SOSYAL MEDYA VE PROPAGANDA

Yabancı terörist savaşçı, yaşadıkları farklı ülkelerde radikalleşerek sıcak çatışmanın yaşandığı ortama/ülkeye gelip terör örgütlerine ve devlet dışı radikal gruplara katılan teröristlerdir.

Terör örgütleri, sosyal medyayı algı operasyonları için de kullanmaktadır. Terör örgütleri yaptıkları kara propagandayla sosyal medya üzerinden sahte videoları ve hedef aldıkları devletlerin güvenlik birimleriyle ilgisi olmayan şiddet içerikli ve olumsuz algı oluşturabilecek görüntü ve görselleri servis edebilmektedir. Sosyal medyayı kontrol edecek ve bilginin doğruluğunu teyit edecek bir mekanizma olmamasından dolayı, terör örgütleri çok kolay manipülasyon ve kara propaganda yapabilme imkânı bulabilmektedirler. Bir terör örgütü bu şekilde propaganda yapmayı tercih ederse, bu doğrultuda yapacağı yayınlar ve yayacağı bilgilerle hedef kitlesini ikna etmeye veya kamuoyundan sempati toplamaya çalışabilir.

Sosyal medyanın terör örgütleri tarafından kullanımı günümüzde ulus devletleri tehdit eden bir güvenlik problemi olarak değerlendirilmektedir. Artık savaşlar konvansiyonel şekilde yapılmadığı gibi terör olayları da bilindik anlamda gerilla tipi silahlı mücadele yönteminin oldukça ötesine taşınarak sosyal medya ve siber âleme yayılmıştır. Devletlerin yeni güvenlik birimleri bu türden yeni dönem tehditlere karşı politika geliştirmekte zorlanmaktadır. Emniyet ve istihbarat tarzı güvenlik kurumlarında siber suçlarla ilgili yeni birimler kurulmakta ve yeni tehditlerle mücadele için faaliyet yürütmektedir.
Özetle son dönemde etkin olan küresel çaptaki terörün dünya ülkeleri tarafından 11 Eylül saldırılarından sonra birincil güvenlik tehdidi olarak algılanması ve klasik düşman algısının değişimi ülkelerin tüm güvenlik algılarının baştan sona değişimine neden olurken, propaganda silahının da bu gelişmelere paralel olarak daha da önem kazandığı görülmektedir. Önceden konvansiyonel savaşlarda devletler ve rejimler halkı yönlendirmek veya düşmana karşı haber yaymak amacıyla propaganda silahına başvururlarken; günümüzde propagandaya en çok başvuran aktörler terör örgütleri olmaktadır.

DAEŞ’in en önemli özelliklerinden biri propagandaya birincil derecede önem vermesi ve bundan da sosyal medyayı en önemli vasıta olarak görmesidir. Örgüt, adeta sosyal medya kuruluşu gibi hareket etmiş, yaptığı her eylemi birer sosyal medya ürünü haline getirip bunun üzerinden propaganda yürütmüştür. DAEŞ’in nazarında sosyal medya üzerinden yürütülen faaliyetler de birer sözde cihat niteliği taşımaktadır. Aynı zamanda fiili sözde bir devlet yapılanması gibi de hareket eden DAEŞ “Medya Divanı” adı altında sosyal medya, internet, radyo, neşriyat gibi işlerden sorumlu sözde bir bakanlık ihdas etmiştir.
2015 yılında Brookings Enstitüsünün yaptığı bir çalışmada DAEŞ örgütünün 46 bin Twitter hesabı olduğu ve bu hesaplardan 90 bin tweet atıldığı bilinmektedir. DAEŞ ve el Kaide gibi fundamentalist terör örgütleri sanal ortamda yürüttükleri faaliyetleri de sözde cihat kategorisinde görmüşlerdir. Özellikle DAEŞ bu olguyu kurumsallaştırma yoluna da gitmiştir. Örgüt bununla ilgili idari ve teknik birimler kurarak bizzat sosyal medya yayın politikası geliştirmiştir.

