber ortamında medyanın daha fazla parçalanması vatandaşların siyasî ha­berleri eğlence unsurları ile değiştirmesine olanak tanımaktadır. Bu ise kamuoyu oluşumunda önemli olan siyasal bilgilenme sürecini sınırlı hâle getirmektedir Dolayısıyla siyasete dair elde edilen bilgilerin kalitesi düşmekte; oyun dedikodu, moda spor gibi güncel alanlara geçiş ve yoğunluk artmaktadır. Sos­yal medya aracılığıyla siyasete ilişkin bilgi üretimi/ tüketimi artsa da, sivil katılım, siyasal hoşgörü ve demokratik politikalar aynı şekilde pozitif yönde et­kilenmemektedir. Yanlış bilgilenmenin yayılmasını kolaylaştıran sosyal medya kendi içinde bu açıdan ciddi bir açmaz taşımaktadır.