Sosyal Medya ve Demokrasi

Demokrasi, yönetme yetkisi anlamına gelen siyasal iktidarın halka ait olduğu ve halkın da siyasal iktidar yetkisini ya doğrudan kendisinin ya da düzenli aralıklarla yapılan seçimler aracılığıyla seçtiği vekilleri vasıtasıyla dolaylı olarak kullandığı yönetim şekline verilen addır.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) eski başkanlarından Abraham Lincoln demokrasiyi “halkın halk tarafından halk için yönetimi” olarak tanımlamıştır.

Sınıflı ve hiyerarşik bir toplumda demokratik yönetimin ilk ortaya çıktığı yer Antik Yunan şehir devletleridir. Milattan önce 500’lü yıllarda en önemli Antik Yunan şehir devleti olan Atina’da halk yönetimi ilan edilmiştir. Atina demokrasisi, milattan önce 321’deki Makedon işgaline kadar yaklaşık iki yüz yıl devam etmiştir. Bilinen ilk kurumsallaşmış demokrasi tecrübesi olduğu için Atina demokrasisi önemlidir. Atina demokrasisi bir doğrudan demokrasi örneğiydi. Vatandaşların bir mecliste toplanarak şehirleri/ülkeleri hakkındaki kararları bir temsilciye ihtiyaç duymadan doğrudan kendi oyları ile belirledikleri rejimlere doğrudan demokrasi denir.

Demokrasi tarihi açısından bir diğer önemli tecrübe Roma Cumhuriyeti’dir. Romalılar yönetimlerine Latince halkla ilgili anlamına “respublica”, yani cumhuriyet ismini vermişlerdir. Milattan önce 509 yılından Roma İmparatorluğu’nun kurulduğu milattan önce 27 yılına kadar devam etmiş olan Roma Cumhuriyeti, Antik Yunan demokrasisinden oldukça farklıdır. Romalılar, cumhuriyet kavramını yönetim hakkının kalıtımsal olarak devredilmemesi ve siyasal kararların bir aile ya da sınıf için değil ama ortak iyi adına alınması anlamında kullanmışlardır. Bu anlamda cumhuriyet, monarşinin karşıtı olarak konumlandırılmıştır. 

Romanın demokratik yönetime en büyük katkısı, vatandaşlık hukukunu geliştirmiş olmasıdır. Bütün Roma vatandaşlarının sivil ve siyasî hakları Roma hukuku tarafından koruma altına alınmıştı. Mülkiyet hakkına sahip olmak ya da adil yargılanma talebi bu tür haklar arasında sayılabilir. 

İngiltere’de 1688 yılında gerçekleşen Şanlı Devrim ile birlikte anayasal monarşilerin ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Şanlı Devrim, İngiltere’de kral ile parlamento arasında güç paylaşımı nedeni ile başlayan iç savaşın İngiliz Parlamentosunun galibiyetiyle sonuçlanmasıyla gerçekleşmiştir. Bu tarihten sonra İngiliz Parlamentosu yasama yetkisini kendi ayrıcalığı olarak ilan etmiş ve kralı yasaya bağlı kalmakla yükümlü kılmıştır. Bu dönemde İngiliz Parlamentosu için seçme ve seçilme hakkı çok küçük bir azınlığın ayrıcalığı olsa da, tarihte ilk kez kralın yönetim yetkisinin seçilmiş bir meclis tarafından sınırlandırılması bir devrim niteliğindedir. İngiliz Devrimi ile birlikte anayasal monarşi kurulmuştur. Daha sonra kademeli olarak seçme ve seçilme hakkı geniş halk kitlelerine doğru yayılmıştır. 

Temsilî demokrasiler, yönetim yetkisinin sahibi kabul edilen halkın/vatandaşların bu yönetme yetkilerini doğrudan kendileri tarafından değil de, seçtikleri vekilleri aracılığıyla dolaylı olarak kullandıkları demokratik yönetim şeklidir.

Bir ülkede seçim demokrasisinin varlığından bahsedebilmek için dört temel
kurumsal düzenleme gerekmektedir:  

1. Rekabetçi bir çok partili siyasal sistem
2. Bütün yetişkin vatandaşların seçme ve seçilme hakkının olması
3. Önemli bir hilenin gerçekleşmediği, yeterli derecede sandık güvenliğinin sağlandığı, düzenli yapılan rekabetçi seçimlerin olması
4. Seçmenlerin siyasal partilerle hem medya hem de siyasal kampanyalar üzerinden rahatlıkla iletişim ve etkileşim kurabilmeleri

Demokrasi Endeksi, ülkelerin demokratlık ölçeğini beş sınıflandırmaya dayandırır. Bunlar, siyasal süreç ve çoğulculuk; sivil/siyasal özgürlükler, hükümetin işleyişi, siyasal katılım ve siyasal kültürdür.

Müzakereci demokrasi, kamusal politikalar hakkında birbiriyle yarışan görüşlerin uygun tartışma koşulları içinde iyi gerekçelerle müzakere edilerek ortak iyiyi keşfetme süreci olarak tanımlanabilir. 

Sosyal Medya, kullanıcı profilleri ile kullanıcıların iletişim kanallarına katılmasını mümkün kılan ve karşılıklı etkileşimi iletişim sürecinin merkezine yerleştiren dijital altyapılı iletişim uygulamalarıdır.