Sosyal medyanın yedi yirmi dört her an bireyin ulaşabildiği bir medya çeşidi olması ve aralıksız bilgi akışının var olması terör örgütlerini hedefledikleri kitlelere yönelik halkla ilişkiler alanında uzman olmalarını zorunlu kılmaktadır. Terör örgütleri kitleleri etkileyebilmek, taraftar kazanabilmek, başvurdukları şiddet yönteminin meşruiyetini sağlayabilmek veya korku salabilmek için ayrı ayrı uzmanlık dallarında derinleşmek zorundadırlar. Bu uzmanlık alanlarından biri de antropolojik veriler olarak vurgulanmaktadır. Örneğin terör örgütlerinin sosyal medyada yayınlamak için hazırladığı videolarda veya görsellerde kültürel, dilsel, coğrafi ve simgesel veriler planlı biçimde işlenmektedir. Bu veriler örgüte çekilmesi gereken taraftarların daha profesyonel biçimde ikna edilmesine, onların kültürel ve coğrafi aidiyetlerinden yararlanılarak daha etkin propaganda yapılmasına yardımcı olmaktadır. DAEŞ dünya çapında popüler olan bilgisayar oyunlarıyla, kült olmuş dizi ve filmlerin etkili sahnelerini kopyalayarak kendi orijinal görüntüleriyle de birlikte hedef kitleye sosyal medyada sunmakta ve örgüte insan kaynağı çekmeye çalışmaktadır. Bu işlem şiddetin estetize edilmesi olarak tanımlanmaktadır.

Terörün Evrimine Katkıda Bulunan Faktörler: İnternet, Sosyal Medya,Homegrown (Kendi Muhitinde) Radikalleşme Bağlantısı
Sosyal medyada terör propagandası dikkatle incelendiğinde internet imkânının sadece propaganda ve insan kaynağı elde etmek için değil operasyonları gerçekleştirmek için siber alan olarak da kullanıldığı görülmektedir. Terör tehdidinin evrimleşmesine katkıda bulunan üç temel faktör olup bu faktörler birbiriyle de bağlantılıdırlar. Birinci faktör internet olarak öne çıkmakta, ikincisi sosyal medya ve üçüncüsü de homegrown terörist kavramları olarak bilinmektedir.
Bu üç faktör de birbiriyle bağlantılı olup sonuçları bazında yeni nesil terörist eylem türlerinin ortaya çıkmasına yol açmaktadırlar. Öncelikle internet hem yerel hem de uluslararası alanda bireylere ulaşabilen; bilgi, yayın, video ve görsellerin karşılıklı ve çoklu iletilebildiği bir platform olmasından ötürü bireylerin radikalleşmesinde veya örgütlerin radikal mesajlarını bireylere ulaştırarak insan kaynağı temininde önemli bir role sahiptir.
Sosyal medyanın sağladığı en önemli imkânlardan birini hem yerel hem de uluslararası teröristlerin Batı ülkelerinde yaşayan radikalleşme eğilimli bireylere ulaşmaları ve saldırı konusunda onları ikna etmeleri oluşturmaktadır. Bu yöntem DAEŞ tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. DAEŞ ya kendisine sempati besleyenlere sosyal medya yoluyla ulaşarak bulundukları ve vatandaşı oldukları ülkelerde terör eylemi yaptırmakta ya da yabancı terörist savaşçı olarak saflarına dahil etmek için faaliyette bulunduğu bölgelere çekmektedir.

Sosyal medyanın kontrolünün ya da sosyal medyada kullanılan terörle bağlantılı hesapların kontrolünün klasik medya organlarına göre daha zor olması örgütleri yaptıkları propagandalarda, insan kaynağı veya mali kaynak elde etmelerinde, dehşet ve korku atmosferi yaratarak ideolojik hedeflerine ulaşmada daha başarılı kılmaktadır. Önceden terörist liderler, karşı faaliyette bulundukları ülkeler hakkında doldurdukları video kasetleri o ülkenin veya uluslararası basının önde gelen gazetecilerine veya TV muhabirlerine göndererek seslerini duyurmaya çalışır ve bahse konu gazete veya TV kanalları da kendi bağlı bulundukları devletlerin izin verdiği ölçüde teröristlerin mesajlarını yayınlamaktaydılar. Ya da dünyanın belli başlı basın veya medya organlarından muhabirler veya gazeteciler teröristlerin saklandıkları bölgelere gidip zor şartlar altında röportajlar yaparak yine bu röportajların belirli kontrollerden geçerek yayınlarlardı. Herhangi bir terör örgütü liderinin kendi sesini dünyaya duyurabilmesi için röportaj yapacak gazeteci veya muhabirlerin ziyaretine mutlaka ihtiyacı olmaktaydı fakat günümüzde terör örgütleri, sahibi oldukları sosyal medya kanalları vasıtasıyla kolayca bildirilerini yayınlayabilmekte, mesaj verebilmekte, hedef kitlesine ulaşabilmektedir. Bugün geldiğimiz Twitter çağında ABD Başkanı Donald Trump dahi Türkiye’ye karşı Suriye’de faaliyet gösteren terör örgütü YPG elebaşını attığı tweetlerle muhatap alabilmektedir. Burada ortaya çıkan fiili durum, bir terör örgütü lideri ile meşru bir devletin en üst seviyedeki başkanının arasında gayriresmî bir şekilde de olsa sosyal medya uygulaması kanalıyla iletişimin tesis edilmiş olmasıdır.

Birtakım sosyal medya uygulamaları, sosyal medyadaki terör kaynaklı propaganda, vahşet ve korku içeren paylaşım ve görüntüleri engellemek için önlemler geliştirmeye çalışmaktadır. Vahşet içeren ve terörü öven paylaşımlar her ne kadar bahse konu sosyal medya uygulamaları tarafından kısa sürede silinse de bambaşka linkler aracılığıyla bu paylaşımların, internet ve sosyal medyanın farklı türden uygulamalarında dolaşmasının önüne geçilmesi imkânsız olmaktadır. Tüm bunlara rağmen belli başlı uluslararası sosyal medya şirketleri, söz konusu fundamentalist terör örgütleri olduğunda engelleyici ve kısıtlayıcı önlemler alma konusunda kararlılık gösterirken; aynı kararlılığı PKK, YPG ve PYD gibi terör oluşumlarına karşı göstermekten imtina etmektedirler. Son olarak YPG terör örgütü elebaşının sosyal medya hesabına Twitter “mavi tık” işareti koymuştur. Kırmızı bültenle aranan bir terör örgütü liderinin uluslararası tanınırlığı olan bir sosyal medya kuruluşu tarafından ünlü kişilere verilen bu ayrıcalığın sunulması küresel düzeyde faaliyet gösteren sosyal medya kuruluşlarının da terör örgütleri konusunda seçici davrandıklarını göstermektedir. 

Terör örgütleri, sosyal medyayı algı operasyonları için de kullanmaktadır. Terör örgütleri yaptıkları kara propagandayla sosyal medya üzerinden sahte videoları ve hedef aldıkları devletlerin güvenlik birimleriyle ilgisi olmayan şiddet içerikli ve olumsuz algı oluşturabilecek görüntü ve görselleri servis edebilmektedir. Sosyal medyayı kontrol edecek ve bilginin doğruluğunu teyit edecek bir mekanizma olmamasından dolayı, terör örgütleri çok kolay manipülasyon ve kara propaganda yapabilme imkânı bulabilmektedirler. Bir terör örgütü bu şekilde propaganda yapmayı tercih ederse, bu doğrultuda yapacağı yayınlar ve yayacağı bilgilerle hedef kitlesini ikna etmeye veya kamuoyundan sempati toplamaya çalışabilir.