Geleneksel medya ise tek bir merkezden yönetilen, tek taraflı bir iletişim kuran ve kullanıcı etkileşimi son derece sınırlı olan iletişim araçlarıdır.

Sosyal medyada siyasal katılım süreci nasıl işlemektedir? Öncelikle sosyal medyada bilinçli olarak ya da kazara siyasal haberlerle karşılaşırız ve bu durum siyasal katılımın başlangıç düzeyi sayılabilir. Sosyal medyanın etkileşimli özelliği, vatandaşların aynı anda fikirlerini paylaşmalarını mümkün kılar. Vatandaşlar siyasal konularda kendilerini ifade etmenin yeni yollarını keşfederler. Sosyal medyanın kullanıcı dostu özelliklerinin kullanıcıların kendi günlük tecrübelerini siyasal bilince dönüştürmelerini kolaylaştırdığı ileri sürülebilir. Tecrübelerini paylaşan ve farklı tecrübeleri tartışan kullanıcıların siyasal katılıma daha fazla meyil göstereceği tahmin edilebilir. Bazı sosyal medya kullanıcıları belirli bir kimlik etrafında fikirlerini paylaşabilir, kamusal alanda açığa çıkan önyargılara karşı mücadele etmeyi deneyebilir ya da doğru bilinen yanlışları düzeltmeye çalışabilirler. Bütün bu girişimlerin demokratik katılımı artıracağı iddia edilebilir.

Elektronik Demokrasi (E-demokrasi), hükümetlerin internet tabanlı elektronik
sistemler kullanarak kamusal hizmetlerden daha fazla vatandaşın daha hızlı ve daha iyi şekilde yararlanmasını sağlamaya yönelik çalışmaları nitelemek için kullanılan bir terimdir. Vatandaşların yeni medya araçlarını kullanarak siyasal kararları etkilemelerini sağlayan internet tabanlı uygulamalar da bu kapsamda ele alınır.

İnternetin demokrasiyi güçlendireceği, bilgili ve duyarlı vatandaşları sayısını artıracağı ya da hümanizmi destekleyeceği yönündeki iddialara şüpheyle yaklaşan yazarlar da vardır. Bu düşünürler arasında en bilineni Dijital Demokrasi Miti yazarı Matthew Hindman’dır. Hindman (2008) hem yeni medyanın siyasal katılımı artırdığı iddiasına hem de internetin merkezinin olmadığı söylenen altyapısına karşı şüpheci sorular yöneltir.

Googlearşi olarak nitelenen olguya göre bir web sitesinin görünürlüğü ve etkisi Google aramalarında ne kadar üst sıralarda yer aldığı ile ilişkilidir. Google’un bu sektördeki monopol denebilecek konumu, Google’un internet kullanıcıları üzerinde devasa bir güce erişmesine sebebiyet verdiği belirtilmektedir.

Dijital Diplomasi, uluslararası ilişkileri ve diğer siyasal iletişimi geliştirme potansiyeline sahip çok boyutlu dijital ve etkileşimli platformlara yönelik bir isimdir. Burada temel amaç devletlerin diğer ülkelerin kamuoylarını etkilemeye çalışmalarıdır.

Sosyal ağ, bir grup sosyal aktörün ilişkisel bağlantılarının belirli türdeki sosyal ilişki kalıpları tarafından şekillendirildiği bir sistem olarak tanımlanabilir. Ağ analizinin iki hedefi vardır: Sosyal ağı destekleyen sosyal yapıların ortaya çıkartılması ve sosyal aktörler arasındaki dinamik etkileşimin keşfedilmesi.

Sosyal medyaya giriş maliyetlerinin düşüklüğü, internetin bir merkezden yönetilmemesi, karşılıklı etkileşim ve etkileşimlerin takip edilebiliyor olması kamuoyu çalışmalarında ilgiyi sosyal medyaya çekmiştir. Örneğin Twitter’da gönderilerin kaç kere “retweet” edildiği ya da YouTube’da videoların kaç kere izlendiği rahatlıkla
takip edilebildiği gibi mesajların içerikleri de açıktır. Üstelik sosyal medyada kanaat bildirmek ya da içerik üretmek herkese açıktır. Bu anlamda vatandaşları görüş bildirmekten alıkoyacak teknik imkânlar geleneksel medyaya göre sınırlıdır. 

Yeni toplumsal hareketlerin eylem tarzı sınıf temelli olmadığı için sıkı bir şekilde sosyal ağlarla ilişkili hâle gelmiştir. 21. yüzyılda sosyal ağların en hızlı geliştiği mecra ise şüphesiz internet ve sosyal medyadır. Artık bütün toplumsal hareketler internet üzerinden örgütlendiği gibi sadece çevrim içi ortamda faaliyet yürüten gruplar da vardır. Bazı yazarlar bu durumu tanımlamak için “internet ağları hareketi” ismini dahi kullanmaktadır. İnternet ve sosyal medya üzerinden örgütlenen toplumsal hareketlerin iki türü vardır: Birincisi, asıl faaliyet alanı çevrim dışı olan toplumsal örgütlerin sosyal medyayı iletişim, propaganda ve üye bulma alanı olarak kullanmalarıdır. İkinci tür toplumsal örgütler ise çevrim içi aktivizmi temel hedefleri hâline getirenlerdir.