Sosyal medyanın sağladığı en önemli imkânlardan birini hem yerel hem de uluslararası teröristlerin Batı ülkelerinde yaşayan radikalleşme eğilimli bireylere ulaşmaları ve saldırı konusunda onları ikna etmeleri oluşturmaktadır. Bu yöntem DAEŞ tarafından sıklıkla kullanılmaktadır. DAEŞ ya kendisine sempati besleyenlere sosyal medya yoluyla ulaşarak bulundukları ve vatandaşı oldukları ülkelerde terör eylemi yaptırmakta ya da yabancı terörist savaşçı olarak saflarına dahil etmek için faaliyette bulunduğu bölgelere çekmektedir. El Kaide ve DAEŞ gibi küresel terör örgütleri vahşet ve korku üzerinden geliştirdikleri propaganda metotlarını geldiğimiz süreçte düşük yoğunluklu savaş stratejisi çerçevesinde, uzun döneme yaymışlar, lidersiz terör anlayışı üzerine bina etmişler, terörist ağlar ve şubelere dağılarak siber savaşa da yönelmişlerdir. Artık küresel çaptaki terör örgütleri adem-i merkezi bir sisteme evrilmekte ve internete dayalı liderlik sistemi kurgusu ortaya koymaktadırlar. Son dönem terör uzmanlarının da açıklamalarına bakıldığında uluslararası terörizmin günümüzde artık internet ve sosyal medya ağları olmadan var olabilmesi imkânsızdır. Bahse konu bu sosyal medya ağlarıyla dünyanın dört bir yanında küresel terör şebekeleri geleneksel liderlik kadrolarından ziyade, artık bilgiyi ve propagandayı kolayca paylaşıp yayabildikleri internet ve sosyal medyayı yeni liderleri olarak görmektedirler.

Birinci Dünya Savaşı Almanya’sının ünlü generallerinden Erich Ludendorff’un “Artık savaşlar silahla değil sözcüklerle yapılıyor. Silahı değil sözü iyi kullanan savaşı da kazanır” sözü aslında propagandanın ne denli etkili ve güçlü bir silah olduğunu anlatmada önemlidir.
Günümüzde propagandanın artık her eve giren internet ve sosyal medya aracılığıyla yapıldığı göz önüne alınırsa bu alandaki faaliyetler, bir bakıma farklı bir siber savaş adı verilen savaş türü olarak da değerlendirilebilir.

Özellikle şiddete dayalı fundamentalist terör örgütleri incelendiğinde birkaç farklı jenerasyon hâlinde gelişim gösterdikleri görülmektedir. Bu minvalde el Kaide’nin ortaya çıkışı milat alınacak olursa küresel terör kavramının da bu süreçte geliştiği kabul edilebilir. Bu dönemde, 1990’ların ikinci yarısında, ABD başta olmak üzere Batı’yı hedefe alan bir terör anlayışı hâkim olmuştur. Terör uzmanları ve analistleri el Kaide’nin bu stratejisini uzak düşman konsepti ve ofansif (saldırgan) olarak nitelemişlerdir. Ancak diğer taraftan el Kaide’den önce 1980’li yıllarda ve 1990’ların başında Afganistan’daki mücahit grupların Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne (SSCB) karşı direnişi defansif (müdafaa) temelli sürdürmeleri ve yine SSCB’nin Afganistan’dan çekilmesinden sonra Kabil’deki merkezi komünist rejime karşı mücadeleleri yakın düşman stratejisi olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca Ortadoğu’da meşru rejimlere karşı terör eylemleri yoluyla da rejimi değiştirme girişimleri yakın düşman stratejisi altında kabul edilmektedir.
Literatürde yoğun olarak yer bulan defansif ve ofansif strateji kavramları ve ayrıca yakın düşman ve uzak düşman teorileri, siber savaş stratejisinin fundamentalist örgütler tarafından benimsenmesiyle birlikte, arka planda kalacaklar ve küresel terör meselesi yepyeni bir boyuta geçecektir. Artık fundamentalist örgütlerin yürüttüğü terör faaliyetleri siber savaşa odaklı ve lidersiz, birbirinden bağımsız ve hatta habersiz küçük hücre yapılanmaları yoluyla şiddetli terör eylemleri yapan bir formasyona evrilmiştir. Buna literatürde bireysel terörizm adı da verilmektedir.

Çağdaş terör hareketlerini inceleyen literatürde artık “medya merkezli terörizm” kavramı kullanılmaktadır. Örneğin Gus Martin, medya merkezli terörizmi, medyanın ilgisini çekecek şekilde ve medya aracılığıyla düzenlenen terör eylemleri olarak tanımlamaktadır.

Terörizm için eylemle yapılan propagandadır da denilmekte ve propagandanın bir alt türü olarak kabul edilmektedir.

Birol Kartal (2018, s.66), terör örgütlerinin sosyal medya ve interneti kullanma nedenini sekiz başlık altında toplamaktadır. Bunlar; “psikolojik savaş, farkındalık yaratma ve propaganda, bilgi ve veri toplama, yardım ve bağış toplama, örgüte eleman temini, network oluşturma, bilgi paylaşımı, eylemlerin planlanması ve koordinasyonu” olarak sınıflandırılmaktadır.

Yalnız kurt; kendi kendine radikalleşen, kendi imkanlarıyla terör öğretisini benimseyen ve yine kendi imkanlarıyla terör eylemi yapabilecek aşamaya gelen kimselere verilen isimdir.

Politikacıları belirli bir politik konu hakkında karar almaya sevk eden veya zorlayan yayıncılık ya da medyanın karar alıcıları kritik politik konular üzerinde yönlendirmesi ve etkilemesi durumuna CNN etkisi denir.

Herhangi bir terör örgütü liderinin kendi sesini dünyaya duyurabilmesi için röportaj yapacak gazeteci veya muhabirlerin ziyaretine mutlaka ihtiyacı olmaktaydı fakat günümüzde terör örgütleri, sahibi oldukları sosyal medya kanalları vasıtasıyla kolayca bildirilerini yayınlayabilmekte, mesaj verebilmekte, hedef kitlesine ulaşabilmektedir.

İnternet ve sosyal medyanın ortaya çıkardığı yeni terörizm tehdidi homegrown teröristlerdir. Şu an en gelişmiş ülkelerdeki güvenlik ve istihbarat birimleri dahi bu türden teröristlerle nasıl mücadele edecekleri noktasında net bilgiye ve donanıma sahip değillerdir.

El Kaide’nin ortaya çıkışı milat alınacak olursa küresel terör kavramının da bu süreçte geliştiği kabul edilebilir. Bu dönemde, 1990’ların ikinci yarısında, ABD başta olmak üzere Batı’yı hedefe alan bir terör anlayışı hâkim olmuştur.

Endoktrinasyon, belirli bir öğretiyi bir kitleye, bir gruba, bir kişiye empoze etmek, telkin etmek, beyin yıkama sürecine tabi tutmak anlamına gelmektedir.

Yabancı terörist savaşçı, yaşadıkları farklı ülkelerde radikalleşerek sıcak çatışmanın yaşandığı ortama/ülkeye gelip terör örgüt- lerine ve devlet dışı radikal gruplara katı- lan teröristlerdir.

Yalnız kurt eylemi, kendi kendine radikalleşen, kendi imkânlarıyla terör öğretisini benimseyen ve yine kendi imkânlarıyla terör eylemi yapabilecek aşamaya gelen kimselere verilen isimdir.

İngilizcede "kendi bahçesinde yetişen" anlamına gelen ve terör literatüründe ise vatandaşı olduğu Batı ülkelerinde yaşayan ve burada geçirdiği radikalleşme sürecinden sonra bireysel eylem yapabilecek boyuta gelen kimseler için kullanılan kelime homegrown'dur.